Ένα από τα σημαντικότερα κινήματα που διαμορφώθηκαν μεταπολιτευτικά, χωρίς να πάρει την προβολή που του άξιζε λόγω του συμπλεγματικού πολιτικού συστήματος, ήταν το ποντιακό κίνημα. Κίνημα είναι κάθε προσπάθεια σε επιμέρους χώρους που έχει μια δυναμική εξέλιξη· ασαφή χαρακτηριστικά στα οποία οι άνθρωποι που το διακονούν προσπαθούν να προσδώσουν συγκεκριμένη υπόσταση. Οι Πόντιοι το έκαναν αυτό. Οι άλλες προσφυγικές ομάδες περιορίστηκαν στην αναπαραγωγή των παραδοσιακών τους στοιχείων. Το φαινόμενο εξηγείται κοινωνιολογικά (γεωγραφική απομόνωση στη Μαύρη Θάλασσα, περιβάλλον, στενότερη επαφή με τη βυζαντινή παράδοση κτλ.), αλλά δεν είναι της παρούσης στιγμής. Πάντως η επισήμανση αποσκοπεί στο να εξηγήσει το γιατί, και όχι να διαφοροποιήσει την προσπάθεια.
Η γενιά των Ποντίων που ήρθε από τα κατειλημμένα από τους Τούρκους εδάφη, βίωνε το δράμα της προσφυγιάς. Τα παιδιά της προσπαθούσαν να βγουν από τη φτώχεια που τα μάστιζε. Τα εγγόνια τους είχαν τη δυνατότητα να σκεφθούν κάτι περισσότερο. Αυτή η τρίτη προσφυγική γενιά προσπάθησε να διατηρήσει την ποντιακή παράδοση, την οποία συντηρούσαν οι παππούδες και οι γονείς της, αλλά παράλληλα έκανε και ένα βήμα παραπάνω. Με την καθοριστική συμβολή μιας ομάδας Ποντίων διανοουμένων (Ενεπεκίδης, Σαμουηλίδης, Μουρατίδης, Χαραλαμπίδης, Φωτιάδης, Πελαγίδης, Μαλκίδης, Καλεντερίδης, Αγτζίδης, Παυλίδης, Τανιμανίδης, Τσιρκινίδης, Παρχαρίδης και Γεωργιάδης, σε οργανωτικό επίπεδο, ακόμη και Φουντουκίδης – θα υπάρχουν και άλλοι των οποίων το όνομα δεν μου έρχεται στο νου αυτήν τη στιγμή), συγκεκριμενοποίησαν και στοιχειοθέτησαν την έννοια της Γενοκτονίας και την προέβαλαν στον ελλαδικό και τον διεθνή χώρο.
Αυτή ήταν η πρώτη φάση του ποντιακού κινήματος το οποίο βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη και το οποίο διακόνησαν μεγάλες ποντιακές μορφές και στον καλλιτεχνικό χώρο. Μία από αυτές ήταν ο τιμηθείς πριν από λίγες ημέρες στη Θεσσαλονίκη, με αφορμή τα 10 χρόνια από το θάνατό του, Πόντιος τραγουδιστής Χρύσανθος Θεοδωρίδης.
Η εκδήλωση προς τιμήν του συνέπεσε με την αναγνώριση από την Αρμενία της Ποντιακής Γενοκτονίας.
Και τα δύο γεγονότα, η βιολογική υποχώρηση μιας γενιάς Πόντιων καλλιτεχνών και η ωρίμαση της ιδέας της ποντιακής Γενοκτονίας σε διεθνές επίπεδο, αποτελούν στοιχεία της ολοκλήρωσης ενός κύκλου του ποντιακού κινήματος, ενός κύκλου που έκλεισε μετά από πολλές οδύνες τις οποίες προκάλεσαν εθνοτικά ελληνικά χαρακτηριστικά αλλά και ποντιακές ιδιαιτερότητες. Διασπάσεις, διχόνοιες, αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις, όλα αυτά που μας χαρακτηρίζουν στην ιστορική μας διαδρομή ως Έλληνες. Τα κινήματα έχουν αυτήν την ιδιαιτερότητα. Είναι δυναμικές εξελίξεις και όχι στατικές καταστάσεις. Η σύνθεση γίνεται στο κοινωνικό εργαστήριο όπου η κοινή συνείδηση επιβάλλει τη βούλησή της.
Σήμερα προβάλλει μια νέα αναγκαιότητα: ο προσδιορισμός των νέων στόχων. Διότι αν δεν προσδιοριστούν νέοι στόχοι τώρα, και να επηρεαστούν από τη συνύπαρξή τους με τους παλιούς, το κίνημα θα υποχωρήσει και σιγά-σιγά θα περιοριστεί. Η ποντιακή παράδοση δεν αρκεί για να το συντηρήσει. Οι νέες γενιές έχουν, βεβαίως, επαφή με την παράδοση, και γι’ αυτό φροντίζουν και οι πολυπληθείς σύλλογοι, αλλά χρειάζεται και ένα νέο όραμα. Το όραμα είναι που δίνει δυναμική και κρατά σε συνοχή τις ανθρώπινες κοινωνίες.
Χρειάζεται λοιπόν μια ποιοτική αναβάθμιση του περιεχομένου του ποντιακού ζητήματος το οποίο μόνο η ανάδυση μιας νέας γενιάς Πόντιων διανοουμένων μπορεί να πετύχει. Σε σχέση με την παλαιότερη πλεονεκτεί. Έχει κάτι από το οποίο μπορεί να ξεκινήσει, και όχι το ιστορικό χάος που αντιμετώπιζε η προηγούμενη. Και το κυριότερο: έχει κάτι από το οποίο μπορεί να εκφραστεί και να επεξεργαστεί τις ιδέες της, όπως το www.pontos-news.gr.
Πολλά θα μπορούσε να περιλάβει αυτή η νέα προσπάθεια. Θα περιοριστώ στην επιγραμματική υπόμνηση δύο στοιχείων, τα οποία θεωρώ καθοριστικά.
Τα πρώτο είναι η έννοια του Άλλου, την οποία η ψυχανάλυση προσέγγισε επαρκώς. Δεν περιορίζεται όμως το περιεχόμενό της στην ψυχανάλυση. Έχει περάσει και στην κοινωνιολογία, αλλά –και εκεί είναι που μας ενδιαφέρει, κυρίως– και στην πολιτική.
Πολυσυζητήθηκε σε σχέση με την έννοια της ταυτότητας και της ιστορικότητας, έννοιες που ο παγκοσμιοποιημένος σημερινός κόσμο θεωρεί περιττές. Διαψεύδεται όμως από την ψυχανάλυση. Η απώλεια της ιστορικότητας και η απώλεια της ταυτότητας επισύρουν το θρυμμάτισμα του καθρέπτη του ατόμου. Το άτομο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τις δύο αυτές αναφορές.
Το δεύτερο στοιχείο είναι γεωπολιτικό. Οι ποντιακές ρίζες βρίσκονται στα παράλια του Ευξείνου. Επί χιλιάδες χρόνια έδινε εκεί το στίγμα του ο ποντιακός ελληνισμός.
Δεν είναι της στιγμής –ούτε και πρόσφορο– να αμφισβητούνται παγιωμένες, προσωρινά, κρατικές καταστάσεις. Ούτε αυτή είναι η στόχευση του κειμένου. Διαμορφώνεται όμως στο χώρο αναφοράς μας ένα ρευστό γεωπολιτικό περιβάλλον, το οποίο δεν πρέπει να μας αφήσει αδιάφορους ως προς την ανάλυσή του και την προβολή του στο άμεσο μέλλον.
Νά δύο ζητήματα που σιγά-σιγά θα πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε, για να μην έχουμε την τύχη των μωρών παρθένων.
Στο ποντιακό υποσυνείδητο συσσωρεύθηκαν επί πολλά χρόνια αισθήματα ιστορικής και κοινωνικής αδικίας. Ως έναν βαθμό το υποσυνείδητο αυτό εκτονώθηκε με τη δημιουργική παρουσία του ποντιακού κινήματος. Καιρός να περάσουμε στην επόμενη φάση.
Μια νέα Ανάσταση είναι επιβεβλημένη. Καλό Πάσχα.