Ο πόλεμος του ’40 στον ελληνικό κινηματογράφο, γνώρισε τη γιγάντωσή του στα μέσα της δεκαετίας του ’60 με αρχές των 70s. Αν και η πρώτη ταινία καταγράφεται το 1946, η παραγωγή ταινιών με θέμα την Κατοχή και την Αντίσταση του ελληνικού λαού, ήταν ισχνή για περίπου δυο δεκαετίες. Η αιτία; Καθαρά οικονομικοί λόγοι. Το να γυριστεί μια πολεμική ταινία, ήταν πολύ κοστοβόρο και μόνο όταν άρχισε να παίρνει μπρος η εγχώρια βιομηχανία του κινηματογράφου, άρχισε ο καταιγισμός των φιλμ. Ποιες όμως ήταν οι σπουδαιότερες ιστορικά και ποιοτικά ταινίες με θέμα τον πόλεμο του ’40; Και γιατί δεν συνεχίστηκαν να γυρίζονται ταινίες και στα κατοπινά χρόνια μετά την πτώση του παλιού ελληνικού κινηματογράφου;
Αδούλωτοι σκλάβοι (1946)
Λίγο πριν ξεσπάσει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, στην Αθήνα, μια παρέα νέων έχει φτιάξει θεατρική ομάδα. Έρχεται όμως ο πόλεμος να ματαιώσει τα σχέδιά τους. Με την Κατοχή μπαίνουν στην Αντίσταση, στην οποία και αφιερώνονται. Μερικοί θυσιάζουν τη ζωή τους, ενώ προκύπτει και ένας καταδικασμένος έρωτας.
Ο Μάριος Πλωρίτης άρχισε να σκηνοθετεί την ταινία, αλλά σταμάτησε, επειδή φοβόταν το ενδεχόμενο αποτυχίας. Την ολοκλήρωσε ο Βίων Παπαμιχάλης. Το φιλμ έχει πολλές πρωτιές καθώς, είναι η πρώτη ταινία που ασχολείται με τον –πρόσφατο τότε–πόλεμο του ’40, η πρώτη εμφάνιση στον κινηματογράφο για την Έλλη Λαμπέτη και τον Ζώρα Τσάπελη, αλλά η πρώτη ταινία που έγραψε μουσική ο Μάνος Χατζιδάκις.
Οι Γερμανοί ξανάρχονται (1948)
Όταν η σάτιρα είναι καλή, τότε «κόβει» σαν το μαχαίρι. Πόσο μάλλον εδώ που δεν ήταν απλά καλή, αλλά σπουδαία. Βασισμένη στο ομότιτλο θεατρικό των Σακελάριου–Γιαννακόπουλου, γραμμένη μέσα στον εμφύλιο, σατιρίζει τον συνεχή σπαραγμό των Ελλήνων, από όποια κομματική παράταξη κι αν προέρχεται. Η ταινία, όπως και το θεατρικό, προκάλεσε αντιδράσεις, όπου μάλιστα το ΚΚΕ διέγραψε έναν από τους πρωταγωνιστές, τον Μίμη Φωτόπουλο για τη συμμετοχή του στο φιλμ. Ο Βασίλης Λογοθετίδης κεντάει στον πρωταγωνιστικό ρόλο, δίπλα του εμφανίζεται η εθνική Ελλάδος της εποχής, από Γεωργία Βασιλειάδου και Ίλυα Λυβικού μέχρι τον Ντίνο Δημόπουλο πριν ασχοληθεί με τη σκηνοθεσία. Και φυσικά ο Χρήστος Τσαγανέας στο ρόλο του τρελού με τον μονόλογο «Άνθρωποι, άνθρωποι. Προς τι το μίσος και ο αλληλοσπαραγμός;»
Το ξυπόλητο τάγμα (1953)
Πρόκειται για μια διαφορετικού τύπου ταινία με σχεδόν ντοκιμαντερίστικο γύρισμα, που βασίζεται σε αληθινή ιστορία 160 παιδιών, που η δράση τους πήρε διαστάσεις μύθου όταν διώχτηκαν από τα ορφανοτροφεία της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί κατακτητές στα χρόνια της κατοχής του B’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Τα παιδιά μεταβάλλονται σ’ ένα είδος καλόκαρδης ηρωικής συμμορίας, που κλέβει από τους Γερμανούς και τους μαυραγορίτες για να συντηρεί τα μέλη της κι όσους μπορεί από τον κόσμο γύρω της.
Πλην ελαχίστων ηθοποιών που ήταν επαγγελματίες, όπως ο Νίκος Φέρμας, οι υπόλοιποι και φυσικά τα μικρά παιδιά ήταν ερασιτέχνες. Σκηνοθεσία Γκρεγκ Τάλας.
Ουρανός (1962)
Και εδώ διαφορετικού ύφους ταινία. Ο Τάκης Κανελλόπουλος περιγράφει τις επιπτώσεις του πολέμου σε μια παρέα νέων σε ένα χωριό της Μακεδονίας. Αγαπημένη ταινία των κριτικών, όμως το κοινό την αντιμετώπισε διστακτικά.
Το μπλόκο (1965)
Μια νύχτα του 1944 οι Γερμανοί συλλαμβάνουν έναν μαυραγορίτη και τον πιέζουν να καταδώσει τους αντιστασιακούς, αλλιώς θα τον εκτελέσουν. Εκείνος δέχεται τη συνεργασία και συμβάλει στη μαζική τραγωδία του λεγόμενου «Μπλόκου της Κοκκινιάς», που οδήγησε στη σύλληψη εκατοντάδων, στο βασανισμό τους και στον τραγικό τους θάνατο.
Ο διεθνής σκηνοθέτης Άδωνις Κύρου δημιούργησε μια ταινία, που ο εχθρός δεν είναι μόνο ο κατακτητής, αλλά ακόμα και ο γείτονας. Και εδώ υπήρξαν αντιδράσεις, καθώς ερχόταν σε κόντρα με τον ηρωικό χαρακτήρα των ταινιών του είδους. Μίκης Θεοδωράκης στη μουσική, Κώστας Καζάκος, Γιάννης Φέρτης, Μάνος Κατράκης και Ξένια Καλογεροπούλου στους πρωταγωνιστικούς ρόλους
Κονσέρτο για πολυβόλα (1967)
Ο Ντίνος Δημόπουλος σκηνοθετεί σενάριο του Νίκου Φώσκολου με μια πρωτότυπη ιστορία κατασκοπίας στα χρόνια του πολέμου. Το φιλμ αποδείχτηκε μοιραίο, με την καλή έννοια, για το πρωταγωνιστικό ζευγάρι Τζένη Καρέζη – Κώστας Καζάκος, αφού προέκυψε και έρωτας. Η μουσική του Κώστα Καπνίση, ως συνήθως, υψηλού επιπέδου.
https://www.youtube.com/watch?v=0dceR57mZyo
Όχι (1969)
Ίσως η καλύτερη πολεμική ταινία που γυρίστηκε από τον Τζεϊμς Πάρις. Έπος 165 λεπτών, που μπορεί να αποδοκιμάστηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, αλλά πρόκειται για μια από τις αρτιότερες ταινίες του είδους της. Συν ότι έχει έναν έξυπνο καμβά, που εκεί ξεκινάνε και καταλήγουν όλα: Ο έρωτας μιας Ιταλίδας με έναν Έλληνα, που προϋπήρχε του πολέμου. Βέρα Κρούσκα – Κώστας Πρέκας το πρωταγωνιστικό ζευγάρι και ο Χρήστος Πολίτης στο ρόλο του Γερμανού αντεραστή που τους οδηγεί ως το θάνατο. Σκηνοθεσία Ντίμης Δαδήρας.
Η δασκάλα με τα ξανθά μαλλιά (1969)
Ένα χρόνο πριν την «Υπολοχαγό Νατάσα», η συγκεκριμένη ταινία σπάει τα εισπρακτικά ρεκόρ και γίνεται η εμπορικότερη του εγχώριου κινηματογράφου. Η Αλίκη Βουγιουκλάκη έχει μόνο καλά πράγματα να θυμάται από αυτό το φιλμ, που τα γυρίσματα διακόπηκαν για λίγο, αφού η εθνική μας σταρ έπρεπε να μεταφερθεί σε κλινική προκειμένου να γεννήσει τον γιο της. Φυσικά, παρτενέρ της ήταν ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ, σκηνοθέτησε ο Ντίνος Δημόπουλος ενώ τα γυρίσματα έγιναν στο Πήλιο.
Αυτοί που μίλησαν με το θάνατο (1970)
Η μοναδική ταινία που γύρισε ο Γιάννης Δαλιανίδης για την κατοχή και για πολλούς η καλύτερη. Απίστευτη ανασύσταση της Αθήνας του ’40, με Ζωή Λάσκαρη και Γιάννη Φέρτη στο ρόλο του ερωτευμένου ζευγαριού, μόνο που ο πατέρας εκείνου (Μάνος Κατράκης) είναι δοσίλογος. Έξοχος και ο Χρόνης Εξαρχάκος σε ρόλο που ξεκινάει με κωμικές πινελιές και καταλήγει τραγικός. Το φινάλε με τις σημαίες είχε προκαλέσει συζητήσεις για όσους το είχαν εντοπίσει.
Υποβρύχιο Παπανικολής (1971)
Η αληθινή ιστορία της δράσης του υποβρύχιου Παπανικολής και τη διάρκεια του Ελληνοιταλικού Πολέμου 1940-41, που στα στενά του Οτράντο, συναντά μία ιταλική νηοπομπή και βυθίζει τρία πολεμικά. Καταδιώκεται από ολόκληρο τον ιταλικό στόλο της Αδριατικής, αλλά χάρη στην ικανότητα του κυβερνήτη και του πληρώματός του, επιστρέφει στη βάση του.
Και ένα μικρό παραλειπόμενο: Το φιλμ τιμήθηκε με ειδική μνεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το 1971. Ο σκηνοθέτης της ταινίας Γιώργος Ζερβουλάκος αρνήθηκε να παραλάβει την τιμητική διάκριση, χαρακτηρίζοντάς την «απαράδεκτη» και δήλωσε ότι οι παραγωγοί της ταινίας θα προσφύγουν στο Συμβούλιο της Επικρατείας για την ακύρωση των αποφάσεων της κριτικής επιτροπής.
17 σφαίρες για έναν άγγελο (1981)
Μετά την υπερπληθώρα των πολεμικών ταινιών των 60s και 70s, επήλθε φυσικά ο κορεσμός. Σε συνδυασμό με την πτώση του εμπορικού κινηματογράφου, το είδος τελείωσε. Το 1981, ο Νίκος Φώσκολος προσπάθησε να επαναφέρει τα πολεμικά φιλμ, με το 17 σφαίρες για έναν άγγελο που ήταν η ιστορία της ηρωίδας της αντίστασης Ηρούς Κωνσταντοπούλου. Τον ρόλο της τελευταίας υποδύθηκε η Μαίρη Βιδάλη. Η ταινία κινήθηκε συμπαθητικά εισπρακτικά, παρόλο που έπεσε πάνω στους σεισμούς του 1981 που απομάκρυναν τον κόσμο από τις αίθουσες.
Λίγους μήνες μετά και συγκεκριμένα στα τέλη του Οκτωβρίου του 1981, προβλήθηκε το φιλμ Κατάσκοπος Νέλλη που έμελλε να είναι και το τελευταίο φιλμ της Αλίκης Βουγιουκλάκη. Και εδώ υπήρξε συνεισφορά του Νίκου Φώσκολου, αλλά το φιλμ στο μεγαλύτερο μέρος του είχε γυριστεί νωρίτερα. Πρόκειται για την τηλεταινία Το κορίτσι του καμπαρέ που βασιζόταν στο θεατρικό «Καμπαρέ» που είχε ανεβάσει η Αλίκη με τεράστια επιτυχία το 1978-79. Όμως επειδή έπαιζε θέμα πνευματικών δικαιωμάτων, η τηλεταινία δεν προβλήθηκε. Γύρισαν και κάποιες επιπλέον σκηνές και έτσι προέκυψε η Κατάσκοπος Νέλλη.
Σπύρος Δευτεραίος
