Δεν ήταν ποτέ απλώς ένα εθιμικό δρώμενο. Ήταν –και παραμένει– ένας τρόπος να μιλήσει η ποντιακή κοινότητα με τον εαυτό της· να επιβεβαιώσει τη συνοχή της.
Τα Μωμογέρια (ή αλλιώς, Μωμόγεροι) κουβαλούν μια μνήμη βαθιά, προχριστιανική, γεννημένη σε εποχές πρωτόγονης λατρείας.
Όπως επισημαίνει ο Χρήστος Σαμουηλίδης, στο κορυφαίο έργο του Το λαϊκό παραδοσιακό θέατρο του Πόντου (το οποίο έλαβε παμψηφεί το βαθμό «άριστα» ως διδακτορική διατριβή από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων), αυτό το λαϊκό θέατρο δρόμου προηγείται του χριστιανισμού. Στη μακραίωνη πορεία του έχασε σταδιακά τον αρχικό του θρησκευτικό χαρακτήρα και, ήδη από τα χρόνια του Βυζαντίου, διατηρήθηκε εθιμικά δεμένο με το Δωδεκαήμερο, τα κάλαντα και τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς.
Έτσι μετασχηματίστηκε σε ένα καθαρό θέατρο, χωρίς όμως να απωλέσει ποτέ τη λαϊκή του ψυχή – ένα προϊόν συλλογικής δημιουργίας και βιωμένης εμπειρίας. Άλλωστε, η παραλλαγή της Λιβεράς, που αναβιώνει στα ποντιοχώρια της Κοζάνης, έχει ενταχθεί στον κατάλογο της UNESCO για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά.
Σε οποιαδήποτε εκδοχή τους, όμως, τα Μωμογέρια φέρνουν μαζί τους τη λυτρωτική… σοβαρότητα. Μια ψυχική εκτόνωση και μια τελετουργία κοινωνικής συνοχής, ώστε να ολοκληρωθεί ο παλιός χρόνος και να ξεκινήσει ο νέος.
Στις περισσότερες παραλλαγές του εθίμου, η αρπαγή της νύφης αποτελεί βασικό επεισόδιο, με το «καστ» να συμπληρώνουν γνώριμοι και αγαπημένοι χαρακτήρες: ο γέρος, η γριά, ο διάβολος, η αρκούδα, ο γιατρός και –φυσικά– ο αστυνομικός. Τον θίασο συμπληρώνει ο χορός, με τα μέλη του να φέρουν τις χαρακτηριστικές πλέον περικεφαλαίες και τη φουστανέλα.
Και αν σήμερα οι Μωμόγεροι… ταξιδεύουν κυριολεκτικά σε όλο τον κόσμο, όπου υπάρχουν ποντιακές κοινότητες, είναι γιατί οι Πόντιοι τούς έφεραν στις «αποσκευές» της προσφυγιάς. Στον Μαυρόβατο Δράμας, για παράδειγμα, έφτασαν από το Καρς, και συγκεκριμένα από το Καρακούρτ.
Η αφήγηση που ακολουθεί είναι ακόμα μία πολύτιμη καταγραφή του Σάββα Π. Παπαδόπουλου:
Τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης το εθιμικό δρώμενο αναβίωσε ως ανάγκη μνήμης και συνέχειας. Σήμερα αποτελεί μια πολιτιστική πράξη που λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στις γενιές.
¤
Το ποντιακό λαϊκό δρώμενο των Μωμό’ερων σήμερα: Σύγχρονοι προβληματισμοί και ερμηνείες
