Ο Αναστάσιος Παπαδόπουλος, γνωστός ως «Κοτζά Αναστάς» βγήκε στο βουνό και έγινε αντάρτης σε ηλικία 19χρονών. Γεννήθηκε το 1896, στο χωριό Εντίκ Πουνάρ της Έρπαας (αρχαία Ηράκλεια). Ο παππούς του ήταν ιερέας, ο παπά Κυριάκος. Επιστρατεύτηκε στα τάγματα εργασίας αλλά κατάφερε να αποδράσει και να βγει στο βουνό Τοπ-τσαμ.
Όταν έγινε αντάρτης, αρχηγός τους ήταν ο Καπετάν Γιακόφ, ο οποίος σκοτώθηκε σε μία μάχη το 1916 και ανέλαβε την ηγεσία ο Αναστάσιος.
Αν και νεαρός σε ηλικία έγινε ο φόβος και τρόμος των Τούρκων και η ελπίδα για τους Έλληνες. Οι Τούρκοι τον αποκαλούσαν Κοτζά (Μέγα) Γκιαούρ ενώ οι Έλληνες Κοτζά Αναστάς. Ο Λίβα Πασά με πολυάριθμο στρατό κινήθηκε εναντίον χωρίς όμως επιτυχία.
Δεύτερη εκστρατεία εναντίον του από τον Ταμίτ πασά είχε τα ίδια τύχη με αποτέλεσμα να έρθουν σε συνεννόηση και να συμφωνήσουν να αφήσουν τα γυναικόπαιδα να κατεβούν από τα βουνά και να επιστρέψουν στα χωριά τους με ασφάλεια.
Μετά τη συμφωνία για την ανταλλαγή, τσέτες δολοφόνησαν τον Κοτζά Αναστάς και κρέμασαν το κεφάλι του σε τηλεγραφόξυλο στην Τοκάτη. Ο αδελφός του Γιώργος που επιχείρησε να το θάψει δολοφονήθηκε και αυτός…
Στην Ελλάδα ήρθαν η γυναίκα του Δέσποινα Λαζαρίδου και τα υπόλοιπα τρία αδέλφια του.
Ο Νεόφυτος Τουλγαρίδης, ήταν ένα από τα παλικάρια του Κοτζά Αναστάς. Γεννήθηκε το 1900 στο χωριό Κόβετσμεν της Τοκάτης και σε ηλικία 17 ετών αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το χωριό του και να βγει στο βουνό. Μαζί με την αγαπημένη του Μαρία, 14 χρόνων, από το Απές, κρύφτηκαν στο δάσος όταν οι τσέτες έκαψαν τα χωριά τους και κατέσφαξαν πολλούς Έλληνες. Ανάμεσα στα θύματα ήταν και δύο από τα έξι αδέλφια του…
Στο ίδιο δάσος κρύφτηκαν περίπου 15 οικογένειες και προσπαθούσαν να επιβιώσουν τρώγοντας χόρτα… Είχαν κάνει μεγάλες τρύπες, σαν μεγάλους φούρνους, στις πλαγιές του βουνού και ζούσαν μέσα σε αυτές.
Κάποιοι Τούρκοι όμως τους αντιλήφθηκαν και ειδοποίησαν τους τσέτες. Έτσι μια μέρα βρέθηκαν περικυκλωμένοι από πολυάριθμους τσέτες και άρχισαν να πυροβολούν. Οι Έλληνες που ήταν οπλισμένοι ανταπέδωσαν τα πυρά αλλά ήσαν πολλοί λίγοι και τα πυρομαχικά τους ελάχιστα. Τότε ο Νεόφυτος είπε στο μεγαλύτερο αδελφό του Κώστα:
-Θα σπάσω τον κλοιό και θα προσπαθήσω να πάω πίσω από τους τσέτες. Εσείς μόνο να προσέχετε τη Μαρία…
Ο αδελφός του γνωρίζοντας τον εκρηκτικό χαρακτήρα του Νεόφυτου του απάντησε:
-Άσε θα πάω εγώ γιατί εάν πάθει κάτι η Μαρία θα μας σκοτώσεις όλους…
Έτσι ο Κώστας κατάφερε να περάσει κρυφά ανάμεσα από τους τσέτες και ανέβηκε σε ένα ύψωμα από όπου άρχισε να πυροβολεί και να φωνάζει στους Έλληνες: «Μη φοβάστε… Ήρθαν ενισχύσεις…»
Οι Τούρκοι πανικοβλήθηκαν και το ‘βαλαν στα πόδια. Έτσι γλίτωσαν και πήγαν να συναντήσουν τον Κοτζά Αναστάς.
Την ιστορία μου τη διηγήθηκε ο γιος του Νεόφυτου, Θεοχάρης.
«Ο πατέρας μου περίμενε να δει κάποιον ψηλό άνδρα γιατί κοτζά θα πει μεγάλος», είπε χαρακτηριστικά ο Θεοχάρης και συνέχισε: «Ο Κοτζά Αναστάς όμως ήταν κοντός αλλά ατρόμητος… Τον πατέρα μου επειδή ήταν και αυτός πολύ τολμηρός του ανέθεσε τις πιο δύσκολες αποστολές. Ήταν και πρακτικός γιατρός και όποιος πάθαινε κάτι ο πατέρας μου τον γιάτρευε.. Σε μια αποστολή όμως πιάστηκε από τους Τούρκους και καταδικάστηκε σε θάνατο…»
Ο Νεόφυτος στάθηκε τυχερός γιατί μετά τη Συνθήκη της Λοζάνης του δόθηκε χάρη. Άρχισε να ψάχνει την αγαπημένη του Μαρία και πληροφορήθηκε ότι έφυγε για την Ελλάδα. Έτσι ήρθε και αυτός στην Ελλάδα και συνέχισε να την ψάχνει. Μετά από δύο χρόνια τη βρήκε στην περιοχή της Αριδαίας, παντρεύτηκαν και έκαναν 11 παιδιά από τα οποία έζησαν τα οκτώ…
Πέθανε σε ηλικία 90 ετών, στη Λεπτοκαρυά Γιαννιτσών. Ήταν γνωστός ως πρακτικός γιατρός και ασκούσε αφιλοκερδώς πρακτική ιατρική που έμαθε την περίοδο που ήταν αντάρτης…
- Πηγή: Νίκος Ασλανίδης, Μάρτυρες – 100 χρόνια μετά, Θεσσαλονίκη 2019.
