H επιθεώρηση ως είδος φαίνεται ότι εμφανίστηκε στη χώρα μας στα τέλη του 19ου αιώνα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ήταν το 1897, άλλοι το 1894 με το έργο Λίγο απ’ όλα που παρουσιάστηκε στο καλοκαιρινό θέατρο «Παράδεισος» στις όχθες του Ιλισού, από το θίασο του Δημήτρη Κοτοπούλη. Στο κέντρο της πλοκής ήταν η επίσκεψη ενός επαρχιώτη στην Αθήνα και η ανακάλυψη όλων των εκπληκτικών νεοτερισμών που είχε η ζωή των κατοίκων της – και από δίπλα όλη η πολιτική και κοινωνική κατάσταση της χώρας.
…και κόκαλα τσακίζει
Ο συνδυασμός χορού, τραγουδιού και κειμένων που σατιρίζουν την πολιτική κυρίως κατάσταση αποδείχθηκε αγαπημένος για τους Έλληνες του 20ού αιώνα. Και μην νομίσετε ότι το μουσκοχορευτικό μέρος ήταν απλώς συνοδευτικό. Πολλά τραγούδια που ακούστηκαν σε επιθεωρήσεις έγιναν μετά αυτόνομες επιτυχίες.
Αλλά και πόσα ταλέντα αναδείχτηκαν από αυτό το σπουδαίο –αλλά σήμερα απαξιωμένο– είδος… Ένα δύσκολο είδος, γιατί ο ηθοποιός πρέπει μέσα σε 5 λεπτά να κερδίσει τον θεατή.
Όσον αφορά τα κείμενα, ακόμα και σε δύσκολες περιόδους, όπως στη χούντα, ο κόσμος ήθελε να μπει στο τριπάκι να «διαβάσει» κάτω από τις λέξεις, να βρει το κρυμμένο νόημα. Για να καταλάβετε τι δύναμη είχε η επιθεώρηση, όταν ο Κώστας Χατζηχρήστος έμαθε ότι ο Ευάγγελος Αβέρωφ θα έβλεπε την παράσταση στην οποία ο αξέχαστος «Θύμιος» τον σατίριζε, ζήτησε να κοπεί εκείνο το βράδυ το νούμερο, για λόγους ευγένειας.
Φυσικά δεν το συζητάμε ότι οι πολιτικοί –και όχι μόνο– προτιμούσαν να βλέπουν να σατιρίζονται οι αντίπαλοί τους. Παρ’ όλα αυτά, και σύμφωνα με τους μελετητές του είδους, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν ίσως ο μόνος που απολάμβανε να γίνεται το έργο του τροφή για θεατρικό κείμενο.
Εν ψυχρώ
Ήταν Αύγουστος του 1931. Ο Βασίλης Αυλωνίτης ήταν στην παράσταση Κατεργάρα. Μεταξύ άλλων σκετς εμφανιζόταν και στο «Οι υπουργοί βγήκαν από τα κολοκύθια», σατιρίζοντας τον τότε πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο.
Ένα βράδυ, την ώρα που βρισκόταν σε εξέλιξη το σκετς, τέσσερα άτομα κατευθύνθηκαν προς τη σκηνή κρατώντας όπλα. Ενστικτωδώς ο Βασίλης Αυλωνίτης έκανε κίνηση για να αποφύγει τους πυροβολισμούς, κάτι που συνέβη. Ο ίδιος σώθηκε, αλλά μία σφαίρα χτύπησε και σκότωσε τον φροντιστή Παναγιώτη Μωραΐτη.
Οι θεατές, που στην αρχή πίστεψαν ότι ο πυροβολισμός ήταν μέρος του έργου, μόλις κατάλαβαν τι συνέβη εγκατέλειψαν πανικόβλητοι το θέατρο.
Η δολοφονική επίθεση έγινε από θερμόαιμους οπαδούς του Ελευθέριου Βενιζέλου. Το γεγονός αυτό, όπως ήταν φυσικό, συντάραξε την επικαιρότητα και αποτέλεσε θέμα συζήτησης και στον πολιτικό κόσμο.
Και φυσικά ο ηθοποιός δεν ξεπέρασε ποτέ το γεγονός ότι εξαιτίας του έχασε την ζωή του ένας άνθρωπος.
Υπόθεση πολύ προσωπική
Καλοκαίρι του 1968. Στο θέατρο «Μετροπόλιταν» ανέβαινε η επιθεώρηση Και μη χειρότερα, όπου μεταξύ άλλων ο Σταύρος Παράβας υποδυόταν την Αλίκη Βουγιουκλάκη.
Ως Αλίκη λοιπόν έλεγε ατάκες τύπου «Δημήτρη μου, Δημήτρη μου, σου το ‘δωσα το σπίτι μου. Δημήτρη μου, Δημήτρη μου, σου πήρα κι αυτοκίνητο…», ενώ το κείμενο σατίριζε και την ηλικία της Αλίκης όπως και το γεγονός ότι δεν μπορούσε να κάνει παιδί.
Την περίοδο εκείνη η ηθοποιός είχε ήδη δύο αποβολές και έκανε προσπάθειες για να μείνει έγκυος. Μόλις πληροφορήθηκε το περιεχόμενο της επιθεώρησης, έκανε μήνυση για «εξύβριση λόγω και έργω». Κατηγορούμενοι οι συγγραφείς Γιώργος Τζαβέλλας και Αλέκος Σακελλάριος, αλλά και ο θεατρικός επιχειρηματίας Τάκης Μακρίδης.
Η εθνική μας σταρ εμφανίστηκε στο Μονομελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών. Η εκδίκαση της υπόθεσης ξεκίνησε στις 6 Ιουλίου 1968 και διήρκεσε δύο ημέρες. Γυναίκες από όλη την Ελλάδα είχαν ταξιδέψει στην Αθήνα για να υπερασπιστούν την ηθοποιό καταθέτοντας ως μάρτυρες.
Η Αλίκη Βουγιουκλάκη κατέθεσε ότι οι παλιοί της συνεργάτες την εξευτέλιζαν ως γυναίκα και καλλιτέχνιδα και υπερασπίστηκε τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ, λέγοντας ότι δεν είναι άνεργος αλλά έχει τη δική του δουλειά. Φυσικά τη δίκη κέρδισε η Αλίκη.
Αλαλούμ στην Ιπποκράτους
Φθινόπωρο του 1970. Το θέατρο «Ακροπόλ» ετοιμάζεται για τη νέα σεζόν με δύο βαριά ονόματα για πρωταγωνιστές: Ρένα Βλαχοπούλου – Κώστας Χατζηχρήστος. Αρχικά ήταν να ανέβει η επιθεώρηση Έρχονται – δεν έρχονται, την οποία όμως πετσόκοψε η Επιτροπή Λογοκρισίας της χούντας. Έτσι η πρεμιέρα που ήταν να γίνει αρχές Νοεμβρίου αναβλήθηκε, και σε χρόνο DT ετοιμάστηκε η επιθεώρηση Λέγονται – δεν λέγονται.
Όλα είναι έτοιμα για πρεμιέρα στις 19 Νοεμβρίου 1970, όμως το ψαλίδι της χούντας μείωσε κατά πολύ τη διάρκεια της παράστασης. Ο επιχειρηματίας Βασίλης Μπουρνέλης βρέθηκε σε απελπιστική κατάσταση, καθώς οι ηθοποιοί απειλούσαν με άμεση αποχώρηση αν δεν βρισκόταν λύση.
Λύση τελικά δεν προέκυψε, και μετά το τελεσίγραφο των 48 ωρών οι ηθοποιοί (παρουσία φωτογράφου) έφυγαν όλοι μαζί από το θέατρο. Μάλιστα η Ρένα Βλαχοπούλου δήλωσε ότι παρατάει το θέατρο και ανοίγει… ψιλικατζίδικο.
Τελικά στις 19 Νοεμβρίου η επιθεώρηση ξεκίνησε, αφού η Δευτεροβάθμια Επιτροπή δέχτηκε να γίνουν λιγότερες περικοπές. Και μαντέψτε: Η παράσταση εκείνη τη σεζόν ήταν η πιο πετυχημένη εισπρακτικά.
Από το «Ρεξ» στη Γυάρο
Είναι σίγουρα η πιο γνωστή ιστορία λογοκρισίας επί χούντας. Το 1974 στο θέατρο «Ρεξ» ανέβαινε η επιθεώρηση 7 χρόνια φαγούρα. Στη διάρκεια της γενικής πρόβας ο Σταύρος Παράβας ζήτησε από τον θεατρικό συγγραφέα να του γράψει μια αντιδικτατορική μαντινάδα.
Εκείνος απάντησε ότι μπορεί να το κάνει, αλλά τον προειδοποίησε ότι θα ήταν εκτός των κειμένων που είχαν εγκριθεί από τους λογοκριτές. Ο ηθοποίος διαβεβαίωσε ότι θα έπαιρνε αυτός την ευθύνη.
Η μαντινάδα είχε ως εξής: «Όποιος καλά μας κυβερνά θα είναι και δικός μας | γύψο, κοντούς, τρελούς και τανκς δεν θέλει ο λαός μας»
Ύστερα από λίγες μέρες, και συγκεκριμένα το πρώτο Σάββατο που παιζόταν το νούμερο, στο θέατρο εμφανίστηκαν δύο στρατονόμοι με πολιτικά. Στην έξοδο ο θυρωρός ρώτησε «Πού τον πάτε;». «Εδώ δίπλα, θα γυρίσει σε λίγο, σε έξι μήνες» απάντησαν ειρωνικά.
Ο Σταύρος Παράβας παρέμεινε στη Γυάρο μέχρι και την πτώση της χούντας. Ήταν ένας από τους τελευταίους εξόριστους που έφυγαν από το κολαστήριο.
Μελίνα-Ρένα σημειώσατε X
Το παρακάτω νούμερο ανέβηκε επί χούντας μεν, αλλά το φινάλε του έγινε στη Mεταπολίτευση. Τέλη της δεκαετίας του ’60, αρχές του ’70, ανέβηκε στην Αθήνα μια επιθεώρηση με πρωταγωνίστρια τη Ρένα Bλαχoπoύλoυ. Υποδυόταν μια γυναίκα που επέστρεφε από το Παρίσι και την ρωτούσαν τι συνάντησε εκεί.
Εκείνη, μεταξύ άλλων, απαντούσε: «Και πάνω σε μια φοράδα είδα τη Μελίνα Μερκουρ…δα».
Ως γνωστόν η χούντα είχε αφαιρέσει την ιθαγένεια από τη Μελίνα, η οποία δεν μπορούσε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Όταν σε μια εκδήλωση αργότερα οι δύο γυναίκες βρέθηκαν πρόσωπο με πρόσωπο, η Μελίνα Μερκούρη πλησίασε τη Ρένα Βλαχοπούλου, την άρπαξε από τα μαλλιά και της είπε: «Ποιον είπες Μερκουρ…δα μωρή χoυvτιάρα;».
Η Βλαχοπούλου πέρασε στην αντεπίθεση (στο… ξεμάλλιασμα), και οι σχέσεις τους δεν αποκαταστάθηκαν ποτέ – όχι ότι πριν ήταν και κολλητές. Μάλιστα στη βιογραφία της η Μελίνα κάνει μίνι αναφορά σε μία από τις… αντιπάλους της Βλαχοπούλου, την Άννα Καλουτά, πλέκοντας το εγκώμιο. Τυχαίο;
Από την άλλη, το κείμενο δεν το είχε γράψει η Βλαχοπούλου. Άρα μήπως υπήρχε από παλιά η κόντρα και απλώς αυτό ήταν η αφορμή;
Πώς λέγεται το αυτόφωρο στα ιαπωνικά;
31 Ιουλίου 1987. Με εντολή της Εισαγγελίας Αθηνών αστυνομικοί μπήκαν στο καμαρίνι του Λάκη Λαζόπουλου στο θέατρο «Αθήναιον» και τον συνόδευσαν στην Ασφάλεια όπου κρατήθηκε όλη τη νύχτα. Ο λόγος; Στην παράσταση Τι είδε ο Γιαπωνέζος, που έγραψε και σκηνοθέτησε, ακουγόταν το εξής: «Να κάνεις δεξίωση και αυτό να λέγεται θεσμός της Δημοκρατίας, και μετά εμείς πρέπει να το σεβαστούμε; Να μην γελάμε; Είναι δυνατό να βλέπεις αυτές τις μουράκλες και να μην γελάς; Ποιος θεσμός θα σε κρατήσει; Δεν σε κρατάει τίποτα!».
Αυτό όμως που προκάλεσε την παρέμβαση των Αρχών ήταν η ατάκα «Κάθε βράδυ στις 3 του τηλεφωνεί [σ.σ. του Σαρτζετάκη, που ήταν Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκείνη την περίοδο] ο Ανδρέας Παπανδρέου, και αφού του λέει τη φράση είσαι μαλ…ας, του το κλείνει». Η κατηγορία για τον Λαζόπουλο ήταν προσβολή του θεσμού του Προέδρου.
Στο πλευρό του δημιουργού στάθηκαν πολλοί – ανάμεσά τους και η Αλίκη Βουγιουκλάκη, με την οποία την προηγούμενη χρονιά ήταν στα μαχαίρια λόγω της Λυσσιστράτης.
«Και παλιά σατιριζόταν ο κ. Τσάτσος ή ο κ. Καραμανλής, αλλά ποτέ δεν συνελήφθη κανένας. Ο τωρινός πρόεδρος είναι ειδική περίπτωση και δεν έχει χιούμορ», ήταν τα λόγια της «εθνικής σταρ».
Με κάτι μέρες καθυστέρηση η Προεδρία εξέδωσε ανακοίνωση σημειώνοντας ότι ο Χρήστος Σαρτζετάκης έμαθε το ζήτημα από τις εφημερίδες και πως σε καμία περίπτωση δεν είχε απαιτήσει ή ζητήσει ο ίδιος (ευθέως ή εμμέσως) την παρέμβαση της Δικαιοσύνης. Η επίσημη εκδοχή που παρουσιάστηκε ήταν ότι επρόκειτο για πρωτοβουλία του αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Δημήτρη Ευθυμιάδη, ο οποίος διέμενε σε πολυκατοικία πολύ κοντά στο θεάτρο «Αθήναιον» και ήταν καθημερινά αυτήκοος μάρτυρας του σκετς.
Λαζόπουλος και Άννα Παναγιωτοπούλου –γιατί είχαν γράψει μαζί τα κείμενα– αθωώθηκαν, το θέατρο άνοιξε ξανά, και μαντέψτε ποιο ήταν πρώτο σε εισπράξεις το καλοκαίρι του 1987.
Σπύρος Δευτεραίος
