Το παγκόσμιο κίνημα Me Too οδήγησε πολλές γυναίκες στην αποκάλυψη της κακοποίησής τους από τους συντρόφους τους, ενώ αποδείχθηκε πως ο κορονοϊός και το μήνυμα «μένουμε σπίτι, μένουμε ασφαλής» όπλισε αυτούς τους ανθρώπους με την εξουσία που ήθελαν.
Τι ακριβώς συνέβη τους προηγούμενους μήνες και ποια είναι τα σημάδια που δεν πρέπει να αγνοήσει μία γυναίκα και μπορούν να «προδώσουν» έναν βίαιο σύντροφο;
Ο ψυχολόγος και συγγραφέας Ανδρέας Αρματάς μιλάει στο pontos news.gr ενώ μια νέα υπόθεση άγριας κακοποίησης γυναίκας από τον σύντροφό της ήρθε στο φως της δημοσιότητας. Το περιστατικό σημειώθηκε την περασμένη Παρασκευή, στην Αργυρούπολη και το θύμα δίνει μάχη για να κρατηθεί στη ζωή, στη ΜΕΘ του Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» με κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις.
Το τελευταίο χρονικό διάστημα πληθαίνουν τα περιστατικά βίας κατά των γυναικών που βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Πού την αποδίδετε;
Το γεγονός ότι το τελευταίο χρονικό διάστημα πληθαίνουν τα περιστατικά βίας κατά των γυναικών που βλέπουν το φως της δημοσιότητας αντικατοπτρίζει μια θλιβερή πραγματικότητα. Τη σημαντική αύξηση στην κακοποίηση γυναικών και την ανοδική τάση στην ενδοοικογενειακή βία γενικότερα.
Πόσο συνέβαλε το κίνημα Μe Τoo, στην απόφαση κάποιων γυναικών που έχουν κακοποιηθεί, ώστε να προβούν σε καταγγελίες;
Έχει συμβάλλει σημαντικά. Το κίνημα Me Too με τις επώνυμες καταγγελίες έδωσαν στις κακοποιημένες γυναίκες τη συνειδητοποίηση ότι η εμπειρία τους δεν αποτελεί μεμονωμένο γεγονός και ότι υπάρχει μια μεγάλη κοινότητα γυναικών με αντίστοιχα βιώματα. Οι καταγγέλλουσες που ξεκίνησαν το κίνημα είναι επιτυχημένες γυναίκες που χαρακτηρίζονται από δυναμισμό.
Το μήνυμα «Δεν είσαι μόνη και δεν συμβαίνει επειδή είσαι αδύναμη» που μετέδωσαν, δίνει και στις υπόλοιπες την ώθηση να ακολουθήσουν τα μονοπάτια τους. Τέλος, οι εξελίξεις που ακολούθησαν τις καταγγελίες, οι νομικές και κοινωνικές συνέπειες που αντιμετώπισαν οι θύτες, πρόσφεραν την ελπίδα της δικαίωσης και μείωσε τον φόβο των προσωπικών συνεπειών. Το σημαντικότερο είναι η αίσθηση ότι δεν είναι μόνες. Η μοναξιά είναι χαρακτηριστικό της γυναίκας που υπόκειται σε μια βίαιη καθημερινότητα.
Πιστεύετε ότι ο κορονοϊός συνέβαλε στην αύξηση τέτοιων περιστατικών;
Οι αλλαγές που έφερε ο κορονοϊός τροφοδότησαν τη βία και οι έρευνες που έχουν γίνει μέχρι στιγμής επιβεβαιώνουν ότι η κακοποίηση των γυναικών επιβαρύνθηκε εν καιρό Covid διεθνώς. Ο συνδυασμός του κορονοϊού και της δυσφορίας που έχει δημιουργήσει, η μείωση της διαφυγής και των πηγών ευχαρίστησης λόγω περιοριστικών μέτρων, οι πολλές υποχρεώσεις, το κλείσιμο του σχολείου για μεγάλα χρονικά διαστήματα, οι οικονομικές επιβαρύνσεις αύξησαν τις ενδοοικογενειακές συγκρούσεις. Να μην ξεχνάμε τις προϋπάρχουσες ψυχικές παθήσεις οι οποίες επιδεινώνονται με όλα όσα προαναφέρθηκαν.
Λόγω της τηλεργασίας οι θύτες και τα θύματα περνούν περισσότερο χρόνο μαζί, κάτι που έχει λειτουργήσει καταλυτικά στον κακοποιητή να βρίσκει περισσότερες αφορμές για να εκδηλώσει την βίαιη συμπεριφορά του. Ειδικά αν ο δράστης νιώθει ότι χάνει τον έλεγχο λόγω των πρωτόγνωρων καταστάσεων που ζούμε, μπορεί να χρησιμοποιήσει τη βία για να δυναμώσει. Όσο περισσότερο νιώθουν αδύναμοι σε άλλους τομείς της ζωής τους, τόσο περισσότερο θα ασκήσουν δύναμη στο σπίτι για να νιώσουν πιο δυνατοί.
Επιπλέον, η υπολειτουργία πολλών υπηρεσιών, η απομάκρυνση από φίλους και οικογένεια απομόνωσε ακόμα περισσότερο τις γυναίκες από το κοινωνικό τους δίκτυο και την υποστήριξη που μπορεί να ελάμβαναν ενώ αύξησε των έλεγχο των δραστών επάνω τους.
Να ξέρετε ότι ο έλεγχος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της βίας απέναντι στη σύντροφο. «Θα την απομακρύνω από τους αγαπημένους της έτσι ώστε να έχει μόνο εμένα, να εξαρτάται από εμένα και να ασκώ απόλυτη εξουσία πάνω της».
Δυστυχώς, το μήνυμα «μένουμε σπίτι, μένουμε ασφαλής» όπλισε αυτούς τους ανθρώπους με την εξουσία που ήθελαν.
Τι ωθεί κάποιους άντρες να έχουν επιθετική συμπεριφορά;
Πρόκειται για ένα περίπλοκο φαινόμενο που δεν μπορεί να αποδοθεί σε μια μεμονωμένη αιτία. Υπάρχουν, ωστόσο, κάποιοι κοινοί παράγοντες όπως είναι η παιδική έκθεση στη βία και το μήνυμα ότι η επιθετικότητα είναι ένας τρόπος επίλυσης συγκρούσεων και νίκης. Ένας άλλος παράγοντας είναι η αυτοεκτίμηση. Όταν μια διαφωνία συνδέεται με την αυτοαξία, τότε αυτό που έχει σημασία είναι η νίκη και όχι το περιεχόμενο της συζήτησης.
Και θα χρησιμοποιηθεί όποιο μέσο χρειαστεί για να εδραιωθεί η κυριαρχία. Άλλωστε όσο ανεβαίνει η δική του αυτοεκτίμηση, μειώνεται της γυναίκας. Τέλος, η αντίληψη περί ισοτιμίας των φύλων, η αδυναμία επίλυσης προβλημάτων, η ζήλεια, η εχθρικότητα και τα προβλήματα ψυχικής υγείας ενισχύουν την πιθανότητα επιθετικής συμπεριφοράς.
Γιατί κάποιες γυναίκες επιλέγουν συντρόφους που έχουν επιθετική συμπεριφορά; Είναι τυχαίο ή έχει να κάνει με άλλους παράγοντες που έχουν σχέση με τα βιώματα ή την ψυχοσύνθεση τους;
Κάποιες γυναίκες έχουν μεγαλώσει σε αντίστοιχα επιθετικά περιβάλλοντα και η συγκεκριμένη συμπεριφορά είναι γνώριμη και το γνώριμο μας έλκει. Αυτό δεν σημαίνει ότι το επιθυμούν. Είθισται, να ακολουθούμε αυτοματοποιημένα αυτό που έχουμε συνηθίσει χωρίς να σκεφτούμε αν είναι όντως αυτό που θέλουμε.
Κάποιες γυναίκες έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και όταν δεν έχεις αυτοεκτίμηση θα δεχτείς συμβιβασμούς και θα κάνεις πολλές εκπτώσεις.
Επιλέγουμε αυτό που πιστεύουμε ότι αξίζουμε. Βέβαια, ακόμα και αν ξεκινήσουμε μια τέτοια σχέση με υγιή αυτοεκτίμηση, θα μας την καταστρέψει και αυτό θα δυσκολέψει να φύγουμε. Είπαμε, επιλέγουμε αυτό που πιστεύουμε ότι αξίζουμε.
Υπάρχουν «σημάδια» που πρέπει να προσέχουν οι γυναίκες ώστε να μην εμπλέκονται ή όταν τα δουν, να απομακρύνονται από τοξικές και επικίνδυνες σχέσεις;
Το πρώτο καμπανάκι είναι η ύπαρξη βίας σε προηγούμενες σχέσεις που αυτονόητα αυξάνει τις πιθανότητες να συνεχιστεί και στην επόμενη.
Γενικά, τα πιο συνηθισμένα σημάδια στην αρχή της γνωριμίας είναι η κριτική, η χειραγώγηση και η απομόνωση.
Θα κριτικάρει οδηγώντας στην υποτίμηση και στην μείωση της αυτοεκτίμησης. Η υποτίμηση μπορεί να γίνει με έμμεσο τρόπο έτσι ώστε αν η γυναίκα παραπονεθεί, εκείνος να μπορεί να το αρνηθεί, να το αποδώσει στην υπερευαισθησία της και στην τάση της να υπερβάλλει. Αυτή η χειραγώγηση σπέρνει σπόρους αυτοαμφισβήτησης και σύγχυσης. Δύσκολα αναλαμβάνεις δράση όταν δεν είσαι σίγουρος και ξεκάθαρος.
Από τις πρώτες επιδιώξεις είναι η απομόνωση της γυναίκας από το οικογενειακό, φιλικό και υποστηρικτικό της δίκτυο. Το επιτυγχάνει αρχικά με το να την συνοδεύει παντού αλλά στην ουσία αυτό που κάνει είναι να μην της επιτρέπει να βγαίνει από το σπίτι, να κάνει καθημερινές δραστηριότητες και να βρίσκεται με αγαπημένα άτομα μόνη της. Έτσι, ασκεί ολοένα και περισσότερη εξουσία πάνω της. Εδώ θέλει μεγάλη προσοχή να μη βιαστούν οι γυναίκες να ερμηνεύσουν αυτόν τον έλεγχο ως σημάδια αγάπης όπως θα προσπαθήσει ο σύντροφος να πείσει. Εδώ μπορούν να τεστάρουν αν πρόκειται για αγάπη ή εξουσία με το να επιδιώξουν καθημερινές επαφές ή δραστηριότητες μόνες τους και να αξιολογήσουν αντιδράσεις. Μπορεί να το δεχτεί; Θα βρίσκει προφάσεις να εμφανίζεται ξαφνικά όπου βρίσκεστε; Του δημιουργεί εκνευρισμό; Πόσο θα επιμείνει να σας συνοδεύει παντού;
Τι θα συμβουλεύατε να κάνει μία γυναίκα όταν έρχεται αντιμέτωπη με μία βίαιη συμπεριφορά, ώστε να αποτρέψει μια πολύ χειρότερη έκβαση και πριν προβεί σε καταγγελία;
Αν είναι στην αρχή μιας σχέσης και έχει εντοπίσει κάποια ανησυχητικά σημάδια, χρειάζεται να στείλει το μήνυμα «σταμάτα» όταν εκδηλώνεται κάποια ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Να εξηγήσει πώς αισθάνεται όταν αυτό συμβαίνει και πώς θα ήθελε να νιώθει μαζί του. Να είναι όσο γίνεται πιο συγκεκριμένη. Επίσης, να αποτρέψει ή να αναστρέψει την απομόνωση. Να ξεκινήσει την σύνδεση με τους αγαπημένους της ανθρώπους, να μη δεχτεί την απομάκρυνση και να αυτονομηθεί οικονομικά. Αξίζει να συμβουλευτεί έναν ειδικό έτσι ώστε να ενδυναμωθεί η αυτοεκτίμηση της και να τακτοποιήσει εσωτερικά θέματα του παρελθόντος που ακόμα την ελέγχουν.
Αν, όμως, είναι επικίνδυνα τα πράγματα, το να ορθώσει έκδηλα ανάστημα μπορεί να την θέσει σε σοβαρό κίνδυνο.
Οπότε να μην ακούν συμβουλές που ενθαρρύνουν να αντιδράσει με τον ίδιο τρόπο ή να αντιμιλήσει όταν υπάρχουν εξάρσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ενδυνάμωση χρειάζεται να καλλιεργείται διακριτικά. Εκτός αν κινδυνεύει άμεσα οπότε χρειάζεται ζητήσει την συμβολή της αστυνομίας. Όσο εκείνος δεν δέχεται ότι είναι θύτης και η γυναίκα δεν δέχεται ότι είναι θύμα, η κατάσταση θα συνεχίζεται.
Υπάρχει πραγματικά θεραπεία για κάποιον που είναι βίαιος;
Για να υπάρξει η πιθανότητα θεραπείας σε όλα τα θέματα, χρειάζεται να μεσολαβήσει η σκέψη ότι αυτό που κάνω είναι λάθος και πρέπει να το αλλάξω. Για να αλλάξει το άτομο που εκδηλώνει βία, πρέπει να απορρίψει ο ίδιος την συμπεριφορά του, να κατανοήσει και να ενδιαφερθεί για τις επιπτώσεις που έχουν οι εξάρσεις του, να αναλάβει την ευθύνη των πράξεων του και να δείξει έμπρακτα την προσπάθεια να αντικαταστήσει την βία με τον σεβασμό.
Υπάρχουν οι απαραίτητοι φορείς-θεσμοί που μπορούν να στηρίξουν ουσιαστικά μια γυναίκα;
Υπάρχει δίκτυο δομών συγκεκριμένα για γυναίκες που είναι θύματα βίας το οποίο αποτελείται από συμβουλευτικά κέντρα και ξενώνες φιλοξενίας.
Η τηλεφωνική γραμμή στην οποία μπορεί να απευθυνθεί η κάθε γυναίκα που έχει ανάγκη βοήθειας για στήριξη και να μάθει περισσότερα για το δίκτυο δομών είναι 15900.
Μιας και αναφερθήκαμε στο κίνημα metoo, η ιστοσελίδα metoogreece.gr είναι η ιστοσελίδα της Πολιτείας που συλλέγει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και τα τηλέφωνα ανάγκης.
Ιδανικά για εσάς, τι πρέπει να κάνει η πολιτεία, ώστε να αποτρέπονται τέτοια περιστατικά ή να αντιμετωπίζονται με τον καλύτερο τρόπο;
Οι θεσμοί και οι νόμοι που υπάρχουν δεν έχουν προσφέρει την ασφάλεια που χρειάζεται να νιώσει η γυναίκα που βρίσκεται σε μια βίαιη σχέση για να διεκδικήσει τη ζωή της πίσω. Η τόλμη χρειάζεται να συνοδεύεται από ασφάλεια. Δεν υπάρχει ασφάλεια όταν οι απειλές του δράστη δεν αντιμετωπίζονται με την σοβαρότητα που χρειάζεται, όταν οι καταγγελίες δεν οδηγούν σε ουσιαστική παρέμβαση και όταν ο δράστης συνεχίζει χωρίς συνέπειες. Η γυναίκα δεν καταγγέλλει γιατί φοβάται μήπως τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα, ότι δεν θα προστατευτεί και θα μείνει πάλι μόνη της να υπομένει χειρότερα δεινά. Είναι απαραίτητο όλα αυτά που ήδη υπάρχουν από την πολιτεία να εφαρμοστούν με τέτοιο τρόπο που να αποπνέει εμπιστοσύνη –όχι λόγια αλλά πράξεις. Όταν ο δράστης δεν έχει εσωτερικό φρένο, χρειάζεται να υπάρξει ένα εξωτερικό φρένο για να τον σταματήσει.
Η παιδεία πώς μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά για τέτοια περιστατικά;
Από μικρά θα λάβουμε τον σπόρο του σεβασμού, της αξιοπρέπειας και της ισότιμης μεταχείρισης. Από μικρά παιδιά υιοθετούμε ή απορρίπτουμε συμπεριφορές. Είναι σπουδαίος ο ρόλος του εκπαιδευτικού και μπορεί να προσφέρει πολλά ειδικά όταν έχουμε αρκετά κρούσματα βίας στα σχολεία. Δίνεται, όμως, η απαραίτητη έμφαση στη κουλτούρα του σεβασμού; Αντιμετωπίζονται όλα με την αποφασιστικότητα που πρέπει; Υπάρχει ουσιαστική παρέμβαση ή μήπως εν τέλει το θύμα θυματοποιείται περισσότερο και ο θύτης μαθαίνει ότι αυτό που κάνει τελικά δουλεύει και παίρνει αυτό που θέλει; Χρειάζεται πολλά ακόμα να βελτιώσουμε.
Η οικογένεια πώς μπορεί να βοηθήσει κατά τη γνώμη σας;
Η οικογένεια είναι κομβικής σημασίας για ένα παιδί. Οι συμπεριφορές που κυριαρχούν στην οικογένεια του αποτελούν εκπαίδευση. Επιπλέον, οι σχέσεις που διαμορφώνονται στην οικογένεια ενδυναμώνουν το άτομο ή το κάνουν ευάλωτο.
Η πείνα για αγάπη –αν δεν την λάβεις από τους δικούς σου– σε κάνει ευάλωτο να το δεχτείς από την πιο ακατάλληλη πηγή. Η πείνα δεν είναι καλός σύμβουλος.
Σε περίπτωση που μιλάμε για ενήλικες γυναίκες, η οικογένεια συνεχίζει να έχει κομβικό ρόλο. Θυμηθείτε ότι η απομόνωση είναι στόχος του βίαιου και ελεγκτικού συντρόφου. Μην απομακρυνθείτε, δείξτε την αγάπη και την διαθεσιμότητα σας. Αποφύγετε την κριτική και τις κατηγορίες. Το μόνο που καταφέρνουν αυτά τα δύο είναι να δημιουργήσουν απόσταση, η γυναίκα να νιώσει πιο μόνη, να κλειστεί περισσότερο στον εαυτό της και σαν αποτέλεσμα να δώσετε μεγαλύτερη εξουσία εκεί ακριβώς που δεν θέλετε.
Αγαθή Χατζή
