Μια μεγάλη αλλαγή γνώριζε μετά το 1910 η βορειοανατολική πλευρά του δάσους του Βερμίου. Ο ήχος από τα τσεκούρια και τα πριόνια των υλοτόμων και ο καπνός από το ατμοκίνητο τρενάκι Ντεκοβίλ (Decauville), γαλλικής κατασκευής, άρχισαν να διακόπτουν την ηρεμία μιας περιοχής που δεν είχε υλοτομηθεί ποτέ «από κτίσεως κόσμου».
Τα βαγονέτα της βρετανικής εταιρείας Millars Timber and Trading Company Ltd, η οποία αγόρασε το δάσος Κανέλλη από τους Τούρκους μπέηδες, μετέφεραν τους κορμούς της οξιάς σε ένα δίκτυο είκοσι χιλιομέτρων που έζωνε όλο το δάσος.
Προορισμός τους ήταν το πριονιστήριο στο Γουρνόσοβο όπου η ξυλεία τεμαχιζόταν από τα νεροπρίονα για να ξεκινήσει το ταξίδι της με τον εναέριο, ένα είδος τελεφερίκ της εποχής που μετέφερε το φορτίο στα Λευκάδια, έξω από τη Νάουσα. Από εκεί, οι τεμαχισμένες οξιές μεταφέρονταν με το τρένο στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και έπειτα με καράβι ως τη Μέση Ανατολή και τη Σαουδική Αραβία. Μετά την κατάλληλη επεξεργασία και το βρασμό τους, ώστε να γίνουν ακόμη πιο ανθεκτικοί, οι κορμοί τοποθετούνταν στο έδαφος για να πατήσουν πάνω τους οι σιδηροτροχιές της γραμμής που άρχισε να κατασκευάζεται εκεί.
Τα ίχνη του τρένου Ντεκοβίλ στις πλαγιές του Βερμίου ακολουθούν σήμερα ανυποψίαστοι περιπατητές και επισκέπτες που μαθαίνουν ένα κομμάτι της ιστορίας του από τη μεγάλη ξύλινη πινακίδα που βρίσκεται δίπλα στον καταρράκτη της Μεταμόρφωσης.
(Βίντεο: sidirodromeas / youtube.com)
Λίγο μακρύτερα, Γάλλοι τουρίστες περνούν από τη Γαλαρία που είχε διανοιχτεί στο βουνό για να φτάνει το τρενάκι στο Γουρνόσοβο. Παρακολουθώντας το χάρτη με τα σημεία ενδιαφέροντος, ενημερώνουν κάποιους Έλληνες επισκέπτες ότι η διαδρομή ως τον καταρράκτη της Μεταμόρφωσης, το εκκλησάκι και τις βάθρες με το παγωμένο νερό γίνεται μόνο με τα πόδια.
Απομεινάρια της γραμμής
Βέβαια σιδηροδρομική γραμμή δεν υπάρχει πια, ούτε βαγονέτα ούτε γέφυρες, αφού μετά το 1921, οπότε αποχώρησε η βρετανική εταιρεία από την περιοχή, δεν συμφώνησε στο τίμημα με το Δήμο της Νάουσας για την παραχώρηση δικτύου και εξοπλισμού. Έτσι η Βρετανική εταιρεία αποξήλωσε τα πάντα και τα πήρε μαζί της φεύγοντας από το δάσος. Μοναδικά απομεινάρια, αποδείξεις της δραστηριότητας αυτής, είναι πλέον η Γαλαρία, τα πέτρινα πέλματα των πυλώνων που στήριζαν το τελεφερίκ, το πέτρινο τοιχίο του πριονιστηρίου με τις βίδες και τα χοντρά μπουλόνια στο Γουρνόσοβο και μια –κλεμμένη πια– κουλούρα από το συρματόσχοινο του εναέριου.
Η Γαλαρία (φωτ.: ΑΠΕ-ΜΠΕ)
Μια κουλούρα από συρματόσχοινο
«Ο παππούς μου, ο Δημήτριος Καραμπατζός, είχε μια παλιά κουλούρα από το συρματόσχοινο. Την είχαμε μαζεμένη στο σπίτι μας, όμως κάποια στιγμή μας την κλέψανε», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δικηγόρος και επί 12 χρόνια δήμαρχος της Νάουσας Αναστάσιος Καραμπατζός. Αναφέρει ότι του έχει μείνει στο μυαλό η φράση του παππού του, ότι το δάσος του Βερμίου πριν από τη βρετανική εκμετάλλευση «ήταν ανυλοτόμητο από κτίσεως κόσμου», και σημειώνει ότι ως τότε λίγοι ήταν αυτοί που ανέβαιναν με άλογα ή μουλάρια για να κόψουν τα απαραίτητα ξύλα για το χειμώνα.
Ο Αν. Καραμπατζός θυμάται επίσης πολύ καλά τις ιστορίες που του έλεγε τα καλοκαίρια ο θείος της μητέρας του, Κώστας Πουρέγγας, ο οποίος ήταν κτηνοτρόφος στα Πηγάδια. Του μιλούσε για τον δικό του πατέρα που δούλεψε στο πριονιστήριο, περιέγραφε τη διαδρομή της ξυλείας, την εντατική εκμετάλλευση του δάσους, τις διαπραγματεύσεις των Εγγλέζων, το φυσικό κάλλος του τοπίου.
(Φωτ.: ΑΠΕ-ΜΠΕ)
Σκέψεις για αξιοποίηση στο πρότυπο του τρένου του Πηλίου
Έναν αιώνα μετά, ο Αναστάσιος Καραμπατζός θεωρεί ότι η περιοχή μπορεί να αξιοποιηθεί ακόμη και με μια αποκατάσταση και επαναλειτουργία του τρένου «Ντεκοβίλ», έστω σε μια μικρή αρχικά, αλλά με φοβερή θέα διαδρομή, ώστε να γίνει κάτι αντίστοιχο με το τρενάκι του Πηλίου.
Θυμίζει άλλωστε ότι ο Δήμος Νάουσας είναι ο μεγαλύτερος δασοκτήτης στην Ελλάδα με 71.000 στρέμματα, ενώ επί δημαρχίας του πέρασε διάταξη για τη δωρεάν παραχώρηση στο Δήμο Νάουσας του ενός πέμπτου της ιδιοκτησίας του δάσους Κανέλλη που είχε το Δημόσιο.
(Φωτ.: ΑΠΕ-ΜΠΕ)
Η ιστορία του αντάρτικου
Η ιστορία του τόπου ωστόσο δεν περιορίζεται εκεί, καθώς το δάσος του Βερμίου είχε φιλοξενήσει για χρόνια τους αντάρτες. «Το Βέρμιο και η Νάουσα ήταν ανταρτομάνες. Η περιοχή έχει γράψει ιστορία στο αντάρτικο», σημειώνει ο Αν. Καραμπατζός. Σε διάφορα σημεία του δάσους, άλλωστε, οι πινακίδες ενημερώνουν τον διαβάτη για τα σχετικά σημεία ενδιαφέροντος, τα μαγειρεία και τα ραφεία των ανταρτών.
«Είχαν διάφορα λημέρια. Κρύβονταν μέσα στα αμπριά, τα χαρακώματά τους. Με ξύλο και πέτρα έσκαβαν μέσα στο χώμα και καλύπτονταν με κλαδιά για να κρύβονται. Ήταν μέσα στη γη. Ο επισκέπτης μπορεί να βρει και σήμερα τα απομεινάρια της ιστορίας είτε των ανταρτών είτε του ελληνικού στρατού.
»Στην κορυφή του Αγίου Πνεύματος, στα 2.000μ. έχει χτιστεί κι ένα εκκλησάκι, ενώ στη γύρω περιοχή υπάρχουν τα πολυβολεία που στήνανε, παλιοί σωλήνες, αλλά και το μνήμα του αεροπόρου Προκόπιου Διδασκάλου που χτυπήθηκε από βλήμα το 1944», υπογραμμίζει.
Το εκκλησάκι στη Μεταμόρφωση (φωτ.: ΑΠΕ-ΜΠΕ)
Τα θύματα της γερμανικής Κατοχής
Μία από τις πιο αιματοβαμμένες στιγμές του τόπου, άλλωστε, συνδέεται με τη γερμανική παρουσία στην περιοχή. Το τέλος της γερμανικής Κατοχής συνοδεύτηκε από τα χτυπήματα των Γερμανών στο Μεσόβουνο και τους Πύργους Εορδαίας, τα χωριά που βρίσκονται στην αντίθετη πλευρά του Βερμίου.
Οι Γερμανοί άφησαν πίσω τους 350 θύματα σε κάθε χωριό – όσους δεν πρόλαβαν να βρουν καταφύγιο στο βουνό.
Τις επόμενες μέρες οι ίδιες δυνάμεις μπήκαν και στην τότε Κουτσούφλιανη, τον σημερινό Άγιο Παύλο, και εκτέλεσαν άλλους 12 ανθρώπους, μεταξύ των οποίων και ένα βρέφος λίγων μηνών. Ένα μνημείο με την ελληνική σημαία έχει απομείνει σε ένα μικρό ύψωμα στον Άγιο Παύλο, για να θυμίζει στον επισκέπτη την ιστορία ενός βουνού που ενώνει πια τους δήμους Νάουσας, Έδεσσας και Εορδαίας, τους νομούς Ημαθίας, Πέλλας και Κοζάνης, τις περιφέρειες Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας.
Αναπτύσσεται το δίκτυο μονοπατιών του Βερμίου
Με τη σκέψη στραμμένη στο βουνό, η δημοτική Αρχή της Νάουσας αποφάσισε να προχωρήσει στην ανάπτυξη ενός δικτύου μονοπατιών, μέσω της διάνοιξής τους, της σήμανσης των ιστορικών διαδρομών και των τοπόσημων, και της διαμόρφωσης θεματικών περιπάτων για όσους ενδιαφέρονται να μαζέψουν τσάι ή μανιτάρια, να αθληθούν, να γνωρίσουν τον τόπο, να κάνουν ποδήλατο βουνού, ορειβασία και αναρρίχηση.
Ο καταρράκτης στη Μεταμόρφωση (φωτ.: ΑΠΕ-ΜΠΕ)
«Ο σχεδιασμός ολοκληρώθηκε σε συνεργασία με τους ορειβάτες και τους συλλόγους που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, ενώ έγινε και η χαρτογράφησή της με GPS. Θα ακολουθήσει η διάνοιξη μονοπατιών στον Άγιο Νικόλαο, τη Μεταμόρφωση, το Ροδοχώρι και αλλού, σε περιοχές με μεγάλη φυσική ομορφιά, έντονο υδάτινο στοιχείο και ιστορικό ενδιαφέρον», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δήμαρχος Νάουσας Νικόλαος Καρανικόλας.
- Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ / Π. Γιούλτση.
