Ο τίτλος είναι από το ομώνυμο βιβλίο του Λουίτζι Φεραγιόλι το οποίο πρωτοεκδόθηκε το 1985 και, μάλλον, δεν κυκλοφορεί. Το θυμηθήκαμε με αφορμή τα φαινόμενα βίας που παρουσιάσθηκαν τελευταία, τα οποία ο Ιταλός πολιτικός φιλόσοφος ερμήνευσε, από τότε, εύστοχα. Τίποτε δεν έχει αλλάξει. Απλώς, η βία χωρίς στόχο και σκοπό, η ατομική βία που δεν επιδιώκει τίποτε παρά βία για την βία, κυριαρχεί στις ημέρες μας.
Η βία έχει σχέση με την πολιτική. Και η σημερινή πολιτική στην Ελλάδα, αλλά και παγκοσμίως, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για βία. Η διαπίστωση αυτή δεν σημαίνει ότι την δικαιολογούμε.
Η πολιτική σήμερα έχει εκφυλιστεί. Και το ερώτημα είναι αν μπορεί να αλλάξει κάτι χωρίς προσφυγή στη βία.
Τις τελευταίες ημέρες είχαμε αλλεπάλληλα κρούσματα βίας που τείνουν να υπονομεύσουν δύσκολες προσπάθειες να συγκροτηθεί μια πολιτική αμφισβήτηση ενός καθεστώτος που η παρουσία του βαθαίνει την κρίση. Εμφανίζεται, δε, κυρίαρχο και αναντικατάστατο.
Η επιδίωξη της αλήθειας στο μείζον γεγονός που αμφισβήτησε την πολιτική κυριαρχία της σημερινής κυβέρνησης, η Τραγωδία των Τεμπών, χάθηκε στις μεταφράσεις των ειδικών.
Οι μεν τάχθηκαν με τους συγγενείς και την αγωνία τους να αναδειχθεί η αλήθεια σε κάτι που σημάδεψε και θα καθορίσει από εδώ και πέρα τη ζωή τους, οι δε, εθελούσιοι κρατικοί υπάλληλοι πήραν θέση στην σκοτεινή δομή ενός κράτους με καφκικά χαρακτηριστικά.
Όλοι όσοι δεν μετέχουν στην νομή της εξουσίας έχουν εντυπωσιαστεί από τον μακιαβελισμό της. Είναι κάτι σαν το καθεστώς του Ερντογάν. Απλώς, στην Αθήνα αναπαράγεται με πιο soft τρόπους. Οι μέθοδοι είναι ίδιες.
Στην κλασική ανάλυσή του για τη βία και την πολιτική, ο Φεραγιόλι δεν ξεπεράσθηκε. Διέκρινε στο βιβλίο του τρεις μορφές βίας.
Η τρίτη, που μας αφορά άμεσα, εμφανίσθηκε στην Ιταλία μετά το 1977 και στην Ελλάδα λίγο αργότερα. Είναι η ατομική βία χωρίς σκοπό.
Οι φορείς αυτής της βίας, συχνά μικρές ομάδες ή απομονωμένα υποκείμενα, δρουν αυθόρμητα, νιχιλιστικά, εκτός θεσμών και κινήσεων. Η βία γίνεται αυτοτελής πράξη αντίστασης, μορφή ταυτότητας, μυστικισμός ή ακόμη και «στιλ ζωής». Δεν υπάρχει «εχθρός» με πολιτική έννοια, αλλά κάθε εξουσία είναι εξ ορισμού εχθρική. Η πολιτική εξαφανίζεται και η σύγκρουση γίνεται θεαματική, πολλές φορές αυτοαναφορική.
Αυτή η βία, εκδηλώσεις της οποίας είδαμε τις τελευταίες ημέρες, υπονομεύει τη συλλογική δράση, ακυρώνει τις δυνατότητες των κινημάτων και τελικά συμβάλλει στην εδραίωση του καθεστώτος. Συνδέεται με ανορθολογικές, αυθόρμητες, αντιπολιτικές τάσεις και με τη διάχυση της βίας σε μικρές ομάδες ή άτομα, που δεν διεκδικούν εξουσία, αλλά αυτονομία και αυτοδιάθεση.
Η βία εδώ δεν έχει ούτε την ορθολογική στρατηγική των γιακοβίνων, ούτε την ηθικοτελολογική νομιμοποίηση. Είναι έκφραση απόρριψης του υπάρχοντος. Παρουσιάζεται όχι ως πολιτική πράξη αλλά ως αυτοτελής στόχος.
Οι άλλες δύο τάσεις βίας που αναλύει στο βιβλίο του ο Φεραγιόλι είναι η μια το «γιακοβίνικο πρότυπο», με ιστορικές ρίζες στη Γαλλική Επανάσταση. Στο πρότυπο αυτό, η βία εντάσσεται σε ένα ορθολογικά οργανωμένο σχέδιο ανατροπής της υπάρχουσας εξουσίας και εγκαθίδρυσης ενός νέου πολιτικού καθεστώτος. Χρησιμοποιείται τακτικά, ως στρατηγικό μέσο, για την επίτευξη ενός ανώτερου σκοπού, συνήθως με επαναστατικό χαρακτήρα.
Το δεύτερο πρότυπο είναι το «ηθικοτελολογικό», με αναφορές στον μαρξισμό και στις εσχατολογικές δομές των ιστορικών επαναστάσεων. Εδώ, η βία δεν είναι απλώς στρατηγική, αλλά ηθική πράξη. Δεν είναι μόνο μέσο, αλλά υποχρέωση απέναντι σε μια ιστορική αποστολή, έναν υπέρτατο σκοπό.
Τίποτε από αυτά δεν διακρίνει τις σημερινές μορφές βίας.
Η τελευταία μορφή βίας στην οποία αναφερθήκαμε, η χωρίς στόχο ατομική βία που οδηγεί ορισμένες μορφές και σε φαινόμενα τρομοκρατίας βολεύει το καθεστώς. Οι προπαγανδιστές του εκμεταλλεύονται την απολίτικη συμπεριφορά μικρών ομάδων και γενικεύουν ένα φαινόμενο με ελάχιστη επιρροή στην κοινωνία. Και έτσι ο στόχος επιτυγχάνεται.
Το τραγικό είναι ότι ιδεολογικοί διαχειριστές, εκ μέρους του καθεστώτος, των απολίτικων αυτών ενεργειών μικρών φραξιών, είναι πρώην αριστεροί. Και αυτό δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση στην κοινωνία η οποία δεν έχει πού να πιαστεί. Έχει περιπέσει σε μια μαζική κατάθλιψη από τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει. Αυτή η κοινωνική πίεση κάπου θα εκδηλωθεί.
Οι ευφυείς υπηρέτες του συστήματος θα πρέπει να αναζητήσουν βαλβίδες εκτόνωσης.
Ο σημερινός μονοκομματισμός που φαινομενικά βολεύει το σύστημα μπορεί να αποβεί μοιραίος. Αλλά κανείς από τους περισπούδαστους ινστρούχτορες του καθεστώτος δεν το διακρίνει. Και αν το διακρίνει δεν το επισημαίνει.
Ίσως, η οικονομική συνιστώσα του συστήματος εξουσίας που οσμίζεται ευκολότερα τις επερχόμενες αλλαγές το αντιληφθεί.
