Ένας από τους σημαντικότερους Πόντιους ποιητές, που το έργο του αναδεικνύει σε κάθε στίχο την ομορφιά της ποντιακής διαλέκτου αλλά και την ευαισθησία και την τρυφερότητα του δημιουργού του, είναι ο Ηλίας Τσιρκινίδης. Από το Σταυρίν της Χαλδίας ήταν οι δικοί του, αλλά εκείνος γεννήθηκε στο Νοβοροσίσκ. Πέθανε σαν σήμερα, 1η Μαρτίου 1999. Μέσα από την ποίησή του ο Τσιρκινίδης ανασταίνει τον γνήσιο λαϊκό Πόντιο. Αντιλαμβάνεται δε την παράδοση και την ενσωματώνει τόσο πολύ στα γραπτά του, που κάποιος να δυσκολεύεται να δεχτεί ότι δεν πρόκειται για αμιγώς παραδοσιακή ποίηση.
Για τη γλωσσοπλαστική ικανότητά του έγραψε –μεταξύ άλλων– ο εκπαιδευτικός και λογοτέχνης Χρήστος Σαμουηλίδης επιλέγοντας ένα ποίημα, «Το γήτεμαν», για να αναδείξει το γεγονός ότι ο Τσιρκινίδης χρησιμοποιεί λέξεις ελληνικότατες, πανέμορφες και εύηχες σε κάθε στίχο. Όπως νερομάισσα, ‘κοδέσπενα, αρχόντ’σσα, σκοτία, φεγγοφώς, ορθούται, αμάραντον, δαφνόφυλλον, δαφνόριζον, ανάνθιστον, χαμελοπεταμέα…
Το pontos-news.gr επέλεξε να δημοσιεύσει ένα άλλο από τα κορυφαία του ποιήματα.
Ο Δήμον ο κεμεντζετσής
Ποίος εμαυρολόεσεν; Ποίος εμαυροείπεν;
«Κρωμέτες κατηβαίν’ ’ς σον Άδ’, τη Κωσταντά ο Δήμον!»
Κι εβόεσαν τα σύμπαντα κι η γη συνεταράεν,
κι ας σα συνεταράγματα ενοίεν τ’ Άδ’ η πόρτα
κι έρθεν το μαύρον το χαπάρ’ ’ς σον σκοτεινόν τον Άδην.
’Σ σον Άδ’ έσαν ταένυφοι και νέϊκα παλληκάρα,
’ς σον Άδ’ έσαν σουμαδεμέν’ κι έμορφα νυφαδόπα,
’ς σον Άδ’ καρδόπα θλιβερά και παραπονεμένα,
έκ’σαν ατο κι ελάγκεψαν κι εσκώθαν ’ς σο ποδάριν,
και ν’ έρθανε και ν’ έκοψαν τη Δήμονος τη στράταν.
«Έπαρ’, Δήμο, την κεμεντζέν και σύρον το τοξάριν!
Πέει μας π’ έκατσες κι έφαες, που έπες κρεν νερόπον;
Σίνος χαράν τραγώδεσες; Τίναν επαρεξέγκες;
Κι αν έν’, Δήμο μ’, Καλομηνάς κι αν είν’ καλά ημέρας,
κι αν είναι τα παρχάρα ’μουν μάραντα φορτωμένα,
κι αν είναι τα ψηλά ραχά καταπρασινισμένα!»
«Αν έρται ο Μάρτ’ς ο μάραντον κι Απρίλτς μανουσακέας,
αν έρται κι ο Καλομηνάς και τα καλά ημέρας,
εμείς ’κι παρχαρεύουμαι και ’ς σον παρχάρ’ ’κι πάμε!
Κι αν έν’ Δεκαπενταύγουστον κι αν έν’ τη Παναΐας
’ς σον Αεσέρ’ ’κι αχπάσκουμες, ’ς σην Σουμελάν ’κι πάμε!
’Κ’ έχουμε τα παρχάρα ’μουν και τ’ άγια μοναστήρα,
’κι έχουμε τα ψηλά ραχά και τα νερά τα κρύα!
Εφέκαμε τα μέρα ’μουν κι επήγαμ’ ’ς άλλα κόσμα
μακρά και πέραν θάλασσας ’ς σο πλαν τη Ρωμανίαν!»
«Ντο λες, ντο λες, ναι Δήμο μου, ντο λες κι απολογάσαι;
Είδες τον Άδην σκοτεινόν, είδες τον Άδην μαύρον,
είδες τον τόπον ντο πατείς, χωρίς άθα και φύλλα,
είδες τον τόπον ντο δαβαίντς χωρίς κρύα νερόπα
κι εσάσεψες την απαντή σ’ και την απολοΐα σ’!»
«Παρακαλώ, παρακαλώ θεού παρακαλίαν!
Μ’ απλώνετεν την κεμεντζέν, τρομάζ’νε τα χερόπα μ’!
Μ’ απλώνετεν και το τοξάρ’ καίεται το καρδόπο μ’!
Μη λέτε με να τραγωδώ, γομούντανε τ’ ομμάτα μ’!
Εγώ λόγον ’κι εσάσεψα, μη λέτεν εκομπώθα.
Ντο είδαν τ’ ομματόπα μου ’μολόεσα και είπα!»
Τον λόγον ’κ’ ετελείωσεν και την απολοΐαν
και ν’ έρθαν κι εγομώθανε ’ς ση Δήμο μ’ το κιφάλιν
και ν’ έρθαν κι εμυρίστανε τη Δήμονος τα χέρα
και ντο τερούν; ’Κ’ εμύριζαν ατά μανουσακέαν!
’Σ σον Άδ’ να βάϊ, ’ς σον Άδ’ ν’ αϊλί, ’ς σον Άδ’ μαύρα λαλίας
κι ο Δήμον στέκ’ ασάλευτος κι ο Δήμον μαραιμένος!
’Κι σκών’ απάν’ τ’ ομμάτα του τα καταδακρωμένα,
’κι αποδιπλών’ τα γόνατα ’τ’, τα καταδιπλωμένα,
’κι αποσταυρών’ τα χέρα του, τα κατασταυρωμένα.
Δημοσιεύτηκε στο μηνιαίο λαογραφικό περιοδικό Χρονικά του Πόντου, τχ. 21-22, Αθήνα, Ιούνιος 1946, σελ. 526.
