Νοτιοδυτικά από την Πόλη, στο στόμιο του Βοσπόρου στον Ελλήσποντο κοντά στον Βιθυνικό κόλπο, βρίσκεται ένα ειδυλλιακό σύμπλεγμα νησιών. Από μακριά μοιάζουν σαν μαργαριτάρια που λαμποκοπούν και κοσμούν τα νερά της Προποντίδας.
Τα Πριγκηπόννησα είναι ο σύγχρονος παράδεισος της Κωνσταντινούπολης.
Πράσινο, ησυχία και ευχάριστο κλίμα χειμώνα και καλοκαίρι, απαγόρευση τροχοφόρων (μόνο άμαξες και ποδήλατα επιτρέπονται), είναι στοιχεία αρκετά για να κεντρίσουν την προσοχή του επισκέπτη από την Πόλη, ο οποίος δεν παραλείπει να επισκεφθεί έστω και ένα από τα νησιά του συμπλέγματος.
Τα τιμημένα Πριγκηπόννησα τα έσπειρε ο Δημιουργός στην Προποντίδα για να υποδεχτούν στην αγκάλη τους αρχικά τους βυζαντινούς αυτοκράτορες. Σήμερα αποτελούν αγαπημένο τόπο διακοπών για τους Ρωμιούς, κι όχι μόνο, της τουρκικής μεγαλούπολης, αλλά και αγαπημένη εξόρμηση για τους επισκέπτες της.
Για να τα επισκεφτεί κάποιος αρκεί να κατευθυνθεί στην περιοχή του Sirkeci, στην αποβάθρα Adalar Iskelesi, απ’ όπου φεύγουν όλη την ημέρα καράβια και καταμαράν. Επίσης γραμμή υπάρχει από την περιοχή Kabatas, στον Βόσπορο. Έως την Πρώτη χρειάζονται περίπου 45 λεπτά και για τ’ άλλα νησιά από 15 λεπτά επιπλέον, για το καθένα.
To σύντομο αυτό θαλάσσιο ταξίδι είναι μια θαυμάσια εμπειρία, διότι δίνει τη μοναδική ευκαιρία σε κάποιον να θαυμάσει την Αγια-Σοφία από τη μία και τη Χαλκηδόνα από την άλλη, καθώς «ανοίγεται» στη θαλάσσια περιοχή της Προποντίδας.
Γιατί ονομάστηκαν Πριγκηπόννησα
Στην αρχαιότητα ήταν γνωστά ως Δημόνησοι. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους ονομάστηκαν Πριγκηπόννησα γιατί χρησίμευαν ως τόπος διαμονής ή εξορίας μελών των βασιλικών δυναστειών, των αριστοκρατικών οικογενειών, των πριγκίπων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Επίσης, τ’ αποκαλούσαν και Παπαδονήσια, από τις σκήτες και τα μοναστήρια που βρίσκονταν στις βουνοπλαγιές τους – τα πρώτα χτίστηκαν κατά τη βυζαντινή εποχή.
Από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα κατηκημένες νήσοι είναι οι: Πρώτη (Kınalıada), Αντιγόνη (Burgazada), Χάλκη (Heybeliada) και Πρίγκηπος (Büyükada).
Υπάρχουν όμως και πέντε μικρότερα νησιά που είναι ακατοίκητα, τα: Οξεία, Πλάτη, Πίτα, Νείανδρος και Τερέβινθος.
Τα Πριγκηπόννησα φιλοξενούσαν καθ’ όλη τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας αμιγώς ελληνικό πληθυσμό. Το κάθε νησί έχει και τη δική του ιστορία. Κατακτήθηκαν από τους Οθωμανούς 42 ημέρες πριν από την Άλωση της Πόλης, ωστόσο διατήρησαν τον ελληνικό πληθυσμό τους και μετά.
Μιας και εξαιρούνταν από το παιδομάζωμα, πολλοί πρόσφυγες και έποικοι ήρθαν στις αρχές του 18ου αιώνα να προστεθούν στους κατοίκους των όμορφων αυτών νησιών.
Η Πρώτη
Η νήσος ονομάζεται Πρώτη διότι είναι το πρώτο νησί που εμφανίζεται στον εισπλέοντα από την Πόλη στην Προποντίδα. Στην αρχαιότητα την αποκαλούσαν Ακόναι ή Ακονίτις, για την οξύτητα των λίθων της. Στα τουρκικά ονομάζεται Kınalıada (από το kına, που σημαίνει βαφή για τα μαλλιά), εξαιτίας του κόκκινου χώματός της.
Στον ψηλότερο λόφο δεσπόζει η Mονή της Μεταμορφώσεως που ιδρύθηκε από τον τελευταίο αυτοκράτορα, τον Ρωμανό Δ΄ τον Διογένη. Πολύ αργότερα, η μονή έμελλε να γίνει η τελευταία του κατοικία, μιας και οδηγήθηκε εκεί από τους αντιπάλους του, τυφλωμένος.
Δίπλα βρίσκεται το Σισμανόγλειο Ορφανοτροφείο θηλέων. Μέχρι πρότινος φιλοξενούσε τη στέγη εργαζόμενων νεανίδων και την Παιδούπολη.
Ο ναός της Πρώτης, αφιερωμένος στο Γενέθλιο της Θεοτόκου, βρίσκεται στην παραλία. Δίπλα ακριβώς είναι το παλιό δημοτικό σχολείο που έκλεισε οριστικά το 1975. Το καλοκαίρι οι μόνιμοι κάτοικοι του νησιού ανέρχονται στους 100, ενώ το χειμώνα στους πέντε.
Η πρόσβαση στην πλαζ είναι εύκολη μιας και βρίσκεται δίπλα στην αποβάθρα των πλοίων. Γι’ αυτό το λόγο η Πρώτη δέχεται εκδρομείς που την επισκέπτονται για μία ημέρα, για ένα δροσερό μπάνιο. Στην παραλία της πολλά καφέ, ουζερί και εστιατόρια προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους επισκέπτες. Εξαιρετικό μεζεδοπωλείο το Mimoza.
Η Αντιγόνη
Η νήσος Αντιγόνη πήρε τ’ όνομά της πιθανότατα από τον Αντίγονο, στρατηγό του Μ. Αλεξάνδρου, ή τον Αντίγονο, γιο του Καίσαρος Βάρδα (Θ΄ αι.). Παλιά την έλεγαν και Πάνορμο, για τον μικρό αλλά ασφαλή λιμένα της.
Στα τουρκικά ονομάζεται Burgazada, από τον πύργο (burgaz) στο φρούριο ή τείχος που την περιέβαλλε. Οι περιηγητές μέχρι και τον 18ο αι. περιέγραφαν αυτό το τείχος, που σήμερα δεν υπάρχει.
Στα βόρεια του νησιού βρίσκεται η Μονή του Αγίου Γεωργίου του Καρύπη (karip σημαίνει φτωχός), η οποία δέχεται πολλούς επισκέπτες. Ο ναός του νησιού τιμάται στη μνήμη της αποτομής της κεφαλής του Προφήτου Προδρόμου και Βαπτιστού Ιωάννου, ενώ το κοινοτικό δημοτικό σχολείο έκλεισε το 1971.
Οι μόνιμοι κάτοικοι της Αντιγόνης είναι δώδεκα, ενώ το καλοκαίρι φιλοξενεί στους κόλπους της περί τους 250.
Η νήσος ξεχωρίζει για την ησυχία της. Αξίζει να περιηγηθείς στα σοκάκια της, όχι μόνο με άμαξα, αλλά και πεζοπορώντας, για να θαυμάσεις τα παλιά ξύλινα σπίτια της.
Η Χάλκη
Η Χάλκη είναι το τρίτο σε μήκος και πληθυσμό νησί. Ονομάζεται έτσι από τα ορυχεία χαλκού που υπήρχαν κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Στα τουρκικά λέγεται Heybeliada, διότι οι λόφοι της σχηματίζουν δισάκι, (heybeli).
Τη νήσο αναφέρουν στα έργα τους ο Αριστοτέλης, ο Πλίνιος, ο γεωγράφος Αρτεμίδωρος ο Εφέσιος, ο Ησύχιος και πολλοί άλλοι νεότεροι. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ιστορία της Χάλκης μέχρι τις αρχές του 18ου αι. συμπλέκεται με την ιστορία των μοναστικών εγκαταστάσεων που ιδρύθηκαν κατά τους βυζαντινούς χρόνους.
Σ’ έναν από τους τρεις λόφους, στο λόφο της Ελπίδας, μέσα σ’ ένα μαγευτικό περιβάλλον βρίσκεται η Μονή της Αγίας Τριάδας.
Στον ίδιο χώρο, πολύ αργότερα, το 1844, ιδρύθηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γερμανό τον Δ’ η ονομαστή Θεολογική Σχολή, η οποία έπαιξε σημαίνοντα ρόλο στην εκπαίδευση και επιμόρφωση των χριστιανών, μιας κι άνοιξε το δρόμο για να γίνει η Χάλκη πνευματικός φανός σε παγκόσμια εμβέλεια.
Στα χρόνια των Παλαιολόγων ακμή γνώρισε η Μονή της Παναγίας της Κουμαριώτισσας που βρίσκεται πλησίον της αποβάθρας. Στον περίβολό της φιλοξενήθηκε η Εμπορική Σχολή (1831-1916), το σπουδαιότερο μορφωτικό κέντρο της εποχής, μέχρις ότου ιδρύθηκε η Θεολογική Σχολή.
Στο ίδιο μέρος λειτούργησε το Ορφανοτροφείο Θηλέων (1919-1942). Το 1942 καταλήφθηκε από την τουρκική κυβέρνηση και έκτοτε είναι παράρτημα της Ναυτικής Σχολής. Στο νησί λειτουργούσαν Αρρεναγωγείο, Παρθεναγωγείο και Αλληλοδιδακτική Σχολή.
Στην κεντρική πλατεία της Χάλκης βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, με το γραφικό αγίασμα της Αγίας Παρασκευής.
Η Χάλκη είναι ιδανική για περιπάτους και κολύμπι. Επίσης, αξίζει ένας γύρος του νησιού με άμαξα – ο μεγάλος διαρκεί γύρω στα 50 λεπτά.
Τα ξύλινα σπίτια της με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους κερδίζουν το θαυμασμό του επισκέπτη. Υπάρχουν ξενοδοχεία, πολλά εστιατόρια και ουζερί. Οι μόνιμοι κάτοικοι το χειμώνα είναι 32, ενώ το καλοκαίρι γύρω στους 300.
H Πρίγκηπος
Η Πρίγκηπος είναι το μεγαλύτερο σε έκταση νησί, γι’ αυτό και στα τουρκικά καλείται Büyükada, δηλαδή μεγάλο νησί. Κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Του Πρίγκηπος (και Πριγκήπου) επειδή αποτελούσε τόπο αναψυχής ή περιορισμού των μελών των βασιλικών οικογενειών.
Κοντά στην αποβάθρα των πλοίων υπάρχει σταθμός της Αστυνομίας και τουριστικό γραφείο πληροφοριών που κατατοπίζει τους επισκέπτες. Το 1924 έγινε έδρα της Μητρόπολης Πριγκηποννήσων, η οποία ιδρύθηκε τότε αποσπώντας τα νησιά από τη Μητρόπολη Χαλκηδόνος στην οποία ανήκαν παλαιόθεν.
Στην πλατεία υπάρχει ένα μεγάλο ρόλοϊ – σήμα κατατεθέν και κοντά στο χώρο στάθμευσης των αμαξών ο ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Στο ίδιο κτήριο βρίσκονται και τα γραφεία της Μητρόπολης Πριγκιποννήσων. Ο μητροπολιτικός ναός τιμάται στη μνήμη του Αγίου Δημητρίου.
Στην κοιλάδα του ανατολικού μέρους του νησιού βρίσκεται η Μονή του Αγίου Νικολάου, με χαρακτηριστικό της έμβλημα το καντήλι με την παλαμίδα, της Αδελφότητας Ψαράδων της Πριγκήπου.
Σ’ έναν από τους τέσσερις λόφους βρίσκει κανείς την ονομαστή Μονή του Αγίου Γεωργίου του Κουδουνά, η οποία χτίσθηκε από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Β΄ Φωκά το 963 μ.Χ. Η προσφορά της είναι μεγάλη, όχι στους Ρωμιούς της Πόλης, αλλά και προς τους αλλογενείς της ευρύτερης περιοχής.
Για αιώνες υπήρξε άσυλο φρενοβλαβών. Τους έδεναν σε σιδερένιους χαλκάδες που ήταν στερεωμένοι στο δάπεδο του παλαιού καθολικού, μπροστά στην εικόνα του αγίου. Επίσης τα θαύματα είναι πολλά, γεγονός που εξηγεί την αθρόα προσέλευση αλλοθρήσκων απ’ όλη σχεδόν την Τουρκία.
Μάλιστα, στο ανηφορικό δρομάκι που οδηγεί στη μονή όλα σχεδόν τα δέντρα είναι καλυμμένα με άσπρες κορδέλες στις οποίες είναι γραμμένες οι παρακλήσεις των προσκυνητών. Η μονή γιορτάζει δύο φορές το χρόνο, στις 23 Απριλίου και στις 24 Σεπτεμβρίου.
Πλησίον σε μια ακόμη μονή που υπάρχει στο νησί, του Σωτήρος Χριστού, βρίσκεται το Oρφανοτροφείο Αρρένων, δωρεά της Ελένης Ζαρίφη. Ιδρύθηκε το 1863 και λειτούργησε μέχρι και το 1964.
Επίσης, εκτός από την ελληνική κοινότητα υπήρχε και κοινότητα καθολικών.
Σήμερα, στην Πρίγκηπο είναι η θερινή κατοικία του επισκόπου των καθολικών της Πόλης, καθώς και ο καθολικός ναός της Θεοτόκου, ο οποίος βρίσκεται λίγο πιο πάνω από την κεντρική πλατεία.
Οι μόνιμοι κάτοικοι της Πριγκήπου το χειμώνα είναι περί τους 80, ενώ το καλοκαίρι εκτοξεύονται στους 12.000.
Ο περιηγητής αξίζει να κάνει τον μεγάλο γύρο του νησιού με άμαξα. Αλλά και οι περίπατοι είναι ειδυλλιακοί.
Τα εξαιρετικά σπίτια της Πριγκήπου τραβούν την προσοχή του επισκέπτη. Ένα από αυτά είναι και η έπαυλη του Τριανταφυλλίδη-Σεβαστόπουλου, στην οποία είχε ζήσει και ο Λέων Τρότσκι από το 1929 έως και το 1933.
Θωμαΐς Κιζιρίδου
