Η Αλμωπία στην Επανάσταση της 25ης Μαρτίου 1821

Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τη συμμετοχή των Ελλήνων της Μακεδονίας στην Επανάσταση του 1821, κι αυτό γιατί ο κύριος όγκος των γεγονότων και οι ιστορικές συνθήκες ευνοούσαν τον ξεσηκωμό στον Μοριά. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε αυτή την εθνική εξέγερση συμμετείχαν όλοι οι Έλληνες, άσχετα με το αν η επανάσταση πέτυχε ή όχι στις περιοχές τους. Ο ελληνισμός διασκορπισμένος, και με την πολυφωνία που τον διακρίνει, κατόρθωσε να αφουγκραστεί το μήνυμα της λευτεριάς. Γι’ αυτό και στις πιο μικρές περιοχές, όπου δεν φαντάζεται πολύς κόσμος ότι θα υπήρχαν ξεσηκωμένοι, συναντούμε μνημεία και ανδριάντες.

Έτσι και στη μικρή Αριδαία, ποιος να το φανταζόταν ότι θα κοσμούσε μια πλατειούλα το άγαλμα ενός μεγάλου αγωνιστή του 1821; Ο ήρωας αυτός είναι ο Αγγελής Γάτσος, και αξίζει να τον γνωρίσουμε.

Ο Αγγελής Γάτσος γεννήθηκε το 1771 και καταγόταν από τους Σαρακηνούς, ένα μικρό χωριό της Αλμωπίας. Ψηλός στο ανάστημα και με έντονα χαρακτηριστικά, ήταν γνωστός για τη φλογερή ορθόδοξη πίστη του, αλλά και τη γενναιότητά του. Πολλοί τον χαρακτηρίζουν υπερβολικό, όμως τα ιστορικά δεδομένα της εποχής και οι συνθήκες οδηγούσαν τους ανθρώπους και σε συμπεριφορές που έφταναν στα άκρα. Είναι αναχρονισμός να προσπαθούμε να αποδώσουμε χαρακτηρισμούς για ένα άλλο ιστορικό πλαίσιο λαμβάνοντας κριτήρια από το δικό μας πλαίσιο.

Σε ηλικία 16 ετών ο Αγγελής μεταβαίνει στο Πόζαρ. Εκεί εργάζεται, φροντίζοντας τα κοπάδια κάποιου προύχοντα. Αργότερα μαθαίνει ότι ο μπέης της περιοχής έχει σκοπό να επισκεφθεί τον εργοδότη του με εχθρικές διαθέσεις, γι’ αυτό και σκοτώνει τον Οθωμανό αξιωματούχο. Έπειτα από αυτή του την πράξη φεύγει κλέφτης στα βουνά και το όνομά του εντοπίζεται και στους αρματολούς του Ολύμπου. Ο Γάτσος παντρεύτηκε την Πρώια από τους Σαρακηνούς και απέκτησε μαζί της πέντε κόρες και έναν γιο, τον Νικόλαο, αλλά είχε και έναν υιοθετημένο γιο, τον Δημήτριο. Εγκαταστάθηκε στο Περισώρι της Νάουσας και δεν έμαθε ποτέ γράμματα.

Το 1822 συμμετέχει στη σύσκεψη στη Μονή της Δόβρας στην Ημαθία, και μαζί με άλλους αρματολούς αποφασίζουν την ένοπλη εξέγερση με κέντρο την Νάουσα. Πολεμά ηρωικά, ιδιαίτερα στην επίθεση στη Βέροια, και αμύνεται για την Νάουσα, η οποία όμως στις 13 Απριλίου πέφτει στα χέρια των Οθωμανών. Η οικογένειά του συλλαμβάνεται από τους Οθωμανούς, ενώ η γυναίκα του είναι έγκυος και γεννά στη φυλακή. Μετά τη σφαγή της Νάουσας ο Γάτσος μετακινείται πλέον νότια, και μαζί με άλλους Μακεδόνες οπλαρχηγούς φτάνει στον Ασπροπόταμο Θεσσαλίας.

Γενικά Αρχεία του Κράτους: Μακεδόνες οπλαρχηγοί υπό τον στρατηγό Καρατάσο

Συμμετέχει στις πολεμικές επιχειρήσεις του Καραϊσκάκη και του Ράγκου στα Άγραφα και από εκεί φτάνει στο Μεσολόγγι. Τον ίδιο χρόνο θα ενισχύσει και την εκστρατεία του Μαυροκορδάτου στην Ήπειρο με σκοπό την ενδυνάμωση του Σουλίου. Στην εκστρατεία αυτή πολεμά με 1.200 άνδρες – ανάμεσά τους ο Μάρκος Μπότσαρης.

Στη μάχη της 29ης Ιουνίου 1822 στην Πλάκα Πραμάντων θα ηττηθούν, ενώ ο αδερφός του Αγγελή Πέτρος θα βρει το θάνατο. Το 1823 βρίσκεται στο Τρίκερι, ενώ τον Αύγουστο του επόμενου χρόνου φτάνει από τις βόρειες Σποράδες στην Ύδρα μαζί με τους επαναστάτες της Θεσσαλίας και άλλους Μακεδόνες οπλαρχηγούς για την άμυνα του νησιού. Τον Μάρτιο του 1825 παίρνει μέρος στη Μάχη της Σχινόλακκας ενάντια στον Ιμπραήμ, όπου και επικρατούν οι Έλληνες.

Είναι αντίθετος με τις πειρατικές επιχειρήσεις ένοπλων Θεσσαλών και Μακεδόνων, ενώ τον Νοέμβριο του 1826 βρίσκεται στις Θερμοπύλες μαζί με τον Καρατάσο και 1.500 αρματωμένους. Στις 9 Νοεμβρίου διεξάγει μάχη με τους Οθωμανούς στην Αταλάντη της Φθιώτιδας. Το 1830 ο γιος του Νικόλαος ελευθερώνεται, ενώ και οι δύο γιοι του ακολουθούν στρατιωτικά επαγγέλματα.

Ο Γάτσος πεθαίνει το 1839 φτωχός στην Αταλάντη με το βαθμό του Συνταγματάρχη.

Η γνώση και η απόδοση τιμής σε πρόσωπα σαν τον Γάτσο δεν έχουν να κάνουν μόνο με την διατήρηση της τοπικής ιστορίας αλλά φανερώνουν ότι οι απανταχού Έλληνες ξεσηκώθηκαν με ό,τι μέσο είχαν για την ελευθερία. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός δεν άγγιξε μόνο τους μορφωμένους, αλλά κάθε Έλληνας –φτωχός, πλούσιος, εγγράμματος ή μη, όλο το έθνος– διψούσε για την ανεξαρτησία. Η πολύπαθη Μακεδονία μας δεν υστερεί σε τίποτα, ανέδειξε ήρωες και οπλαρχηγούς, έδωσε τα παιδιά της για τον ιερό αγώνα. Αυτό είναι μια άλλη περίτρανη απόδειξη για την ελληνικότητά της.

Ας ευχηθούμε, λοιπόν, όλοι οι Έλληνες από την Κρήτη μέχρι τον Έβρο: Χρόνια Πολλά Ελλάδα! Και ας ελπίσουμε ότι η ελληνική ψυχή παραμένει αδούλωτη στα ιδανικά της: Ελευθερία, Ελλάδα, Ορθοδοξία.

Μαρία Προκοπίδου
Εκπαιδευτικός-συγγραφέας

______
Πηγές

• Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ. ΣΤ΄, Θεσσαλονίκη 1982.
• Γεώργιος Χ. Χιονίδης (επιμ.), Ανέκδοτα έγγραφα και άγνωστα στοιχεία για κλεφταρματολούς και για την Επανάσταση (1821-1822) στη Μακεδονία και στον Όλυμπο, Βέροια, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών.
• Ιωάννης Χολέβας, Οι Έλληνες σλαβόφωνοι της Μακεδονίας, εκδ. Πελασγός, 1999.