Πλήγμα στην αμερικανική ηγεμονία

Μια σειρά ενδείξεων προδιαγράφουν το τέλος της αμερικανικής ηγεμονίας. Όταν λέμε τέλος δεν εννοούμε αυτό που η πρώτη πρόσληψη της έννοιας αφήνει ως εντύπωση. Οι ΗΠΑ θα εξακολουθήσουν να είναι μεγάλη δύναμη, ίσως, για μερικά χρόνια η ισχυρότερη από τις υπάρχουσες και αναδυόμενες, αλλά δεν πληρούν, πλέον, τις  προϋποθέσεις για να διατηρηθούν μόνες στην κορυφή. Πριν αναφερθούμε στις προϋποθέσεις ας διευκρινίσουμε τι σημαίνει τέλος.

Το πρόβλημα αντιμετώπισε ο Φουκουγιάμα με το εμβληματικό βιβλίο του Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος. Ο ίδιος στην Ταυτότητα: Η απαίτηση για αξιοπρέπεια και η πολιτική της μνησικακίας, διευκρινίζει  πως χρησιμοποίησε τη λέξη ιστορία με τη χεγκελιανή –μαρξιστική έννοια– δηλαδή ως τη μακροχρόνια εξελικτική πορεία των ανθρώπινων θεσμών. Η λέξη τέλος νοείτο όχι με την έννοια της «κατάληξης» αλλά του «στόχου» ή του «αντικειμενικού σκοπού». Ακριβώς, έτσι πρέπει να εκληφθεί και η πρόταση περί του τέλους της αμερικανικής ηγεμονίας.

Είναι μια ανησυχητική εξέλιξη διότι η θέση της παγκόσμιας ηγήτορος δεν μπορεί να μείνει ακάλυπτη. Η ανθρώπινη ιστορία, από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να δημιουργεί κοινωνίες, απαιτεί μια ιεραρχία, μια ηγεσία. Αν την ηγεσία την απολέσουν οι ΗΠΑ κάποιος άλλος θα την καλύψει. Ποιος είναι αυτός.

Δεν υπάρχουν παρθενογενέσεις. Οι δυνάμεις που θα πρωταγωνιστήσουν στη νέα παγκόσμια τάξη έχουν, ήδη, διαμορφωθεί και έχουν πάρει θέση. Θα συγκρουσθούν, θα αναδιαταχθούν αλλά στο τέλος θα πάρουν τη θέση που τις αρμόζει. Θα ισορροπήσουν εκεί που μπορούν. Αλίμονο σε όσους τα χρόνια της προετοιμασίας για τη νέα παγκόσμια τάξη διασκέδαζαν και ενδοσκοπούσαν.

Το περιβάλλον που διαμορφώνεται είναι ανησυχητικό για την Ελλάδα. Κυρίως διότι στον ανταγωνισμό των περιφερειακών δυνάμεων η γειτονική Τουρκία διεκδικεί προνομιούχα θέση.

Αντιθέτως, μέτριες χώρες όπως η Ελλάδα κινδυνεύουν. Το μέτριες δεν αφορά, μόνο, το μέγεθος ή τον πληθυσμό. Αφορά τη δυναμική της πολιτικής κοινωνίας. Το πολιτικό σύστημα, τα πολιτικά πρόσωπα, την παιδεία, τους θεσμούς, τις αντιλήψεις λειτουργίας τους, τη διανόησή της, την αντίληψη υποστήριξης αυτής της πολιτείας όταν κινδυνεύει. Όλα αυτά και πολλά άλλα. Μπορεί να αυτοβαυκαλιζόμαστε αλλά η θέση μας στη διεθνή κοινωνία είναι απογοητευτική.

Για να επανέλθουμε στο θέμα της Αμερικής και της ηγεμονίας της, συμφέρει περισσότερο χώρες όπως η Ελλάδα να ηγεμονεύει παγκοσμίως δύναμη με δημοκρατικά χαρακτηριστικά (έστω και στην εκφυλισμένη μορφή της σημερινής Αμερικής) παρά αντιλήψεις ολοκληρωτικών χωρών και ηγεσιών.
Επιπλέον, η Ελλάδα έχει συνδέσει την ασφάλεια και άμυνά της με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μια αδυναμία των ΗΠΑ να επιτελέσουν τον παγκόσμιο ρόλο τους εξασθενεί την αμυντική ικανότητα της Ελλάδας. Μπορεί οι μεγάλες ήττες του ελληνισμού να προήλθαν από την προδοσία των δυτικών συμμάχων της –Αγγλία, Γαλλία (1922), ΗΠΑ (1974)– αλλά μέσα στο δυτικό σύστημα ασφαλείας έχει διαμορφωθεί η ελληνική αμυντική και εξωτερική πολιτική. Το πολιτικό σύστημα της χώρας είναι υπόλογο απέναντι στην ιστορική της διαδρομή. Μερικές φορές, μάλιστα, λειτούργησε και υπονομευτικά της ακεραιότητας της χώρας.

Ποιες είναι, λοιπόν, οι ενδείξεις ότι επέρχεται το τέλος της αμερικανικής ηγεμονίας όπως διευκρινίστηκε στην αρχή;

1. Οι ΗΠΑ δεν λειτούργησαν ως μεγάλη δύναμη στην προετοιμασία της μετάβασης. Οι δυνάμεις που ηγεμονεύουν έχουν κοινωνική συνοχή και οι ΗΠΑ μόνο γι αυτό δεν χαρακτηρίζονται σήμερα.
2. Οι πολιτικές της δυνάμεις δεν διαμόρφωσαν κοινό σχέδιο μετάβασης. Δεν έχουν κοινό στόχο και, κυρίως, δεν βλέπουν κοινό αντίπαλο. Το γεγονός ότι θεωρούν απέναντί τους την Κίνα δεν σημαίνει τίποτε. Η Κίνα είναι τόσο μεγάλη και τόσο απειλητική που θα ήταν απίθανο να μην την δουν. Ο Τράμπ και ο Μπάιντεν που εκφράζουν δύο διαφορετικές Αμερικές έχουν διαφορετικές προτεραιότητες. Ο Τράμπ δεν θα είχε κανένα πρόβλημα να έρθει σε συνεννόηση με ηγέτες όπως ο Σι Τζινπινγκ, ο Πούτιν ή ο Κιμ Γιόνγκ Ουν. Για τον Ερντογάν δεν συζητάμε. Ήταν φιλαράκια.
3. Οι ΗΠΑ, κυρίως, επι Τράμπ, έφθασαν στην ύβρη. Εγκατέλειψαν συμμάχους τους και μετέβαλαν πολιτική αφήνοντας εκτεθειμένες δυνάμεις που πλήρωσαν την αμερικανική προδοσία. Και η ύβρης πληρώνεται. Δεν συγχωρείται όχι, μόνο, από τους ανθρώπους αλλά και τους Θεούς. (Ένας από τους λόγους που οι ηγέτες δεν μπορεί να είναι αγράμματοι, όπως ο Τράμπ, είναι να γνωρίζουν πως από τη θεία νέμεση δεν μπορούν να ξεφύγουν αν φθάσουν στην ύβρη).
4. Οι ΗΠΑ δεν φρόντισαν τους θεσμούς τους ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν απρόσωπα. Προκάλεσε τεράστια εντύπωση πως ο Τράμπ μπορούσε και χειραγωγούσε τους αμερικανικούς θεσμούς (τους θεσμούς της υπερδύναμης από την οποία εξαρτώμεθα) για προσωπικούς λόγους και πολιτικές.
5. Έχασαν την ιδεολογική ηγεμονία. Το Χόλυγουντ, η βιομηχανία μουσικών παραγωγών και ό,τι άλλο μπορούσε να αναπαράγει το «αμερικανικό όνειρο» δεν έχουν την ίδια εμβέλεια και αποτελεσματικότητα.  Σήμερα είναι αμφίβολο αν υπάρχει και «αμερικανικό όνειρο» και αυτό επιδεινώνει τις προϋποθέσεις της αμερικανικής ιδεολογικής ηγεμονίας.
6. Δεν μπορείς να ηγεμονεύεις στον κόσμο αν δεν είσαι διατεθειμένος και προετοιμασμένος να προβάλεις σκληρή ισχύ όταν οι άλλες μορφές ισχύος δεν αποδίδουν. Οι ΗΠΑ δήλωσαν την αποχώρησή τους από περιοχές του κόσμου που, κατά τη δήλωσή τους, δεν τις ενδιαφέρουν. Αλλά παγκόσμια δύναμη χωρίς παγκόσμια παρουσία δεν νοείται. Οι πληροφορίες λένε πως στον στρατιωτικό τομέα θα υπάρξουν νέα όπλα που θα εκπλήξουν αλλά η διαλεκτική σχέση τους με τις πολιτικές και γεωπολιτικές επιδιώξεις των ΗΠΑ είναι ζητούμενο. Σήμερα κανείς, ούτε οι ΗΠΑ, γνωρίζουν τι θέλουν.
7. Χρησιμοποιούν δύο ή περισσότερες γλώσσες. Διαφορετικά αντιμετωπίζουν τις, παράνομες, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, αξιώσεις της Κίνας  στη θάλασσα των Φιλιππίνων και αλλοιώς την Τουρκία και τις αξιώσεις της στην ελληνική ΑΟΖ.
8. Οι ΗΠΑ είναι αφερέγγυες να τις εμπιστευθεί κανείς. Οι Κούρδοι, οι Κύπριοι, οι Αρμένιοι και άλλοι λαοί το γνωρίζουν καλά αυτό από εμπειρία.
9. Τη δυναμική στις ΗΠΑ την έδωσαν οι «παγκόσμιοι εγκέφαλοι» τους οποίους εντόπιζαν και προσκαλούσαν στην Αμερική. Σήμερα το επίπεδο παιδείας και τεχνολογίας των ΗΠΑ είναι υψηλό αλλά οι «εγκέφαλοι» μπορούν να αναζητήσουν και αλλού διεξόδους.

Οι εξελίξεις απαιτούν μια καλή ανάγνωση από το ελληνικό πολιτικό σύστημα το οποίο δεν πρόκειται να αλλάξει. Θα προτιμήσει να οδηγηθεί στον θάνατο παρά να επαναθεωρήσει τις οικονομικές και πολιτικές του προτεραιότητες.

Αν σε κάτι πέτυχε το τουρκικό σύστημα ήταν ότι διέγνωσε ορθά και νωρίς τις αλλαγές που επέρχοντο. Και προετοιμάστηκε. Την ώρα που στο ελληνικό κράτος κυβερνώμενοι και κυβερνώντες τα έσπαγαν στα μπουζούκια και αναλώνονταν σε θεωρίες συνομωσίας. 

Τώρα, εμφανίζεται το κενό. Τεράστιο κενό. Θέλει κατ’ αρχάς ηγεσία. Το σημερινό της μέγεθος είναι μέτριο και η εναλλακτική λύση που προτείνεται χειρότερη. Θέλει χρόνο και υγιές πολιτικό σύστημα για να καλυφθεί το κενό. Δεν υπάρχει καμιά προσπάθεια εξυγίανσης. Η διαφθορά έχει φθάσει στο μεδούλι της κοινωνίας. Με ευθύνη της ηγεσίας. Απλώς, τώρα με την κρίση, δεν υπάρχουν οι όροι για να συνεχιστεί το πανηγύρι. Προπαντός, χρειάζεται μια συνεκτική αντίληψη περί ελληνικής κοινωνίας και στόχων της. Όχι εκθέσεις ιδεών που απευθύνονται σε μειοψηφικές ομάδες από τις οποίες η ανώτατη ηγεσία επιζητεί αναγνώριση.

Η ελληνική κοινωνία είναι διχασμένη. Και τα χθεσινά γεγονότα στις ΗΠΑ έδειξαν που μπορεί να οδηγήσει ο διχασμός. Η ενότητα δεν επέρχεται με δηλώσεις. Αλλά με πολιτικές και δημόσια συμπεριφορά. Ο ορίζοντας είναι θολός. Τα μηνύματα ανησυχητικά. Εγρήγορση και συσπείρωση.