Το τραύμα δεν φαίνεται πάντα. Ζει στις παύσεις, στις μισές φράσεις, στα κατηγορηματικά «δεν λέγονται αυτά». Οι γυναίκες της Γενοκτονίας των Ποντίων μεγάλωσαν γενιές ολόκληρες κουβαλώντας σιωπηλά εικόνες που δεν χώρεσαν ποτέ σε λόγια. Και έτσι, καθώς έφυγαν μία-μία από τη ζωή, πήραν μαζί τους και μεγάλο μέρος από τις μαρτυρίες της πρώτης γενιάς.
Σήμερα ωστόσο βρισκόμαστε σε μια άλλη στιγμή, με τα ίχνη που άφησαν: οικογενειακές ιστορίες, φωτογραφίες, σημειώσεις, αφηγήσεις που κάποιοι –ευτυχώς– πρόλαβαν να καταγράψουν.
Έχουμε επίσης τα εργαλεία, τη γνώση και την ευαισθησία να δούμε αυτόν τον πόνο όχι ως «παλιές ιστορίες», αλλά ως τραύμα που εξακολουθεί να διαπερνά τις γενιές και να διαμορφώνει ταυτότητες.
Οι γυναίκες της Γενοκτονίας δεν ήταν απλώς μάρτυρες των γεγονότων. Ήταν εκείνες που έχασαν πατρίδες, άντρες, παιδιά, συγγενείς· εκείνες που κλήθηκαν να κρατήσουν όρθιες οικογένειες σε τόπους ξένους, να επιβιώσουν μέσα στη φτώχεια, στην προσφυγιά, σε νέους πολέμους. Ως οι «αδύναμες», έζησαν τη σωματική και σεξουαλική βία, το φόβο, την απειλή, την απόλυτη ανασφάλεια.
Και μετά κλήθηκαν να σιωπήσουν, για να «προχωρήσει η ζωή».
Οι 7 γυναίκες
Πέμπτη 20 Νοεμβρίου 2025. Η Θεοδώρα Ιωαννίδου βρίσκεται στο αμφιθέατρο της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του ΕΚΠΑ, καλεσμένη της καθηγήτριας Ειρήνης Καμπερίδου που διδάσκει στο Τμήμα Κοινωνιολογίας. Μέσα από το μάθημα Ιστορική Κοινωνιολογία, καθοδηγεί τις φοιτήτριες και τους φοιτητές σε «εμπειρίες κρυμμένες από την Ιστορία».
Η πρόσκληση στη Θεοδώρα Ιωαννίδου, η οποία είναι Πόντια τρίτης γενιάς και εργάζεται ως οδοντίατρος, ήρθε με αφορμή το βιβλίο της Όσοι δεν γέλασαν ποτέ. Βρίσκεται στην 6η έκδοση, κυκλοφορεί στα αγγλικά με τον τίτλο The Holocaust of the Pontian Greeks, και πρόσφατα μεταφράστηκε και στα τουρκικά.
Έγραψε για τις επτά γυναίκες της οικογένειάς της που σήκωσαν στις πλάτες τους τα δεινά της Γενοκτονίας. Και έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον να την ακούσουμε – και όχι μόνο τη συγγραφέα, αλλά και εκείνες.
«Ξεκίνησα κάποτε να αναζητώ πληροφορίες για το ποντιακό παρελθόν της οικογένειάς μου χωρίς να ξέρω ότι αυτό το μικρό, προσωπικό ταξίδι θα αποκτούσε τόσο μεγάλο βάθος. Εκείνη την περίοδο ενδιαφερόμουν κυρίως να προσφέρω στις τέσσερις κόρες μου μια αίσθηση της καταγωγής τους μέσα στην ομογενοποίηση της παγκοσμιοποίησης.
»Ήθελα να γνωρίζουν από πού προέρχονται και να θωρακιστούν χρησιμοποιώντας τις οικογενειακές μνήμες. Άρχισα λοιπόν δειλά-δειλά να ρωτάω συγγενείς, να κρατώ σημειώσεις, να στήνω ένα πρόχειρο οικογενειακό δέντρο, το οποίο σταδιακά εμπλουτιζόταν» περιγράφει στο pontosnews.gr.
Όταν κάποια στιγμή άρχισαν πίσω από τα γεγονότα και τα ονόματα να ξεπροβάλλουν αληθινές τραγωδίες κρυμμένες για χρόνια, αυτή η «χαλαρή» έρευνα άλλαξε ρυθμό.
Σήμερα λέει: «Η συνηθισμένη σε ποντιακές οικογένειες σιωπή των γερόντων, και η δική μου ζωή μακριά από ποντιακά χωριά, μου είχαν στερήσει πληροφορίες. Είχε φτάσει η ώρα να αλλάξουν όλα. Επέλεξα έντεκα συγγενείς, αποφασίζοντας να γράψω ουσιαστικά όχι μόνο για τους δεσμούς αίματος, αλλά κυρίως για τα βάσανά τους. Και, σχεδόν χωρίς να το καταλάβω, βρέθηκα να στέκομαι με ευθύνη μπροστά στις επτά γυναίκες».
Η λεηλασία της ζωής τους
Φέρνοντας στο φως αυτές τις ιστορίες, η Θεοδώρα Ιωαννίδου άρχισε να αισθάνεται σχεδόν υπόλογη.
«Είχα χρέος να αναδείξω τη λεηλασία της ζωής τους και τη γενναιότητα με την οποία την αντιμετώπισαν. Δεν αντιπροσωπεύουν μόνο τη δική μου οικογένεια. Έβλεπα σ’ αυτές κάθε Πόντια μάνα, κόρη, γιαγιά που υπήρξε θύμα της Γενοκτονίας. Από τη στιγμή που το συνειδητοποίησα, η έρευνα πήρε άλλον ρυθμό: έγιναν ταξίδια, γράφτηκαν γράμματα, μαζεύτηκαν φωτογραφίες, ρωτήθηκαν ληξιαρχεία, ερευνήθηκαν βιβλιοθήκες και αρχεία ιδρυμάτων. Από το προσωπικό πέρασα στο γενικό, ενισχύοντας τα γραπτά μου με ιστορική τεκμηρίωση» τονίζει.
Όπως διαπίστωσε, οι ιστορίες αυτών των γυναικών είχαν κοινά και επαναλαμβανόμενα μοτίβα βίας και κακουχίας.
«Η νεοτουρκική και η κεμαλική τακτική αποσκοπούσαν πρωταρχικά στην εξόντωση των ανδρών, ώστε να μείνουν οι χριστιανικές οικογένειες ακέφαλες», εξηγεί.
Η Μαρία Δημητριάδου, για παράδειγμα, δεν έμαθε ποτέ πώς ακριβώς πέθανε ο άντρας της, πατέρας των πέντε παιδιών τους και προύχοντας της Οινόης. Τον εξόρισαν το 1917 μέσα στο χειμώνα, μαζί με τον άντρα της αδελφής της. Κανένας δεν γύρισε. Τον σύζυγο της τρίτης αδελφής τον σκότωσαν για να του αρπάξουν το καΐκι.
Της Αρχοντούς Ιωαννίδου τον έναν γιο τον έστειλαν στα καταναγκαστικά έργα του στρατού (αμελέ ταμπουρού) και τον άλλον τον σκότωσαν ληστές επειδή είδαν πάνω του τα χρήματα που είχε όταν αγόρασε κεράσια. Οι δολοφόνοι δεν τιμωρήθηκαν ποτέ και εκείνη δεν ξανάβαλε κεράσια στο στόμα της.
Τον αδελφό της Μαρίας Ξανθοπούλου τον εκτέλεσαν μπροστά στα μάτια του πατέρα τους, τον οποίο σκότωσαν επίσης αμέσως μετά, αρπάζοντας την τεράστια περιουσία τους. Τη νεαρή ανιψιά της την κακοποίησαν.
Δραματική τροπή
Για τις γυναίκες του Πόντου, τονίζει η Θεοδώρα Ιωαννίδου, η έλλειψη προστασίας από τους άνδρες ήταν ίσως η πιο δραματική τροπή της ζωής τους.
Και την ίδια στιγμή, έπρεπε να δώσουν αγώνα για τη σωτηρία των υπόλοιπων μελών της οικογένειας: παιδιών, ηλικιωμένων, ανήμπορων. Να αντιμετωπίσουν την πείνα, τις βιαιοπραγίες, τις επιθέσεις, τις αρρώστιες. Πουλούσαν ό,τι πολύτιμο είχαν καταφέρει να σώσουν, έκρυβαν τα κορίτσια τους για να μην τα ατιμάσουν, έμεναν νηστικές για να χορτάσουν οι υπόλοιποι.
«Στην έξοδο από τις πατρογονικές τους εστίες άλλες δέχτηκαν επιθέσεις ληστών, άλλες χτυπήθηκαν από χιονοθύελλες, άλλες έχασαν στα καράβια που τις μετέφεραν παιδιά, συζύγους, γονείς και είδαν τα σώματά τους να πετιούνται στη θάλασσα με ένα σίδερο στο λαιμό» λέει, βασιζόμενη στην έρευνά της.
Η Μαρία Σιδηροπούλου είχε τον άνδρα και τους μεγαλύτερους γιους της ξενιτεμένους στην Κριμαία όταν ξεσπιτώθηκε με τις κόρες της τον Γενάρη του 1918, με το χιόνι να φτάνει τα δύο μέτρα. Το χωριό τους, το Ταντουρλούχ της Χαλδίας, είχε παραδοθεί στις φλόγες από άτακτες συμμορίες που το λεηλάτησαν. Πέρασε από περιοχές όπου γίνονταν μάχες μεταξύ Τούρκων και Αρμενίων, αντιμετώπισε Κούρδους ληστές. Χρειάστηκαν τρεις μήνες ταλαιπωρίας για να φτάσει κοντά στους άνδρες του σπιτιού.
Εκεί βρέθηκε και πάλι σε έναν τόπο διχασμένο, ανάμεσα σε μπολσεβίκους και τσαρικούς που έδιναν άγριο αγώνα επικράτησης. «Επομένως, αντιμετώπισαν μόνες τους πένθη, συμφορές για τις οποίες δεν δικαιώθηκαν, αρπαγές περιουσιών, επιθέσεις, τρομακτικές καιρικές συνθήκες και λυσσαλέες συγκρούσεις» σημειώνει η συγγραφέας για τις γυναίκες της ευρύτερης οικογένειάς της.
Η πιο συγκλονιστική μαρτυρία
Ρωτάμε τη Θεοδώρα Ιωαννίδου για τη μαρτυρία που την συγκλόνισε:
«Χωρίς αμφιβολία, η πιο συγκλονιστική μαρτυρία για μένα ήταν αυτή της δωδεκάχρονης τότε γιαγιάς μου, της Χρυσούλας Τσαχιρίδου, στην έξοδο από το Ταντουρλούχ και την πορεία μέσα από το ανθρωποκτόνο βουνό Κοπ-ταγου προς το Καρς.
»Στο σημείο όπου έπρεπε να γράψω όσα είδαν τα παιδικά της μάτια σε υψόμετρο περίπου 2.500 μέτρων, μέσα σε χιονοθύελλα, ξέσπασα σε λυγμούς. Έπρεπε να διαχειριστώ, ως μάνα και εγώ, την απόφαση μιας άλλης μάνας που προχωρούσε δίπλα στη γιαγιά μου, να εγκαταλείψει το μωρό της για να σώσει τα μεγαλύτερα παιδιά της.
»Μου ήρθε στο νου η ταινία Η Εκλογή της Σόφι, όπου μια Εβραία καλείται από Ναζί στρατιώτη να διαλέξει ποιο από τα δύο παιδιά της θα πεθάνει και ποιο θα σωθεί. Αναρωτήθηκα πότε θα μιλήσει κάποιος για τη δική μας Σόφη, την Πόντια Τσόφα, που οι συνθήκες την ανάγκασαν να θυσιάσει το μωρό της για να γλιτώσει τα υπόλοιπα από τους πάγους του Κοπ-ταγου.
»Η Τσόφα η δική μας, όπως γράφω, εκπροσωπεί την υπαρκτή και αδικαίωτη έως σήμερα Πόντια που την έσυρε σε οριακή απόγνωση η νεοτουρκική και κεμαλική φρίκη».
Θεοδώρα Ιωαννίδου: «Βλέπω σ’ αυτήν τις μάνες του Πόντου που λεηλατήθηκαν ψυχικά όσο κανένας άλλος. Σε σημείο που, όπως στο Κοπ-ταγου, το ανίερο συνέτριψε το ιερό».
Οι γυναίκες που έφτασαν στην Ελλάδα από τον Πόντο συνήθως δεν μιλούσαν για το παρελθόν. Ήταν απόμακρες, σιωπηλές. Μόνο σε σπάνιες στιγμές έκαναν αναδρομές και, ανάλογα με το χαρακτήρα τους, ήταν σοβαρές και λιγόλογες, ή συγκινημένες και πιο εκδηλωτικές. «Απ’ όσα άκουσα για εκείνες, γενικά απέφευγαν τις λεπτομέρειες για τις συνθήκες της φυγής τους, ίσως επειδή σχεδόν όλες είχαν βιώσει σοβαρές ανθρώπινες απώλειες» εξηγεί η συγγραφέας.
Άλλωστε, η ταλαιπωρημένη από μακροχρόνιους πολέμους νέα πατρίδα δεν τους έδωσε μεγάλα περιθώρια να στραφούν στο παρελθόν. Η μάχη για το καθημερινό ψωμί δεν άφηνε χρόνο για δυσάρεστες μνήμες, παρά μόνο περιστασιακά.
«Άκουσα πολλές φορές να συνοψίζουν όσα έζησαν σε μια φράση: “Αυτά που ζήσαμε εμείς, δεν λέγονται”. Η δική μου γιαγιά, η Χρυσούλα Τσαχιρίδου, ξέσπαγε πού και πού σε έναν προσωπικό θρήνο χωρίς δάκρυα, ξεκινώντας με τις λέξεις: “Ε, μαύρε Ταντουρλούχ, και πάλ’ Ταντουρλούχ και παλ’ Ταντουρλούχ”, για να συνεχίσει να περιγράφει τα νερά, τις βουνοκορφές, τα δέντρα του χωριού που έχασε για πάντα.
»Ήταν φανερό ότι, αν και ήταν μόλις δώδεκα χρονών όταν το είδε για τελευταία φορά, πέρασε τη ζωή της με τα πόδια της να πατούν στην Ελλάδα και την ψυχή της να ανασαίνει ανάμεσα στα σπιτάκια του», προσθέτει.
Η μία την άλλη
Η συμπαράσταση μεταξύ των γυναικών εκείνης της εποχής ήταν και αυθόρμητη και συγκινητική. Πολλές είχαν συγγενικούς δεσμούς, αλλά και χωρίς αυτούς ένιωθαν η μία την άλλη σαν αδελφή στη συμφορά.
Η Βαρβάρα Αποστολίδου χρειάστηκε να βοηθήσει την τραυματισμένη συννυφάδα της και τα παιδιά της να ξεφύγουν από τις φλόγες του πυρπολημένου χωριού τους, ανάμεσα σε σφαίρες που σφύριζαν δίπλα τους.
«Η Δέσποινα Μιχαηλίδου, που αναφέρω εμβόλιμα στο βιβλίο μου, πήρε μαζί της –εκτός από τα δύο παιδιά της– και ένα χρονιάρικο κοριτσάκι του οποίου η μάνα πέθανε σε χιονοθύελλα στο βουνό Κοπ-ταγου. Το κράτησε μέχρι το λοιμοκαθαρτήριο της Μακρονήσου, όπου πέθαναν τα δικά της και επέζησε το ορφανό» λέει η Θεοδώρα Ιωαννίδου.
Σε άλλη περίπτωση που έχει συμπεριλάβει στο βιβλίο της, μια νεαρή γυναίκα που ξέφυγε από την εξορία της Σάντας το 1921,η Σώνα Κυριακίδου, μαζί με τα δύο παιδιά της πήρε και τα δύο παιδιά της εξορισμένης νύφης της και περπάτησαν μέρες μέσα από άγρια βουνά για να φτάσουν στον Καύκασο. Κοιμήθηκαν στην ύπαιθρο, πείνασαν, ζητιάνεψαν, αλλά σώθηκαν.
Συγκινητική ήταν και η υποδοχή των Ποντίων της περιοχής του Καρς, όταν χρειάστηκε να ανοίξουν τα σπίτια τους στους καταδιωκόμενους κατοίκους του Ανατολικού Πόντου το χειμώνα του 1918.
«Οι νοικοκυρές των χριστιανικών αυτών χωριών άνοιξαν τις πόρτες τους στους πρόσφυγες, προσφέροντας όχι μόνο φαγητό και στέγη, αλλά και μια μορφή ανθρώπινης ζεστασιάς που αντιστάθμιζε –όσο γινόταν– την αγριότητα της ιστορίας» σημειώνει η συγγραφέας.
Ο αγώνας για επιβίωση
Οι γυναίκες στα χωριά του Πόντου ήταν συνηθισμένες στη σκληρή δουλειά· το επέβαλε ο τόπος. Οι Πόντιες των πόλεων ζούσαν διαφορετικά, όμως με την προσφυγιά οι κοινωνικές ανισότητες εξαφανίστηκαν. Όλες απέκτησαν ισότητα στη φτώχεια.
Η πλούσια κάποτε Μαρία Ξανθοπούλου, με χαμένη πλέον την τεράστια περιουσία της στην Οινόη και χήρα με τρία μικρά παιδιά στην Ελλάδα, δούλεψε για χρόνια σε καπνεργοστάσια της Μακεδονίας.
«Οι υπόλοιπες γυναίκες του βιβλίου μου, άλλες εργάστηκαν σε χωράφια, άλλες καθάριζαν, έπλεναν, σιδέρωναν, πουλούσαν νερό, έγιναν εργάτριες. Έκαναν οτιδήποτε θα βοηθούσε στον μοναδικό τους στόχο: την επιβίωση. Όλες στέρησαν τη δική τους μπουκιά για να την δώσουν στα παιδιά τους» υπογραμμίζει με συγκίνηση.
Δεν έφτανε όμως μόνο η ανέχεια της προσφυγιάς. Ήρθε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και, στη συνέχεια, ο Εμφύλιος – μια μεγάλη τραγωδία που δίχασε τους πρόσφυγες και έστρεψε τον έναν απέναντι στον άλλον. Τα παλιά βάσανα καλύφθηκαν από τα δεινά του καινούργιου Γολγοθά.
Νέα θύματα, νέος θρήνος, νέες ανατροπές: εξορίες, θάνατοι, πολιτική προσφυγιά, αποχωρισμοί.
«Από τις επτά γυναίκες του βιβλίου μου, οι δύο –η Βαρβάρα Αποστολίδου και η Χαρίκλεια Κυριακίδου– είχαν άνδρες με αριστερή δράση και στήριξαν με αφοσίωση τις πολιτικές επιλογές τους. Η Χρυσούλα Τσαχιρίδου ήταν πιο συγκρατημένη. Ίσως διαισθανόταν ότι ο άντρας της θα σκοτωνόταν στα οδοφράγματα των Δεκεμβριανών.
»Και οι τρεις αγωνίστηκαν να αμβλύνουν τις επιπτώσεις των γεγονότων στη ζωή της οικογένειάς τους, συχνά χωρίς επιτυχία. Βασανίστηκαν πολύ για να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, να τους δώσουν εφόδια και αρχές. Αντιμετώπισαν όλες τις δοκιμασίες τους με στωικότητα, σαν να ένιωθαν αμετάκλητα καταδικασμένες – και όμως, διατηρούσαν ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον, όχι για τις ίδιες αλλά για τα παιδιά τους» εξηγεί η Θεοδώρα Ιωαννίδου.
Όλες, χωρίς εξαίρεση, είχαν βιώσει σοβαρές απώλειες. Είτε πριν εκδιωχθούν από τον Πόντο, είτε στο ταξίδι προς την Ελλάδα, είτε μετά την εγκατάσταση, όλες είχαν χάσει αγαπημένους.
«Οι συνθήκες ήταν άθλιες, ο τύφος και άλλες αρρώστιες θέριζαν, οι τόποι εγκατάστασης συχνά φρικτοί. Στη Δραπετσώνα, όπου έζησαν τρεις από τις επτά γυναίκες, για 1.700 άτομα αντιστοιχούσε μία μόνο κοινή τουαλέτα. Ο τότε δήμαρχος έγραφε στον δήμαρχο Πειραιά ότι “τα παιδιά της Δραπετσώνας καταλαβαίνουν πως μπήκε η άνοιξη από τη μυρουδιά των κοινών βόθρων που το καλοκαίρι γίνεται εντονότερη”», λέει.
Η Μαρία Σιδηροπούλου, αν και είχε την τύχη να διασωθεί όλη η οικογένειά της και να φτάσουν στην Ελλάδα, έχασε από τύφο την κόρη της στο λοιμοκαθαρτήριο της Μακρονήσου. Τα δύο παιδιά της και ο πατέρας τους είχαν ήδη πεθάνει πάνω στο καράβι.
Η αρχόντισσα Μαρία Δημητριάδου έθαψε τέσσερα από τα πέντε παιδιά της, θύματα της φτώχειας και των τραγικών συνθηκών εγκατάστασης. Δεν είχαν χάσει μόνο τις περιουσίες και τα σπίτια τους· μετρούσαν και θανάτους.
Οι συμφορές προστέθηκαν σαν στρώματα το ένα πάνω στο άλλο στις ψυχές τους, ώσπου τις πέτρωσαν. Παρ’ όλα αυτά, δεν τους έλειψε το θάρρος. Ρίχτηκαν στον αγώνα για την επιβίωση όσων είχαν απομείνει.
Η Αρχοντού Ιωαννίδου βρέθηκε να φροντίζει εννέα ορφανά, υπηρετώντας τις γυναίκες που νοσηλεύονταν με αφροδίσια νοσήματα στο νοσοκομείο Καβάλας – ευτυχώς οι περισσότερες στάθηκαν καλόψυχες απέναντί της.
Η Βαρβάρα Σιδηροπούλου δούλευε στα καπνοχώραφα της Δράμας για να αναθρέψει το μοναδικό από τα τρία παιδιά της που επέζησε, καθώς τα άλλα δύο και ο άνδρας της είχαν πεθάνει στο καράβι.
Η Χαρίκλεια Κυριακίδου, με τον άντρα της κρυμμένο στον Εμφύλιο, όχι μόνο έχασε τον δεκαοχτάχρονο γιο της, αντάρτη στο Μπέλλες, αλλά βασανίστηκε μπροστά στα μάτια των δύο μικρότερων παιδιών της για να προδώσει το κρησφύγετο του πατέρα τους. Και όταν τελείωσε ο Εμφύλιος, χρειάστηκαν δέκα χρόνια προσπαθειών για να φτάσει ο μικρός γιος της από τη Γιουγκοσλαβία κοντά στην οικογένεια στην Τσεχοσλοβακία, λόγω της ρήξης Στάλιν-Τίτο.
Η μνήμη
«Με ρωτάτε για τη μνήμη: η διαπίστωσή μου είναι λυπηρή αλλά αληθινή. Μόνο όσοι γεννήθηκαν και έζησαν σε ποντιακά χωριά, κυρίως στη Μακεδονία, κράτησαν ουσιαστικά ζωντανές τις μνήμες της προσφυγιάς. Για δεκαετίες κανείς στην Ελλάδα δεν μιλούσε για “Γενοκτονία”.
»Συχνά συναντώ πρόσφυγες τρίτης ή τέταρτης γενιάς που δεν γνωρίζουν καν τον τόπο γέννησης των προγόνων τους στον Πόντο. Την κατάσταση αυτή την έσωσαν, όσο μπόρεσαν, οι ηλικιωμένοι στα χωριά – αν και συχνά λέχθηκε η φράση: “Όταν οι μεγάλοι μιλούσαν, εμείς δεν ακούγαμε”» αναφέρει η Θεοδώρα Ιωαννίδου.
Ίσως –προτείνει– πρέπει κάποτε να γίνει ένα μνημείο αφιερωμένο στην Πόντια γιαγιά.
«Σε πόσες άραγε δεν χρωστάμε τη διάσωση μαρτυριών; Ακόμη και εμείς που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε σε πόλεις, σε γιαγιάδες και παππούδες οφείλουμε τη λειψή έστω γνώση του ποντιακού μας παρελθόντος. Όσα έμαθα προσωπικά από την αγράμματη γιαγιά μου, τη Χρυσούλα Τσαχιρίδου, δεν θα μπορούσα να τα διδαχτώ σε κανένα πανεπιστήμιο.
»Μου μετέδωσε όχι μόνο πληροφορίες, αλλά και την αίσθηση του χρέους να κρατηθεί το κερί αναμμένο για να δοθεί η φλόγα του στην επόμενη γενιά, όπως την παρέλαβε από την προηγούμενη. Η αίσθηση της αποστολής και της συνέχειας ήταν το πηγαίο συμπλήρωμα της ύπαρξής της – το συμπλήρωμα κάθε ολοκληρωμένου ανθρώπου, ανεξαρτήτως μόρφωσης.
»Παρόμοια έζησαν και οι επτά γυναίκες του βιβλίου μου: με αφετηρία τη μνήμη του παρελθόντος που διατήρησαν, προσπάθησαν –παρά τις διαψεύσεις– να χτίσουν ένα ελπιδοφόρο μέλλον για τα παιδιά τους», καταλήγει.
Δεν είναι ευχάριστο να μιλάς για δοκιμασίες σαν αυτές των επτά γυναικών. Η δυστυχία τους προκαλεί δυσφορία. Όμως αφυπνίζει θετικά τις «άκαπνες» γενιές.
«Ζούμε σήμερα σε εποχές επιπόλαιων επιδιώξεων. Το κυνήγι της ευζωίας αλλοτριώνει την αίσθηση της πραγματικότητας. Όμως, σε μικρότερη ή μεγαλύτερη κλίμακα όλοι οι άνθρωποι, αργά ή γρήγορα, καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε δοκιμασίες. Τότε βγαίνουμε από τον κόσμο των ψευδαισθήσεων και ψάχνουμε ερείσματα επιβίωσης. Ένα από αυτά είναι η εστίαση στον ανθρώπινο πόνο και στην αντιμετώπισή του – θέμα το οποίο η κοινωνία και η παιδεία σπάνια θίγουν.
»Το υπόδειγμα θάρρους και δύναμης που έδωσαν θα ήταν χρήσιμο να διδάσκεται στα σχολεία. Η αντίστασή τους στον εξισλαμισμό και την αλλοτρίωση δεν θα έπρεπε να αποσιωπάται, όσο κι αν υπάρχουν άνωθεν και έξωθεν εντολές να μην ενοχλείται η γενοκτόνος Τουρκία» σημειώνει η Θεοδώρα Ιωαννίδου.
Σε μια συλλογή διηγημάτων της που θα εκδοθεί σύντομα, αναφέρεται στην περίπτωση της Μάρθας Κερμανίδου, της οποίας τον πρώτο άντρα εκτέλεσαν οι Κεμαλικοί στη Νεοκαισάρεια και τον δεύτερο οι Ναζί στον Τρίλοφο Πιερίας.
«Για ποιο λόγο θεωρείται περιττό να συσχετίζουμε τις μορφές ολοκληρωτισμού και να τις καταδικάζουμε απόλυτα και όχι επιλεκτικά; Γιατί υπάρχει συστηματική αποσιώπηση της ποντιακής αλήθειας; Ποιες σκοπιμότητες έκαναν το ηρωικό ποντιακό γένος να ταυτίζεται πρώτα με τους χορούς και όχι με τη λεβεντιά του;» αναρωτιέται.
Και συνεχίζει: «Οι επτά γυναίκες του βιβλίου μου, Πόντιες στη συντριπτική τους πλειοψηφία, ήταν ψυχές με αγωνιστικότητα, δύναμη και αξιοπρέπεια. Άνθρωποι της θυσίας, που δεν λύγισαν παρά τις καταιγίδες που έζησαν και δεν είχαν προκαλέσει. Η ανάδειξή τους θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ισχυρό αντίβαρο απέναντι στα πρότυπα γυναίκας με τα οποία βομβαρδίζονται οι νέοι μέσω των ΜΜΕ.
»Είναι ανθρώπινο να αποφεύγουμε τα δυσάρεστα – μέχρι να μας συμβούν. Είναι λογικό να θέλουμε την ησυχία μας – μέχρι να την χάσουμε. Τότε χρειαζόμαστε θάρρος και ελπίδα. Χρειαζόμαστε τη γενναιότητα των επτά αυτών λεηλατημένων, κυριολεκτικά και μεταφορικά, γυναικών, οι οποίες βρήκαν το κουράγιο να συνεχίσουν την πικρή ζωή τους προσφέροντας ακατάπαυστα και μένοντας όρθιες».
