«Δεν είναι οι λύπες που μας συντρίβουν. Οι χαμένες ελπίδες είναι» αποφαινόταν στην Ανθρώπινη κωμωδία του ο Μπαλζάκ τη δεκαετία του 1830, συμπυκνώνοντας σε λίγες λέξεις τη δύναμη ενός από τα βασικά συστατικά στοιχεία του ανθρώπου: Της ελπίδας που χτίζει όνειρα όταν γεννιέται και τα γκρεμίζει με πάταγο όταν πεθαίνει.
Κοντά μισό αιώνα από το σάλο με την υπόθεση του «θαυματουργού νερού» του Καματερού, η ιστορία δεν κατάφερε να συγχωρήσει εκείνον που σφήνωσε τότε μια ελπίδα ζωής στην καρδιά χιλιάδων ανθρώπων και την σκότωσε στο απόγειό της.
Είναι 9 Φεβρουαρίου του 1976, όταν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων φιλοξενείται μια ιδιαίτερη είδηση: «Ένα νερό που προέρχεται από πηγή της Κω πιθανολογείται ότι θεραπεύει τον καρκίνο»!
Το «θαυματουργό νερό» το έχει ανακαλύψει ο 36χρονος Κώος δικηγόρος Γιώργος Καματερός, με βασικό συνεργάτη του τον επιχειρηματία Κώστα Γράτσο. Στην πραγματικότητα –όπως θα αποκαλύψει αργότερα ο ευρών–, δεν είναι το νερό θαυματουργό, αλλά ένα ροζ πέτρωμα που έχει εντοπίσει ο ίδιος κοντά στην πηγή «Μέκκα» της Κω, το οποίο έχει βαφτίσει «Ήλιον» και που όταν κονιορτοποιείται και διαλύεται σε οποιοδήποτε νερό τού δίνει θαυματουργές ιδιότητες…
Ο Καματερός μάλιστα ισχυρίζεται ότι σημαντική ποσότητα κονιορτοποιημένου πετρώματος έχει μεταφέρει σε ειδική συσκευασία στην Αθήνα και το φυλάει σε μυστικά σημεία της πόλης.
Η είδηση πιάνει το επίσημο κράτος στον ύπνο. Η Ελλάδα είναι καταπονημένη και αδύναμη. Προσπαθεί να συνέλθει από τη λαίλαπα των συνταγματαρχών. Τα ανοιχτά θέματά της είναι μεγάλα και ένας «Μεσσίας» που πλασάρει ελπίδα αντιμετωπίζεται ως σημείο των καιρών. Αλλά η είδηση πουλάει.
Μια χλιαρή ανακοίνωση του υπουργείου Κοινωνικών Υπηρεσιών, με την οποία «συνιστάται επιφυλακτικότητα», δεν είναι αρκετή για να ανακόψει τη δυναμική του Καματερού, ο οποίος «οργιάζει» με δηλώσεις και συνεντεύξεις του στα πρωτοσέλιδα, διαρρηγνύοντας τα ιμάτιά του ότι έχει βρει το φάρμακο για τον καρκίνο και σκορπίζοντας ελπίδα στους πάσχοντες από τη νόσο του αιώνα.
Στην πραγματικότητα, η «είδηση» για τη σπουδαία ανακάλυψη κυοφορείται από καιρό. Την έχουν καλλιεργήσει Καματερός και Γράτσος ποντάροντας στη διάδοσή της από στόμα σε στόμα. Μάλιστα, ήδη έχουν αρχίσει τη «χέρι με χέρι» προώθηση του προϊόντος.
«Στη βουνοπλαγιά του χωριού μου, στο νερό της κρυστάλλινης πηγής, παιδιά ακόμη στο αμέριμνο κυνηγητό του Ήλιου. Χωμένος στην ευτυχία. Ας είναι ευλογημένη η κρυστάλλινη πηγή του χωριού μου, ας είναι ευλογημένα τα χρόνια που μπορούσαμε να ζούμε στον Ήλιο. Χαμένα όνειρα… Ο Άνεμος νίκησε τον Ήλιο της Κρυστάλλινης Πηγής μου. Μου ‘γραψαν από το χωριό πως στέρεψε πια… Κι έμεινα για πολύ διψασμένος […]. Η ελπίδα λίγα βήματα προς τα πίσω. Η Κρυστάλλινη Πηγή αναπήδησε μέσα μου κι έγινα εγώ η πηγή της ελπίδας μου».
Αυτά και άλλα πολλά έχει γράψει από τον Σεπτέμβριο του 1962 ο Καματερός, προαναγγέλλοντας ως φαίνεται την επιχειρηματική ιδέα του – ή την εμμονή του για ένα «θαυματουργό προϊόν» που θα συγκλονίσει.
Σε συνέντευξη Τύπου που οργανώνει στις 11 Φεβρουαρίου του 1976, ο Γράτσος ανακοινώνει ότι από την 6η ακόμα Νοεμβρίου του 1972, 12μελής «ομάς Ελλήνων επιστημόνων ήχθη εις γνώσιν περί της απολύτου θεραπευτικής ιδιότητος του παρουσιαζομένου ύδατος επί της νόσου του καρκίνου και όχι μόνον», διευκρινίζοντας ωστόσο πως «λόγοι εθνικοί και ελληνικότατοι» δεν επιτρέπουν την παρουσίαση της συγκεκριμένης επιστημονικής ομάδας ή την ανακοίνωση επιπλέον πληροφοριών.
Ένας δικηγόρος και ένας επιχειρηματίας ανακοινώνουν για λογαριασμό ειδικών επιστημών ένα ιατρικό θαύμα!
«Και μόνον οι ιδιότητες των “εφευρετών” έπρεπε να προκαλέσουν επιφυλάξεις. Γιατί ακόμη κι αν δεχθούμε ότι πολλές εφευρέσεις έγιναν τυχαία, έγιναν από επιστήμονες. […] Αρκούσε αυτή η κοινή λογική για να κρατήσει κανείς την επιφυλακτικότητά του άθικτη απέναντι στο ζεύγος Καματερού-Γράτσου» θα σημειώσει αργότερα ο δημοσιογράφος Λυκούργος Κομίνης στην Κρίση του ελληνικού Τύπου.
Ξυλοδαρμοί για λίγες σταγόνες «θαυματουργού νερού»
Αλλά επειδή «η ελπίδα είναι μία φυσιολογική μορφή του παραλογισμού», εύκολα σε παρασύρει σε κακοτράχαλες ατραπούς. Όσο ο μύθος συντηρείται από την αμήχανη στάση της πολιτείας που δεν διαψεύδει ρητά, και από τον Τύπο που έχει βρει ένα θαυμάσιο λαϊκό ανάγνωσμα, τόσο το βασανισμένο ανώνυμο πλήθος ελπίζει σε γιατρειά.
Οι εκδότες βλέπουν τις πωλήσεις τους να εκτοξεύονται, ακόμη και στο ιλιγγιώδες νούμερο των 500.000 φύλλων ημερησίως! «Ανάρπαστη χθες η “Α” – Κυκλοφόρησε σε 300.000 φύλλα» δημοσιεύει στο πρωτοσέλιδό της η Απογευματινή, ενώ στο φύλλο της 18ης Φεβρουαρίου Τα Νέα, που από νωρίς έχουν επιλέξει να… ρίξουν νερό στο μύλο της υπόθεσης, ανακοινώνουν μια δική τους πρωτοβουλία: «Τεστ σε βαριά ασθενή με το αντικαρκινικό νερό – Μέσα σε 60 ώρες θα ξέρουμε…». (Το τεστ θα βγει αρνητικό.)
Η εφημερίδα μάλιστα στέλνει και δείγματα του νερού σε μεγάλα ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού. «Εφόσον το κράτος δεν ανέλαβε τον ρόλο που του ανήκει, Τα Νέα έρχονται συμπαραστάτες, όχι των “εφευρετών” και της “εφευρέσεως”, αλλά του ελληνικού λαού που αγωνιά και απαιτεί –δικαιολογημένα– να μάθει την αλήθεια» δημοσιεύει.
Στο μεταξύ Καματερός και Γράτσος οργανώνουν διανομές με… βυτιοφόρα σε περιοχές που ανακοινώνονται από την προηγούμενη μέρα. Η είδηση του «θαυματουργού νερού» «καταπίνεται» αμάσητη από ορδές ανθρώπων που δεν διστάζουν να στέκονται ώρες μέσα στο κρύο, στα σημεία διανομής, ή και να έρχονται στα χέρια για το ποιος θα αποκτήσει πρώτος το αγαθό.
Οι αστυνομικοί που καλούνται να αποκαταστήσουν την τάξη αδυνατούν να χαλιναγωγήσουν το μανιασμένο πλήθος. Οι χιλιάδες άνθρωποι που έχουν καταφθάσει από διάφορες μεριές της χώρας για να προμηθευτούν το «θαύμα», δεν προτίθενται να φύγουν με άδεια χέρια. Ο Καματερός έχει δημιουργήσει ένα χάος!
Ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πλημμελειοδικών Αθηνών Σπύρος Κανίνιας, παραγγέλνει προκαταρκτική έρευνα για την υπόθεση και ζητά την εξέταση ποσότητας του νερού από το Κρατικό Εργαστήριο Ελέγχου Φαρμάκων (ΚΕΕΦ) και το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος».
Καματερός: Εγώ ήθελα να ανοίξω πατσατζίδικο στην Πόλη
Το θέμα έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις που αναγκάζουν τον Καματερό να οργανώσει συνέντευξη Τύπου σε ξενοδοχείο του Συντάγματος.
Στην επίμονη ερώτηση των δημοσιογράφων για το πώς νομιμοποιείται ο ίδιος, χωρίς να έχει σχέση με την ιατρική επιστήμη, να υπόσχεται ίαση σοβαρών ασθενειών, απαντά εκπλήσσοντας τους πάντες: «Ο Θεός με διάλεξε ακριβώς επειδή δεν είμαι γιατρός. Εγώ μία φιλοδοξία είχα: να ανοίξω πατσατζίδικο στην Κωνσταντινούπολη. Αλλά βλέπετε, η ευθύνη γι’ αυτό το θαύμα, εις τους αιώνας των αιώνων, έλαχε αποκλειστικά και μόνον σ΄ εμένα».
Λέει ακόμα ότι πρωτοανακάλυψε το νερό το 1957 και ότι πείσθηκε πως είναι ραδιενεργό μόλις το 1972. Πως το νερό της συγκεκριμένης πηγής αναβλύζει από πέντε-έξι σημεία, αλλά ένα είναι αυτό που περιέχει ραδιενέργεια.
Μιλά για «διαφοροποίηση της ταχύτητας της μάζης», για «μόριο ύδατος σε συνδυασμό με την ταχύτητα και το χρόνο» και για πολλά άλλα, για τα οποία η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά και καταλήγει με ναρκισσιστικό ύφος: «Εμείς –δηλαδή εγώ– έχουμε λύσει οριστικά το πρόβλημα του καρκίνου».
Ο δε συνεργάτης του Γράτσος υποστηρίζει πως οι δυο τους «ανέτρεψαν την παραδοσιακή επιστήμη και το φαρμακευτικό κατεστημένο», και αποκαλύπτει ότι έχουν κρύψει ποσότητα για δωρεάν θεραπεία 100 εκατομμυρίων αρρώστων σε όλο τον κόσμο!
Το εκτός λογικής παραλήρημα είναι εμφανές, αλλά όταν εμπορεύεσαι ελπίδα, βρίσκεις πάντα πρόθυμους πελάτες. Πόσο μάλλον όταν αυτή η ελπίδα κρεμιέται καθημερινά με πηχυαίους τίτλους στα μανταλάκια των περιπτέρων… Οι εφημερίδες εξακολουθούν να συντηρούν την υπόθεση για χάρη της αναγνωσιμότητας.
Ελάχιστες είναι εκείνες που τηρούν γραμμή επιφύλαξης. Η Ελευθεροτυπία δημοσιεύει πως γονείς 18 παιδιών που νοσηλεύονται με λευχαιμία και άλλης μορφής νεοπλασματικά νοσήματα στο νοσοκομείο «Αγλαΐα Κυριακού» σταμάτησαν την κλασική θεραπεία και προμήθευσαν τα παιδιά τους με το νερό του Καματερού, με αποτέλεσμα ένα από αυτά να πεθάνει και η κατάσταση της υγείας των υπολοίπων να παρουσιάσει επιδείνωση.
Η ανάγκη επέμβασης της πολιτείας είναι επιτακτική. Ο όρος της κατανάλωσης του «θαυματουργού» νερού, και μάλιστα χωρίς την ταυτόχρονη λήψη φαρμάκων, έχει καταστήσει την υπόθεση άκρως επικίνδυνη. Ο Καματερός καλείται στο υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών να καταθέσει τα επιστημονικά στοιχεία που δηλώνει πως έχει στην κατοχή του και πιστοποιούν την ιδιαιτερότητα του προϊόντος. Προσέρχεται, αλλά αρνείται να παρέχει οποιαδήποτε πληροφορία.
«Έτσι θα ομολογούσα ότι το Ήλιον είναι φάρμακο. Αλλά κανείς δεν είπε ότι είναι φάρμακο. Ούτε ότι ο καρκίνος είναι νόσος. Το Ήλιον είναι εργαλείο και ο καρκίνος πάθηση. Έχω να παραδώσω ένα εκατομμύριο αντικειμενικά στοιχεία», λέει.
Στις 20 Φεβρουαρίου παραγγέλλεται η προσαγωγή σε εισαγγελέα στο πλαίσιο έρευνας. Όταν ερωτάται σχετικά από τους δημοσιογράφους, απαντά: «Δεν μπορούν να με συλλάβουν. Ολόκληρο στρατό να στείλουν να με πιάσει, δεν θα τα καταφέρουν. Οι γενναίοι στη μάχη επιζούν, δεν σκοτώνονται».
Εν τω μεταξύ, ο «γενναίος» και ο συνεργάτης του κάνουν χρυσές δουλειές. Τώρα πια, στο όνομα της τάξης και της αξιοπρέπειας, έχουν αποσύρει τα βυτία και πωλούν το Ήλιον πότε σε σωληνάρια και πότε σε μπουκαλάκια με νερό έναντι 20 δραχμών. Τα ημερήσια προγραμματισμένα σημεία πώλησης τείνουν να πάρουν μόνιμη θέση στις στήλες των εφημερίδων πλάι στις αγγελίες! Οι πωλήσεις γίνονται κατά κανόνα σε προαύλιο ναών για να υπενθυμίζεται και η «αγιότητα» του πράγματος…
Το «θαυματουργό νερό» προκαλεί παροξυσμό, τον οποίο κατά διαστήματα ενισχύουν δημοσιευμένες δηλώσεις γιατρών που αποδέχονται τις ιαματικές ιδιότητές του, όσο και διάσημων που υποστηρίζουν ότι το έχουν δοκιμάσει και έχουν «θεραπευτεί».
Στις 15 Μαρτίου, ο πάσχων από σοβαρή ασθένεια των ματιών Νίκος Σταυρίδης, δηλώνει πως πίνοντας πέντε μέρες θαυματουργό νερό θεραπεύτηκε και μπορεί πλέον να οδηγεί, ενώ η συνάδελφός του Γκιζέλα Ντάλι σε συνέντευξή της διαβεβαιώνει: «Είχα καρκίνο στο λαιμό και έβγαζα μόνον άναρθρες κραυγές. Χάρη στο νερό, είμαι καλά και ετοιμάζομαι να ξαναβγώ στο θέατρο». Η γυναίκα θα φύγει έτσι κι αλλιώς από τη νόσο, χρόνια αργότερα.
Αέρας φουσκώνει τα πανιά του Καματερού που διοργανώνει ακόμα και πορείες προς τη Βουλή, διαμαρτυρόμενος για όσους εκ των πολιτικών δυσπιστούν έναντι της… προσφοράς του στην ανθρωπότητα. Οι δε «θεραπευτικές ιδιότητες» του νερού του φτάνουν τώρα και στην ίαση της τυφλότητας! Συνεργάτες της ομάδας του «εφευρέτη» έχουν στήσει γραφείο Τύπου απ’ όπου ενημερώνουν το κοινό για τις μέρες και ώρες διανομής του νερού και ανακοινώνουν ότι το νερό θεραπεύει και τυφλούς!
Στις 23 Φεβρουαρίου δημοσιοποιούνται τα πορίσματα του ΚΕΕΦ και του Δημόκριτου. «Δεν δυνάμεθα να αποφανθώμεν ότι πρόκειται περί ποσίμου [νερού], δεδομένου ότι είναι δυνατόν να είναι μολυσμένον» καταλήγει η έκθεση του ΚΕΕΦ, ενώ στην άλλη του Δημόκριτου σημειώνεται ότι «άπασαι αι ευρεθείσαι τιμαί ραδιενέργειας ευρίσκονται εντός των ορίων των συνήθως παρατηρουμένων τιμών εις τα φυσικά ύδατα του περιβάλλοντος και ως εκ τούτου δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερον ενδιαφέρον από πλευράς ραδιενέργειας».
«Δεν έχω πλέον και την παραμικρή αμφιβολία ότι όλη η υπόθεση του νερού είναι κωμική» σχολιάζει δηκτικά ο υφυπουργός Κοινωνικών Ασφαλίσεων Νικόλαος Μπρισίμης – και λαμβάνει την προκλητική απάντηση του Καματερού: «Κύριε υφυπουργίσκε, σε συκοφαντώ και σε εξυβρίζω».
Παρά την κάθετη πλέον στάση της επίσημης κυβέρνησης και τον ψύχραιμο, αποστασιοποιημένο λόγο μερίδας του Τύπου έναντι του φαινομένου, η θεραπευτική ιδιότητα του νερού έχει προσλάβει χαρακτηριστικά πανάκειας. Συστήνεται διά πάσαν νόσον, αλλά και για πρόληψη και καλή υγεία.
Ένα φάρμακο διά πάσαν νόσον
Στις 18 Μαρτίου, σε μια ουρά ανθρώπων που ξεκινά από το στάδιο της Νέας Φιλαδέλφειας και φτάνει ίσαμε τη Νέα Ιωνία, ο Καματερός μοιράζει το προϊόν μαζί με τις… ευλογίες του για καλή ζωή.
Η διανομή διαρκεί έξι ώρες και περιλαμβάνει και τους παίκτες της ΑΕΚ που έχουν πρωινή προπόνηση. Αστέρες του ποδοσφαίρου περιμένουν υπομονετικά στη σειρά. Ουδείς εκ των συγκεντρωμένων ενδιαφέρεται γι’ αυτούς. Το θέμα είναι το νερό.
Η ελπίδα θριαμβεύει για ακόμη λίγες μέρες κι όταν έρχεται η ώρα να πεθάνει γκρεμίζεται με χλαπαταγή από τον ίδιο τον εμπνευστή της.
Στις 23 Μαρτίου, στο γήπεδο ποδοσφαίρου των Λιοσίων, ο Καματερός μιλά σε 8.000 ανθρώπους που έχουν έρθει να τον ακούσουν. Ποντάρει, λέει, στην αγάπη του κόσμου που θα του δώσει δύναμη, για: 1) να πάρει την Πόλη, 2) να επαναφέρει τον βασιλιά, 3) να εξαφανίσει τη νήσο Σάσωνα της Αλβανίας που η Ελλάδα παραχώρησε το 1914, και 4) να εξαφανίσει την Τουρκία και ίσως τη Σιβηρία!
«Τα χέρια μου θα γίνουν γροθιές για τους κομμουνιστές, τους αντιφρονούντες και όλους εκείνους που εργάζονται ενάντια στα συμφέροντα της Ελλάδας μας»! Το απογοητευμένο πλήθος διαλύεται σιωπηλά. Η ελπίδα σβήνει για να εξαφανιστεί εντελώς τις επόμενες μέρες.
Στις 25 Μαρτίου, ο «Μεσσίας εφευρέτης» καλεί σε νέα συνέντευξη Τύπου τους δημοσιογράφους. Εμφανίζεται με ένα περίστροφο περασμένο στο ζωνάρι και επιδίδεται σε ένα παραληρηματικό λογύδριο, όπου εμφανίζει κάποιες απίθανες επιστημονικές θεωρίες περί φωτονίων του στοιχείου Ήλιον που δεν είναι ούτε ακτίνες, ούτε κύματα, αλλά βομβαρδισμός της ύλης, ενώ δηλώνει ότι κρατάει όλο τον κόσμο στο ένα του χέρι, ότι θα καταργήσει κάθε εξουσία και θα την αντικαταστήσει με αγάπη, ότι θα σφάξει όλους τους βουλευτές και, και, και…
Οι δημοσιογράφοι κοιτούν απορημένοι ο ένας τον άλλον. Ό,τι και να επικαλεστούν για να δώσουν συνέχεια στην υπόθεση, είναι πλέον ορατό πως ο Καματερός είναι ανεπιστρεπτί σε θλιβερή αποδρομή.
Οι πρότεροι κεκαλυμμένοι διθύραμβοι μετατρέπονται τώρα σε απροσχημάτιστο λίβελλο. Ο Τύπος πρέπει να ανακτήσει τη χαμένη του αξιοπρέπεια και να επανέλθει στον θεμελιακό ρόλο του περί ουδέτερης καταγραφής των γεγονότων και απρόσκοπτης υπηρεσίας στην αλήθεια.
Στις 30 Μαρτίου, με εισαγγελική παραγγελία κατάσχεται όλο το «προς διανομή προοριζόμενο επικίνδυνο υλικό» και ασκείται ποινική δίωξη κατά των «εφευρετών» του Ηλίου και παντός υπευθύνου για παράβαση του 281 του ΠΚ «περί κατασκευής, κατεργασίας και θέσεως εις κυκλοφορίαν προϊόντος εκ της χρήσεως του οποίου δύναται να επέλθη βλάβη επί της ανθρωπίνης υγείας».
Στο διαβιβαστικό έγγραφο αναφέρεται ότι «βάσει της υπ’ αριθμ. 101/8/66 από 26 Μαρτίου 1976 εκθέσεως του διενεργηθέντος σχετικού ελέγχου σε υγρό και σκόνην “Ήλιον” ανευρέθη ηυξημένη τιμή ραδιενεργείας». (Δημοσιογραφικές πληροφορίες αποκαλύπτουν ότι το ποσοστό άγγιζε το 38%.)
Η αποκαθήλωση της ελπίδας
Ο Καματερός και οι συνεργάτες του θα καθίσουν στο εδώλιο της Δικαιοσύνης με τις κατηγορίες της παράνομης άσκησης ιατρικού επαγγέλματος και της παράνομης διάθεσης φαρμακευτικού προϊόντος.
«Ουδέποτε θέλησα να ασκήσω το ιατρικό επάγγελμα. […] Με το Ήλιον είχα σκοπό να εκμηδενίσω τους γιατρούς. Πώς λοιπόν είναι δυνατόν εγώ να κάνω τον γιατρό;» υποστήριξε στην απολογία του για να προσθέσει: «Επιχείρησαν να με εμφανίσουν τρελό και την εφεύρεσή μου να την παρουσιάσουν ως γελοία ιστορία. Το νερό όμως είναι γεγονός ότι θεραπεύει, και αυτό θα σας το διαβεβαιώσουν μόνο τα διαγνωστικά μηχανήματα και όχι οι ίδιοι οι ασθενείς»!
Θα του επιβληθεί ποινή 8 μηνών και στον συνεργάτη του Γράτσο, 4 μηνών. Σε δεύτερο βαθμό η ποινές θα μετατραπούν σε 5 και 2 μήνες, αντίστοιχα.
Θα τις εξαγοράσουν αντί 8.000 και 5.000 δραχμών και ο καθείς θα πάρει το δρόμο του. Ο Καματερός θα φύγει στη Γαλλία και για καιρό πολύ θα χαθούν τα ίχνη του· μετά από 20 χρόνια θα εντοπιστεί και πάλι στην Ελλάδα να προσπαθεί να επιδοθεί σε επιχειρηματικές δραστηριότητες.
Στις 10 το πρωί της 6ης Μαΐου του 1998 θα τον βρουν νεκρό στο κατάστημα του αδελφού στην Κω. Αυτοκτόνησε υπό το βάρος των δυσβάσταχτων χρεών του σε τράπεζες και ιδιώτες. Δημοσιεύματα της εποχής θα κάνουν λόγο για σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, λόγω των οποίων στο παρελθόν είχε νοσηλευτεί και σε ψυχιατρική κλινική.
Το νερό του όμως, «το νερό του Καματερού», θα καταγραφεί στην ιστορία ως παροιμιώδης έκφραση που θα χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη χαμένη ελπίδα…
![Από την Έξοδο των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης, τον Οκτώβριο του 1922. Περίπου 160.000 πρόσφυγες διέσχισαν τον Έβρο μεταφέροντας μέρος της κινητής περιουσίας τους (πηγή: Χρήστος Χατζηιωσήφ [επιμ.], «Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940»)](https://www.pontosnews.gr/wp-content/uploads/2025/09/ekkenosi-anatolikis-thrakis-360x180.jpg)
