Για την ομάδα του ΠΑΟΚ και το ρόλο της ως φορέα συλλογικής μνήμης και καταξίωσης την περίοδο 1926-1979 μίλησε στο 2ο Επιστημονικό Συνέδριο του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού (ΙΑΠΕ) «Ο Ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης μετά τη Συνθήκη Ανταλλαγής Πληθυσμών (1923-2016)» η ιστορικός Μαρία Καζαντζίδου. Τα παιδιά του ΠΑΟΚ, ο κόσμος του, από παιδιά της αλάνας έγιναν εκφραστές μιας ιδέας, αυτής της διατήρησης της μνήμης των προσφύγων και της ανάγκης να ριζώσουν στη Θεσσαλονίκη, όταν κατάλαβαν ότι πια αυτό θα ήταν το οριστικό τους αγκυροβόλι.
Μέσα από ιστορικές αναφορές, προφορικές μαρτυρίες και αφηγήσεις προσφύγων η Μαρία Καζαντζίδου ζωντάνεψε ορόσημα και στιγμές της οικογένειας του ΠΑΟΚ.
«“Θα ήθελα να ακουστεί η φωνή μου από εδώ, έξω, ως τους γηγενείς, εις τους Ηρακλειδείς και τους Αρειανούς, και να τους ερωτήσω: Θέλετε να υπάρχει σύλλογος φέρων το όνομα της Κωνσταντινουπόλεως, ή θέλετε να σβήσωμεν το όνομα δια να μην ακούγεται;”. Αυτό το δίλημμα, το οποίο φέρεται να έθεσε ένας Κωνσταντινουπολίτης της Θεσσαλονίκης σε συνέλευση της Ένωσης Κωνσταντινουπολιτών στα μέσα της δεκαετίας του ’20, αποτυπώνει όλη τη λογική που διέκρινε τους Ρωμιούς της πόλης, οι οποίοι έβλεπαν ότι οι προσωπικές, οικογενειακές και επαγγελματικές ζωές τους θα συνεχίζονταν πλέον στη Θεσσαλονίκη. H σύσταση του ΠΑΟΚ ήταν γι’ αυτούς μια έκφραση ανάγκης να μη χαθεί το κομμάτι της προσωπικής τους ταυτότητας στο νέο περιβάλλον», είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Μαρία Καζαντζίδου.
Η ιστορικός Μαρία Καζαντζίδου στο βήμα
«Κύριοι θέλομεν να έχωμεν τον σύλλογο των Κωνσταντινουπολιτών. Θέλομεν να κρατήσωμεν το όνομα της πατρίδος που λέγει τόσα πολλά», είχε πει εμφατικά ο Φανούριος Βυζάντιος. Κάπως έτσι γεννήθηκε ο Αθλητικός Όμιλος Κωνσταντινουπολιτών, ο οποίος με την ίδρυσή του πήρε μπροστά κι ένα «Π», έχοντας γίνει Πανθεσσαλονίκειος.
Το «Π» ήταν η απόδειξη για το ρίζωμα που είχε ήδη επέλθει…
Για τον πρόσφυγα από την Πόλη, ο ΠΑΟΚ ήταν «μπιζίμ ΠΑΟΚ», «ο δικός μας ΠΑΟΚ». Η ίδρυσή του, η ζωή του και οι νίκες του ήταν πηγή χαράς και η πρόοδός του απόδειξη της εθελοντικής προσφοράς και της στήριξης των φίλων του. Είναι χαρακτηριστικό ότι για την κατασκευή του γηπέδου του Σιντριβανίου, όπου προπολεμικά η οικογένεια του ΠΑΟΚ βίωσε μεγάλες στιγμές, εργάστηκαν επί ενάμιση χρόνο εθελοντικά χιλιάδες άνθρωποι. Ακόμη και σκάβοντας με τα χέρια.
Το έμβλημα και τα χρώματα
Ο δικέφαλος αετός, έμβλημα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κοσμούσε το λάβαρο και τις φανέλες των αθλητών. Η επιλογή των χρωμάτων, μαύρο για το πένθος της απώλειας και άσπρο για την ελπίδα της αναγέννησης στον νέο τόπο, συντελούσε σε μια προσπάθεια σύνδεσης των δύο πόλεων. Της παλιάς και της νέας πατρίδας.
Η τροποποίηση του καταστατικού το 1931 και η αντικατάσταση της σφραγίδας από τον δικέφαλο αετό (αρχικά εικόνιζε το πέταλο και το τετράφυλλο τριφύλλι, σύμβολα εμπνευσμένα από το πακέτο τσιγάρων «Λήθη» που κάπνιζε ο εκ ιδρυτών του, Κώστας Κοεμτζόπουλος) ενισχύουν τον ισχυρισμό περί συμβόλων σχετικών με τον τόπο καταγωγής.
Τα ιδρυτικά στελέχη του ΠΑΟΚ ήταν άτομα πεπαιδευμένα και με κοινωνικό κύρος. Ήταν χρηματιστές, εκτελωνιστές, λογιστές, δημοσιογράφοι, έμποροι κ.ά.
Τα πρώτα φυτώρια: Δρακομάχοι και Άτλας
Ο Νικηφόρος Τσαρπανάς είχε πάθος με τον ΠΑΟΚ και συγκέντρωνε παιδιά από διάφορες γειτονιές, ιδρύοντας στην περιοχή της Συγγρού μια ανεπίσημη ομάδα, τους Δρακομάχους, με σκοπό να τροφοδοτεί τον ΠΑΟΚ.
Νικηφόρος Τσαρπανάς
Η ανεπίσημη ποδοσφαιρική ομάδα Άτλας λειτουργούσε επίσης ως προπαρασκευαστικό τμήμα του ΠΑΟΚ.
Οι αθλητές έπαιρναν πέντε δραχμές για κάθε προπόνηση και εκατό για κάθε αγώνα εκτός πόλεως, που έπρεπε να καλύψει και τη διατροφή τους!
Ραντεβού στο γήπεδο του Σιντριβανίου
Η πρώτη ομάδα του νεοσύστατου ΠΑΟΚ προπονούνταν συστηματικά κάθε Τρίτη και Πέμπτη στο γήπεδο του Θερμαϊκού. Η εύρεση κατάλληλου χώρου ήταν για τους αρμόδιους του ΠΑΟΚ το πρωταρχικό μέλημα. Η λύση δόθηκε στις αρχές του 1928 με τη συγχώνευση της ΑΕΚ και του ΠΑΟΚ και την παραχώρηση του σταδίου. Η τελετή κατάθεσης του θεμέλιου λίθου πραγματοποιήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 1930.
Αγώνας στο γήπεδο του Σιντριβανίου
Οι νίκες του ΠΑΟΚ έδιναν ψυχική ανάταση σε κάθε πρόσφυγα που βίωνε την προκατάληψη στην καθημερινότητά του. Το γήπεδο του ΠΑΟΚ στο Σιντριβάνι δεν ήταν μόνο ένας αγωνιστικός χώρος – ήταν και σημείο κοινωνικών συναντήσεων. Κάθε Κυριακή, νωρίς το πρωί, πρόσφυγες από συνοικισμούς που είχαν αναπτυχθεί γύρω από το κέντρο συναντούσαν εκεί τους συγγενείς τους, με σκοπό να μείνουν μέχρι το απόγευμα οπότε θα διεξαγόταν ο αγώνας.
Η Τούμπα
Το γήπεδο στο Σιντριβάνι δεν έμελλε τελικά να μείνει στον ΠΑΟΚ για πάντα… Το ΑΠΘ ζήτησε το 1956 να απαλλοτριωθεί ο χώρος, προκειμένου να επεκτείνει τις εγκαταστάσεις του.
Προσφυγικά στην Τούμπα (1924)
Η εξαμελής επιτροπή που συγκροτήθηκε από τη διοίκηση του ΠΑΟΚ ύστερα από αναζήτηση κατέληξε στην περιοχή της Τούμπας, μιας προσφυγικής συνοικίας της Θεσσαλονίκης, όπου το Ταμείο Εθνικής Άμυνας είχε έκταση 30 στρεμμάτων.
Για άλλη μια φορά ο λαός του ΠΑΟΚ έδειξε την αφοσίωσή του συμβάλλοντας στην ολοκλήρωση των εργασιών με προσωπική εργασία αλλά και οικονομική ενίσχυση.
Λόγω των αυξημένων εξόδων κυκλοφόρησε σε όλη την Ελλάδα το «Λαχείον Ανεγέρσεως Νέου Σταδίου του ΠΑΟΚ», το οποίο κόστιζε όσο και το εισιτήριο ενός αγώνα, 20 δραχμές, και εξαντλήθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα εξασφαλίζοντας ένα ακόμη κονδύλι για την κατασκευή του γηπέδου.
Ενενήντα χρόνια μετά, ο ΠΑΟΚ παραμένει ομάδα-σύμβολο της Θεσσαλονίκης, της προσφυγομάνας.