Ρίτα Αμπατζή: Η Σμυρνιά με τη μοναδική φωνή και τη σύντομη και άδικη ζωή

Στα προπολεμικά χρόνια δύο ερμηνεύτριες δέσποζαν στο μουσικό προσκήνιο και τη δισκογραφία: Η Ρόζα και η Ρίτα. Και καλά η Ρόζα, ξέρουν όλοι ποια είναι. Η Ρίτα;

Η Ρίτα Αμπατζή ήταν για πολλούς το αηδόνι του ρεμπέτικου. Όμως πολλά συνηγόρησαν στο μην γίνει το μεγάλο όνομα – παρέμεινε στην ιστορία, αλλά για τους μυημένους. 

Έζησε μια πολύ σκληρή και σύντομη ζωή με αρρώστιες και κακουχίες (πέθανε στις 17 Ιουνίου 1969)· στο φινάλε της καριέρας της –ή μάλλον στο β’ μέρος– έκανε μια στροφή λίγο ασυνήθιστη για το ελληνικό τραγούδι. Επιπλέον, πολλοί πίστευαν ότι δεν την βοήθησε το παρουσιαστικό της που μόνο σε ρεμπέτισσα δεν παρέπεμπε. Τουλάχιστον στα νιάτα της.

Από τη Σμύρνη στην Κοκκινιά

Η Σμυρνιά Ρίτα (εκ του Ειρήνη) Αμπατζή, 8 χρονών το 1922, εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στην Κοκκινιά. Ο πατέρας χάθηκε στη Μικρασιατική Καταστροφή· η νέα ζωή ξεκίνησε με δύο τραγωδίες και μια νέα πραγματικότητα μέσα στη φτώχεια.

Είχε επίσης μια αδελφή, τη Σοφία (Φωφώ) Αμπατζή-Καρίβαλη, γνωστή τραγουδίστρια στη ρεμπέτικη σκηνή της σχολής του «Πειραιώς» κατά την προπολεμική περίοδο. Το Καρίβαλη στην ουσία ήταν ψευδώνυμο, για να μην μπερδεύουν τις δύο αδελφές.

Ήταν σε έναν γάμο στη δεκαετία του 1930 όταν τυχαία την άκουσε ο θρυλικός Στελλάκης – κι αμέσως έγινε μούσα όλων των μεγάλων δημιουργών της εποχής, του Τούντα, του Παπάζογλου, του Σκαρβέλη, του Χρυσίνη, του Παντελίδη, του Σέμση, του Ογδοντάκη, του Καρίπη, και όχι μόνο.

Φωνή καθάρια, στιβαρή και περίτεχνη μαζί. Λίγο μετά τη βραδιά της… ανακάλυψης της ξεκίνησε η καριέρα της, με ρεμπέτικα στο κέντρο «Πεταλούδα» στο Φάληρο. Όμως ήταν ήδη παντρεμένη και μητέρα ενός παιδιού. Σύντομα ο γάμος αυτός διαλύθηκε.

Αργότερα ξαναπαντρεύτηκε τον σαντουριέρη Στέλιο Κρητικό, με τον οποίον απέκτησε ακόμα ένα παιδί.

Τα χρυσά χρόνια

Όταν ξεκίνησαν οι ηχογραφήσεις η Ρίτα προσπαθούσε να ισορροπήσει ανάμεσα στην καριέρα και στην υπό διάλυση οικογένειά της. Και μπορεί να μιλάμε για αγνές εποχές, αλλά ο ανταγωνισμός υπήρχε από τότε.

Μέχρι στιγμής έχουν εντοπιστεί 220 ρεμπέτικα και αμανέδες που χρονολογούνται τη δεκαετία του 1930, και ίσως αλλά τόσα δημοτικά. Είναι ένας τεράστιος αριθμός που συναγωνίζεται αυτόν της Ρόζας Εσκενάζυ. Να σημειωθεί ότι για να είναι πολύ εμπορικότερος ένας δίσκος οι εταιρείες έβαζαν από τη μία πλευρά τραγούδι με τη Ρόζα και στην άλλη με τη Ρίτα.

«Μαζί με εμένα ήτανε τότες ξακουσμένη η Ρίτα Αμπατζή, είμαστε φιλενάδες, αλλά είμαστε και ο σκύλος με τη γάτα, γιατί τσακωνόμαστε άμα κανένας συνθέτης έδινε της αλληνής κανένα τραγούδι. Σμυρνιά ήτανε η Ρίτα, ωραία φωνίτσα, πήγα και την είδα πριν πεθάνει τώρα το πουλάκι μου. Άρρωστη ήτανε με κακιά αρρώστια» έγραψε η Εσκενάζυ στην αυτοβιογραφία της.

Πάντως στη μεταξύ τους κόντρα η Αμπατζή το 1936 κέρδισε μια νίκη, καθώς έγινε η πρώτη ρεμπέτισσα που πέρασε τον Ατλαντικό και βρέθηκε να τραγουδάει στην Αμερική.

Η αλλαγή 

Και ενώ όλα κυλούσαν κανονικά, η Κατοχή τα ανέτρεψε όλα. Για έναν περίεργο λόγο, μετά τον πόλεμο η Αμπατζή είναι σαν να… εκτοπίστηκε από το ρεμπέτικο, κυρίως από τις ηχογραφήσεις, αφού έκανε πολύ λίγες και αποσπασματικές. Όμως δεν έμεινε εκτός δουλειάς. Απλά άλλαξε πορεία.

Από την Αμερική και μετά έβαλε στο ρεπερτόριο της παραδοσιακά τραγούδια, τα «βλάχικα» όπως τα έλεγαν απαξιωτικά οι του ρεμπέτικου. Έτσι κέρδιζε το μεροκάματο, και αρκετές φορές με εμφανίσεις εκτός Αθηνών.

Και όταν τη δεκαετία του 1950 ανακαλύφθηκε εκ νέου το ρεμπέτικο, αρχικά από τους κύκλους της μουσικής διανόησης, η Αμπατζή έμεινε εκτός.

Τι συνέβη; Πολλά έχουν γραφτεί για την περίπτωσή της. Κάποιοι είπαν ότι από ένα σημείο και μετά αφιερώθηκε στο μεγάλωμα των παιδιών της και όλο το παρασκήνιο του τραγουδιού την άφηνε αδιάφορη. Ήθελε απλά την επιβίωση της και της οικογένειας της. Πιθανόν.

Όπως και να έχει, σαν σήμερα το αηδόνι του ρεμπέτικου άφησε την τελευταία πνοή. Στα 55 και λίγο αδικημένη.

Σπύρος Δευτεραίος