Μια κωμόπολης πλησίον της Τραπεζούντας, που καλλιέργησε τα πολιτισμικά γονίδια που κληρονόμησε και καταξιώθηκε ως γενέθλιος γη της ποντικής τραγωδίας, ήταν η Κρώμνη. Ονομάστηκε έτσι εξαιτίας της κρημνώδους θέσεώς της. Τοπογραφικά βρίσκεται στο όρος Παρύαδρη, ανατολικά των ποντικών ορέων, σε απόσταση 3 ωρών στα νότια της Τραπεζούντας και ΒΑ της Αργυρούπολης. Το υψόμετρο της περιοχής ανέρχεται σε 2000 μέτρα. Στα βόρεια συνορεύει με το οροπέδιο της Ματσούκας και το χωριό Λαραχανή, ανατολικά με το οροπέδιο της Σαντάς, στα νότια με τα χωριά Ίμερα, Λιβάδι, Λικαστί και δυτικά με τα χωριά Παρτίν, Βαρενού, Μουσάντων.
Η Κρώμνη ήταν ο αγαπημένος τόπος καλοκαιρινής εξόρμησης των Τραπεζουνταίων.
Οι ενορίες της και οι συνοικισμοί της ονομαστοί: Σιαμανάντων, Μαντζάντων, Φραγκάντων, Γλούβενα, Ζεμπερέκια, Σιαϊνάντων, Αληθινός, Μόχωρα, Σαράντων, Κωδωνάντων, Ρακάν, Τσαχματάντων, Ρουσταμάντων, Νανάκ και Λωρία.
Ιστορία της περιοχής
Από τους αρχαίους χρόνους τα μεταλλεία αποτελούσαν τον κυριότερο πλουτοπαραγωγικό πόρο των κατοίκων της περιοχής.
Όταν καταλύθηκε η Αυτοκρατορία των Κομνηνών το 1462, οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν τους Έλληνες για την εξόρυξη της μεταλλοφόρας γης, γιατί οι ίδιοι δεν είχαν την ειδικότητα αυτή, και έτσι εξηγείται η παροχή προνομίων στους μεταλλουργούς. Ονομαστά ήταν τα ορυχεία αργύρου της Χαλδίας, η οποία από τον 16ο αιώνα και εξής έγινε το καταφύγιο των διωκομένων Χριστιανών. Από όλα τα μέρη του Πόντου κατέφευγαν εκεί για να αποφύγουν τις πιέσεις των Τούρκων.
Μέχρι και το 1856, ο πληθυσμός της Κρώμνης έφτανε τις 4 με 5 χιλιάδες. Οι περισσότερες οικογένειες επιδίδονταν στη γεωργία, κτηνοτροφία και μεταλλουργία και λίγες οικογένειες ζούσαν στην Τραπεζούντα. Στα μεταλλεία της περιοχής, που λειτουργούσαν υπό την προστασία του κράτους τότε, οι Κρωμναίοι αρχιμεταλλευτές αποτελούσαν την αριστοκρατία της Κρώμνης.
Ασχολίες των κατοίκων της Κρώμνης
Μετά το 1856 και το κλείσιμο των μεταλλείων, οι Κρωμναίοι βιοπορίζονταν ασκώντας κυρίως τη γεωργία και την κτηνοτροφία, που δυστυχώς δεν κάλυπταν τις στοιχειώδεις ανάγκες τους. Δημιουργήθηκε έτσι η ανάγκη να προσφύγουν στις μεγάλες πόλεις και κυρίως στην Τραπεζούντα, για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Εκεί επιδίδονταν σε όλα τα επαγγέλματα, όπως στην αρχιτεκτονική, ξυλουργική, ξυλογλυπτική, υποδηματοποιία, ραπτική, σιδηρουργική, χαλκουργία, χρυσοχοΐα, αρτοποιία. Και σε όλα αυτά τα επαγγέλματα, όχι μόνο προόδευαν, αλλά αποδεικνύονταν και καλλιτέχνες. Επίσης οι Κρωμναίοι διακρίθηκαν και στον πνευματικό τομέα. Πολλοί οι Μητροπολίτες που λάμπρυναν αρχιερατικούς θρόνους σε όλο τον Πόντο, όπως ο Λεόντιος (κατά κόσμο Λάζαρος Σιδηρόπουλος), Μητροπολίτης Κολωνίας κι αργότερα Εφέσου και Ροδοπόλεως, καθώς και ο Χαλδίας –Κερασούντος Λαυρέντιος Παπαδόπουλος (μετά την προσφυγιά Μητροπολίτης Δράμας).
Επίσης, πολλοί και οι καθηγητές γυμνασίων και οι γυμνασιάρχες, όπου δίδαξαν σε γυμνάσια και ημιγυμνάσια και τα διεύθυναν επαξίως.
Η καθημερινή ζωή στην Κρώμνη του 19ου αιώνα
Τις μακρές νύχτες του χειμώνα, για να περνά επαγωγικά η ώρα, οι Κρωμναίοι συγκεντρώνονταν σε νυχτέρια που τα έλεγαν παρακάθια. Οι γυναίκες καθόριζαν σε ποιο σπίτι θα μαζευτούν. Η κάθε μια έφερε και το εργόχειρό της, που ήταν συνήθως το αδράχτι ή το πλέξιμο χονδρής μάλλινης κάλτσας.
Οι άνδρες πάλι συζητούσαν για τα συμβάντα της ημέρας, έως ότου κάποιος θα έβρισκε την κατάλληλη ευκαιρία, για ν’ αρχίσει τη διήγηση, ενός γεγονότος παρελθόντος χρόνου, και να επισύρει την προσοχή των άλλων.
Σε αυτά τα καθημερινά παρακάθια, η νοικοκυρά στης οποίας το σπίτι γινόταν η μάζωξη, συνήθως κερνούσε καφέ ή λουκούμι. Στα πιο επίσημα παρακάθια, όμως, συμμετείχαν και λυράρηδες και τραγουδιστές και η βραδιά πραγματικά μεταλλασσόταν σε μαγική. Το δείπνο πλούσιο, σε αυτήν την περίπτωση και το παρακάθι παρατεινόταν και πέρα από τα μεσάνυχτα. Διάχυτη ήταν η χαρά και η ικανοποίηση και των επισκεπτών και των νοικοκυραίων, μιας και δεν ήταν η εκπλήρωση μιας τυπικής υποχρεώσεως, αλλά πήγαζε από την εκδήλωση πραγματικής χαράς.
Τα παρχάρια της Κρώμνης
Η Κρώμνη, λόγω της γεωφυσικής θέσεώς της, ήταν γνωστή και για τα γραφικά και πλούσια οροπέδιά της, παρχάρια, που έσφυζαν από ζωή και κίνηση τα καλοκαίρια. Ένας τόπος ιδιαίτερα εξιδανικευμένος, τιμημένος από μικρούς μεγάλους, αλλά και από την ποντιακή μούσα. Ένας τόπος ειδυλλιακός, για φτωχούς και πλούσιους.
Τον παρχάρη (ο παρχάρης, πληθυντικός τα παρχάρια, σύνθετη λέξη που προέρχεται από τις λέξεις παρά+ χωρίον, δηλ δίπλα στο χωριό) η ποντιακή συνείδηση τον έχει τοποθετήσει ένα επίπεδο κάτω από τον παράδεισο, μιας κι εκεί όλα είναι διαφορετικά, ονειρικά κι ελεύθερα.
Ονομαστά παρχάρια της Κρώμνης ήταν τα Λειβαδία, τα Αλεπογιανέσα, τα Καλύβα και το Μετζίτ.
Το λίκνο του ποντιακού τραγουδιού υπήρξε η Κρώμνη
Η Κρώμνη ήταν και το λίκνο των ποντιακών τραγουδιών. Κυρίως οι Κρωμναίοι συνέθεταν δίστιχα, αλλά και άλλοι αν συνέθεταν, στην Κρώμνη έπρεπε να τα διαφημίσουν και να τα γνωστοποιήσουν. Κατά το τρίμηνο του καλοκαιριού, γινόταν έκθεση όλων των καινούργιων σκοπών και τραγουδιών.
Τα ποντιακά δίστιχα, τουλάχιστον στην περιοχή της Τραπεζούντας και μάλιστα σε μεγάλη ακτίνα, τα έλεγαν «Κρωμέτκα Τραγωδίας».
Οι λυράρηδες και οι τραγουδιστές της Κρώμνης, έλεγαν πως είναι οι καλύτεροι της περιφέρειας. Κι αν σε άλλο χωριό θα παρουσιαζόταν καλός τραγουδιστής και λυράρης, στην Κρώμνη θα κατέληγε το καλοκαίρι, γιατί θα έβρισκε έδαφος προβολής και διαφήμισης.
Η αγάπη των Κρωμναίων για την πατρίδα τους
Οι Κρωμναίοι υπεραγαπούσαν τον τόπο τους, την μοναδική Κρώμνη. Αυτήν την υπέρτατη αγάπη, την εξέφρασε μέσα στο δημιούργημά του Καμπάνα του Πόντου, ο Φίλων Κτενίδης, δοξασμένο τέκνο της Κρώμνης., που έγραψε « Ε μαύρο Κρώμ’… Σα ρασίας π’ εγεννέθεν κι’ ετράνυνεν, σα χώματας όνταν θάφκεται, τον παράδεισον ντο ν’ εφτάει»…
Κακόμοιρη Κρώμνη, εκείνος που γεννήθηκε και μεγάλωσε στα βουνά σου, τι τον θέλει τον Παράδεισο, αν έχει την τύχη να τον θάψουν στο χώμα σου.
Όνειρο και συνάμα ευχή! Να γεννηθεί στην Κρώμνη, να περάσει στα βουνά της τη ζωή του και να ταφεί στο χώμα της! Μια αγάπη απέραντη, σαν τον ατέλειωτο ορίζοντα της Κρώμνης, βαθειά σαν τις χαράδρες της, μεγάλη σαν το ύψος των βουνών της, πολύμορφη και πολυσύνθετη, σαν τα αγριολούλουδα των κάμπων της, γλυκιά σαν τον αγέρα των λαγκαδιών της και ξεκάθαρη σαν τον ουρανό της, γέμιζε την ψυχή του ξένοιαστου, του απλού, του φτωχού, του περήφανου κατοίκου της χιλιοτραγουδισμένης Κρώμνης!
Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι Κρωμναίοι εγκαταστάθηκαν στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης, στη Δράμα, στην Κατερίνη.
Αδελφότης Κρωμναίων
Το 1830, ο τότε Σχολάρχης του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας, Ισοκράτης Παπαδόπουλος, Κρωμναίος κι ένθερμος πατριώτης, έριξε την ιδέα της ιδρύσεως Σωματείου, με σκοπό την ίδρυση και λειτουργία σχολείων στην Κρώμνη. Σοβαροί, όμως, λόγοι, δεν επέτρεψαν την πραγματοποίηση της συστάσεως ενός πρωτότυπου για την εποχή Σωματείου.
Η ιδέα πραγματώθηκε το 1869, δεκατρία χρόνια μετά την έκδοση του Χαττ-ι-Χουμαγιούν, με τ’ οποίο εξασφαλιζόταν η ελευθερία των θρησκευτικών πεποιθήσεων, για τους κατοίκους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έτσι, ότι δεν μπόρεσε να πράξει ο Ισοκράτης Παπαδόπουλος, το κατάφερε ο γιος του Γεώργιος, επίσης Σχολάρχης του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας και ιδρύθηκε στην Τραπεζούντα η Εκπαιδευτική Αδελφότης Κρωμναίων. Η σφραγίδα (και έμβλημα) της Αδελφότητας ήταν κυκλική, εντός του κύκλου έφερε την επωνυμία Αδελφότης Κρωμναίων εν Τραπεζούντι, στο μέσον την χρονολογία 1869 και τα σύμβολα, πάνω από την χρονολογία μια λυχνία και κάτω τη σύσφιξη δυο χεριών σε χαιρετισμό.
Το ιδρυτικό Συμβούλιο, των οποίων δυστυχώς τα ονόματα δεν διασώθηκαν, με εισφορές των μελών, αλλά και με δωρεές, αγόρασε οικόπεδο στο κεντρικότερο σημείο της Τραπεζούντας, όπου ανέγειρε τριώροφο οίκημα και δυο μαγαζιά.
Στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης, όπου μετεγκαταστάθηκαν πολλοί Κρωμναίοι από το 1923, επανίδρυσαν την Αδελφότητα το 1964, με παρακίνηση του αειμνήστου φιλομαθούς Κρωμναίου και επί πολλά έτη Γεν. Γραμματέα της Αδελφότητας Ζαχαρία Μουσικίδη. Ένθερμος Κρωμναίος πατριώτης, θαυμαστής και θιασώτης κάθε πράγματος που συνδέεται με την Κρώμνη, ο Ζαχαρίας Μουσικίδης, κατάφερε και διέσωσε: Τον Κανονισμό της Αδελφότητος του έτους 1888, την Έκθεση των πεπραγμένων του Συμβουλίου κατά τη διετία 1906-7 και 1908-9, τον Κανονισμό του 1908-9 και τη Λογοδοσία του Συμβουλίου, κατά τα έτη 1908-1910.
Και στη σημερινή εποχή, το κτήριο όπου στεγάζεται η Αδελφότης Κρωμναίων, βρίσκεται στο κέντρο της προσφυγομάνας Καλαμαριάς. Η βιβλιοθήκη της Αδελφότητας, που συστάθηκε χάρη στην επιμονή και υπομονή του αειμνήστου Ζαχαρία Μουσικίδη, είναι επανδρωμένη με σπάνιες εκδόσεις, (18ου και 19 αιώνα) βιβλίων ιστορίας, λαογραφίας, λογοτεχνίας, ακόμη και αστρονομίας. Επίσης λειτουργεί Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο, που πραγματώθηκε χάρη στην διορατικότητα, αλλά και μεθοδική εργατικότητα του αειμνήστου Γιώργου Μουσικίδη, προ προέδρου της Αδελφότητας και επί πολλά έτη αντιπροέδρου. Ο Γιώργος Μουσικίδης παρακίνησε τα μέλη και τους φίλους της Αδελφότητας να χαρίσουν οικογενειακά τους κειμήλια από την αλησμόνητη Κρώμνη, προς γνώση των επόμενων γενεών.
Τα εκθέματα του Μουσείου πολλά, όπως παραδοσιακές αυθεντικές ενδυμασίες, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, μαγειρικά σκεύη, εξαρτήματα παραδοσιακών φορεσιών, εργαλεία, αλλά και εικόνες Αγίων, Σταυροί ευλογίας, σουλτανικά φιρμάνια. Το Μουσείο είναι επισκέψιμο κατόπιν ραντεβού.
Η Αδελφότης διαθέτει και μια πολύ σημαντική συλλογή σπάνιων φωτογραφιών προσώπων και τοπίων της Κρώμνης και του Πόντου γενικότερα( 19ου και 20ου αι), καθώς και παλιές φωτογραφίες των πρώτων προσφύγων που κατοίκησαν στη γη της Καλαμαριάς, μέχρι και τέλος της δεκαετίας του ‘80.
Απώτερος στόχος και σκοπός του Διοικητικού Συμβουλίου της Αδελφότητας, είναι η αναβίωση και επιβίωση της ιστορικής μνήμης του Πόντου. Η Αδελφότης Κρωμναίων εόρτασε το 2019 τα 150 χρόνια από την ίδρυσή της στην Τραπεζούντα, πραγματοποιώντας προσκύνημα στην αλησμόνητη Κρώμνη. Είναι το παλιότερο σωματείο που ιδρύθηκε στον ιστορικό Πόντο και υφίσταται μέχρι σήμερα.
Αδελφότης Κρωμναίων επανιδρύθηκε μόνο στην Καλαμαριά.
Έμβλημα- σφραγίδα της Αδελφότητας
Οι επανιδρυτές της Αδελφότητας του 1964, επέλεξαν διαφορετικό έμβλημα να την χαρακτηρίζει. Ένα έμβλημα άκρως συμβολικό. Πρόκειται για υπαρκτό κειμήλιο, για μια ανάγλυφη πλάκα, που απεικονίζει περιμετρικά μια άμπελο και στο κέντρο έναν αετό να μπήγει τα νύχια του στην πλάτη ενός λαγού και το ράμφος του στα μάτια του. Η άμπελος συμβολίζει την επικράτεια των Κομνηνών. Ο λαγός τον επιδρομέα και ο αετός, έμβλημα των Αυτοκρατόρων της Τραπεζούντας, συμβολίζει τους Κομνηνούς, που κατανικούν τον εχθρό.
Η ανάγλυφη αυτή πλάκα, αρχικώς ήταν τοποθετημένη, κάτω από τον τρούλο της Αγίας Σοφίας Τραπεζούντας. Το 1860 όμως, ο Κρωμναίος εργολάβος Χατζή Μουράτ Βαφειάδης,
με τρόπο την απέσπασε και κρυφά τη μετέφερε στην Κρώμνη. Τοποθετήθηκε στο δάπεδο, κάτω από τον κεντρικό πολυέλαιο της εκκλησίας Μαντζάντων, Γενέθλιον της Θεοτόκου. Ευτυχώς μεταφέρθηκε στην Ελλάδα από Κρωμναίους πρόσφυγες. Δωρίσθηκε στην Υπηρεσία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης και για πολλά χρόνια βρισκόταν στο Μουσείο Ροτόντα της Θεσσαλονίκης, ενώ σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης.
Θωμαΐς Κιζιρίδου
