Από τα πρώτα χρόνια στον Καταχά (1924). Από αριστερά Ιορδάνης Ελευθεριάδης (ο δάσκαλος), Κυριακούλα Ελευθεριάδου, Ελένη Ζευγαρίδου, Κλεοπάτρα Καλεβρά, Ελευθέριος Καλεβράς, Ανδρονίκη Ιωακειμίδου (Καλεβρά), Λάζαρος Ιωακειμίδης, Σταύρος Καλεβράς· ο μικρός είναι ο Γιώτης Ιωακειμίδης [πηγή: facebook / Καταχάς Πιερίας (Ένα χωριό μια ιστορία) – Ανάρτηση: Panagiotis Koulaouzidis]
Ο Καταχάς Πιερίας είναι ένα χωριό… περίεργο. Άπαξ και το «συναντήσεις» κάπου, το όνομά του έρχεται κι επανέρχεται με κάποια πληροφορία για τα πιο άσχετα ίσως μεταξύ τους θέματα – αλλά πάντα σε σχέση με τον Πόντο.
Άλλωστε, όπως έχει καταγράψει ο δάσκαλος τριών γενεών Καταχιωτών Ιορδάνης (Γιορδάνης) Ελευθεριάδης, ήταν 88 οικογένειες Ποντίων που με την απόφαση της 1ης Αυγούστου 1921 θα προστίθενταν στις 12 οικογένειες γηγενών, άρα είναι εξ ορισμού ένα χωριό 88% ποντιακό.
Αυτές οι οικογένειες είχαν έρθει από την περιφέρεια Τραπεζούντας, τα Πλάτανα, τη Σάντα και την Αργυρούπολη με χίλια βάσανα. Χίλια βάσανα έζησαν όμως και στον Καταχά μέχρι να ορθοποδήσουν, καθώς τους μάστιζαν η φτώχεια και ο υποσιτισμός. Η περιγραφή του δασκάλου, όπως την διέσωσε ο Βασίλης Γρηγοριάδης1 στο βιβλίο του Το πιερικό χωριό Καταχάς και η ιστορία του, είναι συγκλονιστική (αποσπάσματα σχετικά με την απόφαση εγκατάστασης των Πόντιων προσφύγων, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν, μπορείτε να δείτε εδώ).
Πριν από τον ξεριζωμό: Τραπεζούντα, 1919. Από αριστερά ο Σπύρος Γιακουστίδης με την αδελφή του Αννέτα, από την Ίμερα, και στο μέσον η (προγιαγιά του Π. Κουλαουζίδη, που ανέβασε τη φωτογραφία) Μαρία Ελευθεριάδου από την Κρώμνη (πηγή: facebook / Καταχάς Πιερίας / Ένα χωριό μια ιστορία – Ανάρτηση: Panagiotis Koulaouzidis)
Οι έποικοι πρόσφυγες ήταν άνθρωποι προκομμένοι, «με μόρφωσι ουχί τυχαίαν, αλλά και ευγένειαν συγκρατημένην», και στο πέρασμα του χρόνου κατάφεραν να κάνουν το ποντιοχώρι τους να ακουστεί ακόμα και στη Βουλή, από τα χείλη του Ελευθέριου Βενιζέλου: «Εκεί επάνω εις την Μακεδονίαν, εις ένα μικρό χωριό της περιφερείας Κατερίνης που ονομάζεται Καταχάς, υπάρχουν γεωργοί οι οποίοι άλλοτε εις τον τόπον της προελεύσεώς των ήσαν έμποροι, τεχνίται, κουρείς, ράπται κ.λπ., σήμερα δε είναι οι καλύτεροι γεωργοί της Ελλάδος, που επέτυχαν κατά την καλλιέργειαν σιτηρών αποδόσεις πέραν των 400 οκάδων κατά στρέμμα, εφαρμόσαντες νέας επιστημονικάς μεθόδους».2
Για τον Σίμο Λιανίδη το χωριό υπήρξε ένα σεντούκι γεμάτο μνήμες και μαρτυρίες ποντιακής παράδοσης, καθώς όταν το επισκέφθηκε, το 1967, υπήρχαν ακόμα πρόσφυγες πρώτης γενιάς – πολύτιμοι πληροφορητές.
(Πηγή: «Αρχείον Πόντου», τόμ. 29, Αθήνα 1968)
Ο μεγάλος Γώγος Πετρίδης έζησε εκεί δύο χρόνια, εκεί έζησε από τα είκοσί του ο Κωστίκας Κωνσταντινίδης, εκεί γεννήθηκε ο γλύπτης Ευθύμιος Καλεβράς,3θείος του ηθοποιού Γρηγόρη Βαλτινού, ο οποίος κατά βάθος είναι Ιωακειμίδης,4 και πρόσφατα τιμήθηκε από την Κοινότητα Καταχά.
(Φωτ.: facebook / Ευστάθιος Ακριτίδης) Ο Καταχιώτης γλύπτης Ευθύμιος Καλεβράς
Πιο πρόσφατο «αστέρι» του Καταχά, ο ποδοσφαιριστής Βαγγέλης Παυλίδης, που στην ποδιά του (ή στα πόδια του, για να είμαστε πιο ακριβείς) σφάζονται ομάδες!
Ας γυρίσουμε όμως στα παλιά του χωριού.
Ήδη ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του Βασίλη Γρηγοριάδη είχαμε την έντονη εντύπωση ότι οι Καταχιώτες λατρεύουν τον τόπο τους. Αναζητώντας στο διαδίκτυο πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό, βεβαιωθήκαμε. Στο facebook εντοπίσαμε την ομάδα «Καταχάς Πιερίας (Ένα χωριό, μια ιστορία)» γεμάτη από το παρελθόν και το παρόν του. Τα επώνυμα των διαχειριστών (Κουλαουζίδης, Χαρπαντίδης, Μουρατίδης) αποδεικνύουν τη συνέχεια στο χρόνο. Χρονολογικά οι φωτογραφίες καλύπτουν πάνω από έναν αιώνα, επιλέξαμε όμως αυτές που δείχνουν την ιστορία, την παράδοση, τη σύνδεση με τον Πόντο.
Μήτσος Απατσίδης, Χαράλαμπος Ταυρίδης, Κώστας Τεπουρτσίδης, Λάκης Τορτοπίδης, Κώστας Καραγιαννίδης, και μπροστά Νίκος Χαραλαμπίδης και Κωστίκας Κωνσταντινίδης (ανάρτηση: Gorios Charpantidis)
Άλλες είναι από τη ζωή και τον κάματο στα χωράφια, άλλες από στιγμές διασκέδασης – εικόνες μιας άλλης εποχής που ομορφαίνουν το σήμερα. Τις παραθέτουμε με τις λεζάντες που τις συνοδεύουν, και τα ονόματα των χρηστών που τις ανάρτησαν. Καλό ταξίδι!
Πιστοποιητικό βάπτισης του Χαράλαμπου Κουλαουζίδη του Παναγιώτη, από τα Πλάτανα, που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Οκτώβριο του 1922 (αν.: Panagiotis Koulaouzidis) Νεαρές κορασίδες πριν από το 1920 στην Τραπεζούντα. Η Ανδρονίκη (Καλεβρά τότε) Ιωακειμίδου είναι στην πίσω σειρά με τις όρθιες κοπέλες η τέταρτη από δεξιά δίπλα στη δασκάλα (αν.: Άννα Θεοδωρίδου) Πριν από το 1920, μάλλον στην Τραπεζούντα. Ο Λάζαρος Ιωακειμίδης είναι στους καθιστούς ο δεύτερος απο αριστερά (αν.: Άννα Θεοδωρίδου) Παραλία Μεθώνης, 1953. Κυριάκος Πολυχρονίδης, Γούλης Πολυχρονίδης, Λευτέρης Πολυχρονίδης, Παπαδοπούλου Κυριακή (Κερέκη), Ραχήλη Παπαδοπούλου, Σωτήρια (Κόνη) Πολυχρονίδου (αν.: Gorios Charpantidis) Τοποθεσία Αλώνια, 1958. Συνεργείο από κατοίκους του Καταχά δένουν με τη μηχανή της εποχής άχυρο σε μπάλες (από το αρχείο του Γιώργου Πιπερόπουλου, αν.: Gorios Charpantidis) Καταχάς 1957. Όταν η σπορά των σιτηρών γινόταν με τα ζώα. Εδώ σπορά με ζευγάρι άλογων με τη σβάρνα, και τον Κώστα Μουρατίδη του Χριστόφορου (από το αρχείο του Γιώργου Πιπερόπουλου, αν.: Gorios Charpantidis) Καταχάς 1960. Από την κατασκευή των καναλιών ποτίσματος του κάμπου. Διακρίνεται ο Βασιλάκης Πιπερόπουλος (από το αρχείο του Γιώργου Πιπερόπουλου, αν.: Gorios Charpantidis) Η φωτ. είναι τραβηγμένη τον Δεκέμβριο του 1952 και εικονίζονται: Κωνσταντίνος Μουρατίδης του Χριστόφορου, Αθηνά Μουρατίδου του Ανέστη, Στάλη Εμμανουηλίδου, Χαρίκλεια Θεοφυλάκτου, Δήμητρα Μουρατίδου του Χριστόφορου, Αριάδνη Μουρατίδου του Ανέστη, Ρόζα Μαυρομάτη (Μωυσίδου). Η γυναίκα που παίζει το τουλούμ’ είναι η Αγάπη Μαυρομάτη, αργότερα πληροφορήτρια του Σ. Λιανίδη (αν: Gorios Charpantidis) Παρασκευή κορκότου σε φυσικό περιβάλλον, στης Εμορφίλης Μουρατίδη (αν.: Gorios Charpantidis) Καταχάς 1975. Η Εμορφίλη Μουρατίδου επί το έργον: Κοπάνισμα σιταριού για κορκότο και πλιγούρι (αν.: Gorios Charpantidis) Νέοι του Καταχά γιορτάζουν την Πρωτομαγιά στον Προφήτη Ηλία Σφενδάμης, το 1954. Παύλος Μ. Τσιλιγγερίδης, Ρόζα Μαυρομάτη (Μωυσίδου), Στέφανος Μαυρομάτης, Σταύρος Παναγιωτίδης (ο λυράρης), Παρθένα Τσιλιγγερίδου (Σιαμλίδου), Κώστας Τεπουρτσίδης, Γιώργος Σιαμλίδης κ.ά. (αν.: Gorios Charpantidis) Παρέα νέων στον Καταχά, άγνωστο ποια χρονιά. Στη λύρα ο Γώγος Πετρίδης (αν: Panagiotis Koulaouzidis) Ο Πέτρος Χαραλαμπίδης παρέα με τον Γώγο Πετρίδη (αν.: Panagiotis Koulaouzidis) Καταχάς 1950: Ο μικρός δεξιά είναι ο Σάκης ο Νιβάτσης και πίσω του η Βασιλική η μητέρα του Αντώνη του Χνούδα (αν.: Panagiotis Koulaouzidis). Και ο Gorios Charpantidis συμπληρώνει: «Κάτω από αριστερά είναι του Σάκια η μάνα και δίπλα της η μάνα του Γούσιου, επάνω από αριστερά η θεία και ο θείος του Σάκια από τη Νάουσα, δίπλα τους η Βασιλική του Χνούδα» Διαβάζοντας εφημερίδες τις Κυριακής στην πλατεία του χωριού. Από αριστερά Λευτέρης Ελευθεριάδης, Θεοφυλάκτου (Κοταλάκς), Γιάννης Μωυσίδης, Γιάννης Ιωσηφίδης (αν.: Panagiotis Koulaouzidis) Έτσι γλεντούσαν οι νέοι του χωριού. Διακρίνεται αριστερά ο Αχιλλέας Ιωσηφίδης και στο κέντρο ο μεγάλος λυράρης Κωστίκας Κωνσταντινίδης (αν.: Panagiotis Koulaouzidis) Καταχάς 1955. Στη λύρα ο Κωστίκας Κωνσταντινίδης. Μεταξύ άλλων Παναγιώτης Αμοιρίδης, Δημήτρης Ποζουκίδης, Κώστας Απατσίδης, η κυρία με τα γυαλιά είναι η δασκάλα Χρυσαυγή Γιακουστίδου, δίπλα της ο δάσκαλος Ιορδάνης Ελευθεριάδης κ.ά. (αν.: Gorios Charpantidis) (Ανάρτηση: Χρήστος Ιωσηφίδης) Γιάννης Τσαραμπουλίδης, Στέλιος Καζαντζίδης, Κυριάκος Πολυχρονίδης (αν.: Gorios Charpantidis) Άγνωστη χρονολογία. Από κάτω προς τα πάνω: Γιώργος Πιπερόπουλος, Γιώργος Χαρπαντίδης, Θανάσης Πίτης, Μίμης Τσομπανίδης, Παναγιώτης Χαραλαμπίδης (αν.: Gorios Charpantidis) Στο ιστορικό παλιό σχολείο του Καταχά (αν.: Gorios Charpantidis)
Η επιλογή των φωτογραφιών δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση, καθώς ο πλούτος της «ομάδας» είναι ανεξάντλητος – σαν την ιστορία του Καταχά, που όπως λέγαμε και στην αρχή, είναι να μην κάνεις τη γνωριμία του! Μετά το όνομά του σε ακολουθεί και ξεπετάγεται ακόμα και ακούγοντας ή διαβάζοντας μια συνέντευξη που φαινομενικά δεν έχει καμία σχέση με τον Πόντο.
Χριστίνα Κωνσταντάκη
1. Ο Βασίλης Γρηγοριάδης (1933-2025) ήταν κτηνίατρος στο επάγγελμα, αλλά με σημαντικές εκδοτικές και συγγραφικές επιδόσεις. Υπήρξε μέλος του Σωματείου «Παναγία Σουμελά» και του Πολιτιστικού Συλλόγου Καταχά «Ο Αριστοτέλης». Οι ρίζες του βρίσκονταν στην Τραπεζούντα, καθώς ο πατέρας του ήταν από τα Πλάτανα και η μητέρα του από τα Σούρμενα. 2. Από την αφήγηση του Γιορδάνη Ελευθεριάδη. Βλ. Β. Γρηγοριάδης, «Ο Καταχάς και η ενδιαφέρουσα ιστορία του», Ποντιακή Εστία (Απρ.-Μάιος-Ιούν. 2012), περίοδος β’, χρόνος 35ος, τχ 173, σ. 120-121. 3. Από τα πιο γνωστά έργα του Καλεβρά είναι το Ηρώο Ποντίων στην Καλλιθέα, το Μνημείο Ολοκαυτώματος της Σάντας στην Παναγία Σουμελά και το Μνημείο του Πόντιου παπά και δασκάλου στην πλατεία Αγίας Σοφίας, στη Θεσσαλονίκη. 4. Αντιγράφουμε από συνέντευξή του στο bovary.gr: «Το όνομά μου είναι Γρηγόρης Ιωακειμίδης. Όταν ξεκίνησα στο Απλό Θέατρο υπήρχε, τότε, ο ηθοποιός Δημήτρης Ιωακειμίδης και μου λέει ο Χρήστος ο Πολίτης “θα βγεις τώρα νέο παιδί με το ίδιο όνομα μ’ έναν παλαιότερο ηθοποιό; Δεν είναι σωστό ούτε γι’ αυτόν ούτε για σένα”. Αλλά δεν αισθανόμουν βολικά μ’ άλλο όνομα, τουλάχιστον ήθελα να πάρω κάτι συγγενικό. […] Όταν λοιπόν προέκυψε η ανάγκη να αλλάξω το επώνυμό μου, επειδή ο πατέρας μου είναι από ένα βαλτοχώρι, έξω απ’ τη Θεσσαλονίκη, τον Καταχά, αποφάσισα να επιλέξω ένα τοπωνύμιο, ένα όνομα που προέρχεται από εκεί για να μην μου είναι τελείως ξένο. Εκεί έχει βάλτους κι έτσι επέλεξα το Βαλτινός… Μου λένε ότι μοιάζει αυτοκρατορικό. Εγώ το διάλεξα από την χωριάτικη πλευρά μου… Κι έτσι στο θέατρο βγήκα Γρηγόρης Βαλτινός» (η συνέντευξη με τίτλο «Γρηγόρης Βαλτινός: “Δεν ήξερα πώς είναι ο πατέρας μου. Τον είδα είκοσι χρόνια μετά”» δόθηκε στη Μυρτώ Λοβέρδου και αναρτήθηκε στις 13 Οκτ. 2023).
![Από τα πρώτα χρόνια στον Καταχά (1924). Από αριστερά Ιορδάνης Ελευθεριάδης (ο δάσκαλος), Κυριακούλα Ελευθεριάδου, Ελένη Ζευγαρίδου, Κλεοπάτρα Καλεβρά, Ελευθέριος Καλεβράς, Ανδρονίκη Ιωακειμίδου (Καλεβρά), Λάζαρος Ιωακειμίδης, Σταύρος Καλεβράς· ο μικρός είναι ο Γιώτης Ιωακειμίδης [πηγή: facebook / Καταχάς Πιερίας (Ένα χωριό μια ιστορία) – Ανάρτηση: Panagiotis Koulaouzidis]](https://www.pontosnews.gr/wp-content/uploads/2025/07/katahas-1924-cvr-750x376.jpg)
