Τα Κοτύωρα είναι πολύ παλιά πόλη, ιδρυμένη στα παράλια του Ευξείνου Πόντου από τα αρχαία χρόνια.
Στην Ιλιάδα του Ομήρου αναφέρεται ως Κύτωρος, ενώ ο Ξενοφώντας τη μνημονεύει στην Κύρου Ανάβασιν, προσθέτοντας ότι τα Κοτύωρα ήταν αποικία της Σινώπης, απόλυτα εξαρτημένη από τη μητρόπολη κι ότι οι Κοτυωρίτες πλήρωναν φόρο υποτέλειας στους Σινωπείς, οι οποίοι ήταν υποχρεωμένοι να αποστέλλουν έναν αρμοστή τους στην πόλη και να την προστατεύουν.
Στα Κοτύωρα παρέμειναν επί 45 μέρες οι Μύριοι του Ξενοφώντα πριν αποπλεύσουν για τη Σινώπη και στη συνέχεια για την Ελλάδα.
Ιστορία της πόλης
Τα Κοτύωρα, όπως και οι υπόλοιπες πόλεις του Πόντου στην αρχαιότητα, αποτελούσαν μια ανεξάρτητη δημοκρατική πολιτεία πριν από τους χρόνους της κυριαρχίας των Περσών. Την ανεξαρτησία τους διατήρησαν και αργότερα, ως την ίδρυση του βασιλείου του Πόντου.
Στα βυζαντινά χρόνια η πόλη περνάει σε πλήρη αφάνεια, γεγονός που αποδεικνύει ότι ήταν πλέον ένας οικισμός δίχως ιδιαίτερη σημασία. Τα σημερινά Κοτύωρα αποκαλούνται από τους Τούρκους, Ορντού (Ordu) που σημαίνει στρατός.
Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές προέρχεται από το ότι η πόλη χρησιμοποιήθηκε ως τόπος συγκέντρωσης των στρατευμάτων του Μωάμεθ Β΄, πριν από την τελική επίθεση εναντίον της Τραπεζούντας.
Κατά τους νεότερους χρόνους, η ακμή της πόλης συνέπεσε με την εσωτερική μετανάστευση και τις μετακινήσεις των πληθυσμών του Πόντου, από τους κατοίκους της ενδοχώρας της Χαλδίας. Έτσι από τα μέσα του 19ου αιώνα τα Κοτύωρα άρχισαν να μεγαλώνουν με αλματώδη ρυθμό.
O ελληνισμός των Κοτυώρων
Ως τα μέσα του 19ου αιώνα τα Κοτύωρα είχαν δυο κύριες συνοικίες, της Υπαπαντής ή το Πέραν τη μαχαλάν και του Αγίου Γεωργίου ή τη Τσαϊρί τη μαχαλάν. Αργότερα, μετά το 1870, δημιουργήθηκε και η τρίτη συνοικία του Αγίου Νικολάου, από κατοίκους χωριών που μετεγκαταστάθηκαν στην περιοχή.
Οι τρεις ελληνικές συνοικίες των Κοτυώρων βρίσκονταν στην παραλιακή ζώνη, ενώ η τουρκική και η αρμενική ήταν πιο κεντρικά.
Κάθε συνοικία είχε και μια εκκλησία. Στην Υπαπαντή παρακείμενα βρισκόταν η ονομαστή Ψωμιάδειος Σχολή, που χτίστηκε στα 1870-1873 με δαπάνες του Κώστα Ψωμιάδη. Η σχολή λειτουργούσε ως Ημιγυμνάσιο και οι μαθητές της διδάσκονταν τόσο τα τυπικά μαθήματα όσο και διάφορες πρακτικές γνώσεις.
Στη συνοικία του Αγίου Νικολάου βρισκόταν η Καρυπίδειος Σχολή, που ιδρύθηκε με χρήματα του Χατζή Χαράλαμπου Καρυπίδη, που καταγόταν από την περιοχή του Τσάμπαση.
Στη συνοικία του Αγίου Γεωργίου λειτουργούσε τετρατάξιο δημοτικό σχολείο με έξοδα της κοινότητας. Επίσης, από τις αρχές του 20ού αιώνα στην κοινωνία των Κοτυώρων άρχισαν να ιδρύονται οι πρώτοι σύλλογοι με φιλολογική και εν γένει πνευματική δράση, όπως ο Σύλλογος Αναγέννησις, γεγονός που πιστοποιούσε την παρουσία της αστικής τάξης στην κοινωνία των Κοτυώρων και την έκφραση πνευματικών και πολιτιστικών ανησυχιών.
Από το 1908 άρχισαν να ανεβαίνουν από ερασιτέχνες ηθοποιούς διάφορα ελληνικά θεατρικά έργα σε αίθουσα της Ψωμιαδείου Σχολής, ενώ το 1912 ανοίγουν τον πρώτο ιδιωτικό κινηματογράφο, στο παλιό κοινοτικό σχολείο της ενορίας του Αγίου Γεωργίου.
Τα δεινά των Κοτυωριτών
Στις αρχές του 20ου αιώνα τα Κοτύωρα είχαν περίπου 12.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 6.000 ήταν Έλληνες και οι υπόλοιποι Τούρκοι κι Αρμένιοι. Στις 19 Αυγούστου 1917, ο ρωσικός στρατός βομβάρδισε την πόλη. Φεύγοντας οι Ρώσοι μετέφεραν στην πατρίδα τους αρκετούς Κοτυωρίτες. Τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, οι Τούρκοι διέταξαν τον εκτοπισμό των κατοίκων. Από τους 6.000 Έλληνες τελικά σώθηκαν 2.500, όσοι δηλαδή πρόλαβαν ή μπόρεσαν να καταφύγουν στην Τραπεζούντα ή στον Καύκασο. Οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν στην περιοχή της Σεβάστειας και της Κασταμονής, με τα Τάγματα Εργασίας, κι εκεί εξοντώθηκαν. Το 1923, όσοι Κοτυωρίτες σώθηκαν, εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα.
Η πόλη σήμερα
Σήμερα τα Κοτύωρα είναι μια όμορφη παραλιακή πόλη της Μαύρης Θάλασσας. Πάνω στο δρόμο δεσπόζει ο επιβλητικός ναός της Υπαπαντής, που σήμερα χρησιμοποιείται ως πολιτιστικό κέντρο.
Ακριβώς δίπλα βρίσκονται τα χαλάσματα της Ψωμιαδείου Σχολής, ενώ τα παλιά ελληνικά σπίτια της περιοχής μαρτυρούν το ελληνικό παρελθόν της αλλοτινής συνοικίας. Κοντά στο ναό βρίσκεται και το Πολυκάρπειο Παρθεναγωγείο. Πιο κεντρικά στην πόλη σώζεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου που λειτουργεί σήμερα ως κρατική θεατρική σκηνή, Devlet Tiyatro Sahnesi
κι ακριβώς δίπλα υπάρχει η Καρυπίδειος Σχολή, που λειτουργεί σήμερα ως δημοτικό σχολείο.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου στο σχολείο, ο επιστάτης αφού με καλωσόρισε μου έδωσε το ιστορικό πιστοποιητικό του σχολείο που αναγράφει πως χρησιμοποιήθηκε το κτίριο από το 1878 που ιδρύθηκε μέχρι τις ημέρες μας.
Επίσης, ένα από τα λιγοστά πια υπέροχα αρχοντικά που απομένουν στην πόλη είναι το αρχοντικό Πασάογλου, το οποίο σήμερα στεγάζει το Εθνογραφικό Μουσείο της πόλης, συλλογές από είδη λαϊκής τέχνης. Στο πάνω όροφο του μουσείου παρουσιάζεται η καθημερινή ζωή μιας αστικής οικογένειας της πόλης, στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η παραλία των Κοτυώρων προσφέρεται για περιπάτους. Πάνω δε από το Μποζ Τεπέ, όπου υπάρχουν αναψυκτήρια και καφέ, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει την υπέροχη θέα που ανοίγεται εμπρός του και τα Κοτύωρα απλωμένα στα πόδια του.
Θωμαΐς Κιζιρίδου
