Τα Ζήλα του Πόντου και η περίφημη φράση «veni, vidi, vici»

Δεκαετίες μετά το βίαιο άδειασμα περιοχών του Πόντου από κάθε ελληνικό ή χριστιανικό στοιχείο και ενώ σιγά-σιγά είχαν αρχίσει οι απόγονοι των εκδιωχθέντων και θυμάτων της Γενοκτονίας να επιστρέφουν στις αλησμόνητες ιδιαίτερες πατρίδες τους, το 1989, ο καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Βοστόνης Κωνσταντίνος Χιονίδης περιέγραψε στο περιοδικό Ποντιακή Λύρα τα Ζήλα του Πόντου.

Τα Ζήλα ανήκαν στον Μεσόγειο Πόντο, μια περιοχή που σύμφωνα με τη διοικητική μεταρρύθμιση του Διοκλητιανού ονομαζόταν «Ποντική Διοίκηση» (Diocecis Pontica).

Στα ελληνιστικά χρόνια η πόλη αποτελούσε σημαντικό εμπορικό κέντρο μαζί με την πρωτεύουσα του Βασιλείου του Πόντου Αμάσεια και τα Κόμανα.

Τα Ζήλα όμως είναι γνωστά και για τη μάχη που έδωσε ο Ιούλιος Καίσαρας με τον βασιλιά Φαρνάκη Β΄, το 47 π.Χ. Παρά το γεγονός ότι και οι δύο πλευρές είχαν μεγάλες απώλειες, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας επικράτησε γρήγορα και στην επιστολή του προς τη Σύγκλητο για την έκβαση της μάχης ενημέρωνε: «Veni, Vidi, Vici». Δηλαδή, «ήλθα, είδα, ενίκησα».

≈

Ζήλα-Ζήλε

Τα ιστορικά Ζήλα του Πόντου, σήμερα λέγονται Ζίλε και έχουν πληθυσμό 41.300 (1989). Η δε επαρχία έχει 90.288 κατοίκους. Η Ζίλε βρίσκεται 50 χλμ νότια της Αμάσειας και 70 χιλιόμετρα δυτικά της Τοκάτης, και είναι τοποθετημένη γύρω από ένα λόφο, στην κορυφή του οποίου υπάρχουν τα ερείπια του αρχαίου φρουρίου της. Γύρω από την πόλη υπάρχει μια εύφορη πεδιάδα, που διασχίζεται απο το ποτάμι Γεσιλιρμάκ (Ίρις).

Στα Ζήλα της Μικρασίας, το 47π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρ κατενίκησε τον βασιλέα Φαρνάκη Β‘, του Βασιλείου του Κιμμερείου Βοσπόρου. Ο Φαρνάκης ήταν γιος του Μιθριδάτη ΣΤ’ Ευπάτορα, και προσπαθούσε να επανακτήσει το Βασίλειο του Πόντου που άλλοτε ήταν βασιλιάς ο πατέρας του Μιθριδάτης.

Εδώ στα Ζήλα, ο Ιούλιος Καίσαρ ύστερα από την νικηφόρο μάχη εναντίον του Φαρνάκη, έστειλε στην Γερουσία της Ρώμης το περίφημο και ιστορικό άγγελμα μετα ακόλουθα λόγια «Veni, vidi, vici» που μεταφραζόμενο στα Ελληνικά σημαίνει: «Ήλθα, είδα, ενίκησα».

Στα Ζήλα υπήρχε ένας ωραίος και μεγάλος ναός της θεάς Αναητίδας, που ήταν ένα σημαντικό κέντρο της λατρείας της. Διασώθηκαν τα ερείπια του ναού αυτού. Η πόλη αναφέρεται ανάμεσα στις 7 πόλεις του Βυζαντινού Ελενόποντου. Σώζονται δε μεταλλικά κέρματα με την επιγραφή «Ζηλιτών του Πόντου» και με αναπαράσταση του ναού της θεάς Αναητίδας.

Τα Ζήλα ήταν έδρα επισκόπου. Γι αυτό το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως διατηρεί ακόμη το όνομα της επισκοπικής έδρας και ονομάζει κατά καιρούς ιεράρχας ως επισκόπους Ζήλων.

Ο σύγχρονος επίσκοπος Ζήλων είναι ο θεοφιλέστατος επίσκοπος κ. Κάλλιστος, που είναι βοηθός στον σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Αμερικής κ. Ιάκωβο.

Εδώ το 364 συνήλθε η Πέμπτη Σύνοδος των Εκκλησιών του Πόντου. Σ’ αυτήν πρωτοστάτησε ο Μέγας Βασίλειος.

Στις 29 Μαΐου 1921, ο ιεράρχης επίσκοπος Ζήλων Ευθύμιος Αγριτέλης βρήκε τραγικό θάνατο μέσα στις φυλακές της Αμάσειας.

Η επισκοπή Ζήλων είχε την έδρα της στην Πάφρα και στην δικαιοδοσία της ανήκαν 107 ενορίες και ένα μοναστήρι. Η Αγία Μαρίνα ήταν ο επισκοπικός ναός και το ωραίο επισκοπικό μέγαρο υπήρχε στο κέντρο της Πάφρας.

Σήμερα η Ζίλε είναι ένα σπουδαίο εμπορικό κέντρο παραγωγής σιτηρών και παντζαριών. Τα τελευταία στέλντονται σε εργοστάσιο παραγωγής σακχάρεως, στην κοντινή Τουράλ. Η Ζίλε συνδέεται με δημόσιους δρόμους με την Τοκάτη (ανατολικά) και Αμάσεια (βόρεια) και με σιδηρόδρομο της γραμμής Σίβας-Σαμψών.

Κωνσταντίνος Χιονίδης
Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Βοστώνης.

Πηγή: Κωνσταντίνος Χιονίδης, Ποντιακή Λύρα, 1989, τευχ. 31.

_____
Σημ.: Έχει διατηρηθεί η ορθογραφία και η σύνταξη του πρωτότυπου.