Στην πολύπλευρη συμβολή του μικρασιατικού ελληνισμού στην Επανάσταση του 1821, με αφορμή και τη συμπλήρωση των 200 χρόνων, είναι αφιερωμένο το φετινό ημερολόγιο της Πολιτιστικής Εστίας Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Ίωνες».
Συγγραφείς είναι ο δρ Νεότερης Ιστορίας Μιχάλης Μωραϊτίδης και ο ερευνητής και μελετητής Δημήτρης Κωνσταντάρας-Σταθαράς.
Το ημερολόγιο-λεύκωμα είναι χωρισμένο σε έξι κεφάλαια στα οποία αποτυπώνονται και ιστορικά γεγονότα, όπως το ολοκαύτωμα των Κυδωνιών (Αϊβαλί) και οι σφαγές της Σμύρνης και της Νέας Εφέσου (Κουσάντασι).
«Χωρίς ν’ αμφισβητούμε καθόλου ότι η Πελοπόννησος υπήρξε το κυριότερο πεδίο των στρατιωτικών και πολιτικών γεγονότων, θεωρούμε, σύμφωνα με τις αρχειακές πηγές που υπάρχουν αλλά και με τα τεκμήρια των ίδιων των αγωνιστών, ότι και ο μικρασιατικός ελληνισμός θα πρέπει να βρει μια θέση στις ένδοξες σελίδες», αναφέρει το ΔΣ της Εστίας.
Όπως τονίζεται, πολλοί ήταν οι Μικρασιάτες που μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία, καθιστώντας τη Σμύρνη και τις Κυδωνιές σπουδαία διοικητικά κέντρα της μυστικής επαναστατικής οργάνωσης. Επίσης, αρκετοί είχαν ενεργή συμμετοχή στον απελευθερωτικό αγώνα, είτε με την εθελοντική στράτευση τους είτε σε διάφορα επαναστατικά στρατιωτικά σώματα οπλαρχηγών (άτακτοι), είτε μέσα από τον τακτικό στρατό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό του αντιστράτηγου Ευστράτιου Πίσσα και των τεσσάρων αδελφών του από τις Κυδωνιές.
Όμως, η αγωνιστική παρουσία των Μικρασιατών πήρε την πιο επίσημη μορφή της με τη συγκρότηση της Ιωνικής Φάλαγγας που για δύο χρόνια, από το 1826 έως το 1828, έδωσε το μαχητικό της παρών στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, τη Χίο και αλλού.
