Οδοιπορικό στη Βόρειο Ήπειρο – Δερόπολη [Μέρος Β΄]

Σε αρχαία μονοπάτια
Η πρώτη μέρα στη Βόρειο Ήπειρο έχει ολοκληρωθεί ιδανικά, με τις κατάλληλες εικόνες, τα ακούσματα και την απαραίτητη ενέργεια, για να συνεχιστεί την Κυριακή το οδοιπορικό, με επαφή με τις προγονικές ρίζες των Δεροπολιτών, οι οποίοι φημίζονται για τη φιλομάθειά τους και για την έφεσή τους στο εμπόριο. Μέχρι το 1940 είχαν υπό τον έλεγχό τους το εμπόριο όλου του αλβανικού κράτους. Ακόμα και σήμερα οι μεγαλύτεροι επιχειρηματίες της Αλβανίας, που είναι ταυτόχρονα και από τους μεγαλύτερους επιχειρηματίες των Βαλκανίων, είναι Δεροπολίτες.

Ένα εξίσου σημαντικό χαρακτηριστικό των Ελλήνων της περιοχής είναι ότι βαφτίζουν τα παιδιά τους δίνοντας αρχαία ονόματα.

Ξεναγός είναι ο Γιώργος Γκοτζιάς, Βορειοηπειρώτης εκπαιδευτικός, ο οποίος έβαλε την παρέα κατευθείαν στα βαθιά θέτοντας ως πρώτο προορισμό στον αυτόματο πιλότο της μηχανής του χρόνου, το αρχαίο θέατρο που έχει ανακαλυφθεί κοντά στο χωριό Σωφράτικα, στα ερείπια της αρχαίας Αδριανούπολης, της οποίας το όνομα στα βυζαντινά χρόνια επικράτησε ως Δρυινούπολη. Είχε στενούς εμπορικούς δεσμούς με την Κέρκυρα και άλλες όμορες πόλεις όπως η Φοινίκη, ο Αγχιασμός, η Χειμάρρα και άλλες. Μετά την καταστροφή από τους Γότθους μεταφέρθηκε σε ψηλότερο σημείο, οχυρώθηκε από τον Ιουστινιανό και μετονομάστηκε σε Ιουστινιανούπολη, ενώ μετά την κάθοδο των Σλάβων η παράδοση αναφέρει ότι η πόλη εγκαταλείφθηκε και δημιουργήθηκαν τα γύρω χωριά.

Το θέατρο (κεντρική φωτο) χτίστηκε κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ. και διαθέτει φοβερή ακουστική. Η παρουσία του στην περιοχή φανερώνει την πολιτιστική ακμή της πόλης και το επίπεδο των κατοίκων που είχαν επαφή με την αρχαία τραγωδία, από την οποία φαίνεται πως έχει επηρεαστεί η σύγχρονη ομιλία των ανθρώπων που είναι τραγουδιστή.

Στα Βρυσερά, εμπορικό κέντρο που δημιουργήθηκε από τα γύρω ελληνικά χωριά, γίνεται σύντομη στάση όπου η ομάδα χορεύει το χορό της «Δεροπολίτισσας» που όπως αναφέρθηκε και στο Α΄ Μέρος είναι σήμα κατατεθέν της περιοχής και αφορά την αντίσταση και τα προνόμια που είχαν οι Δεροπολίτες κατά την Τουρκοκρατία, εποχή κατά την οποία, πληρώνοντας φόρους, κράτησαν ανοιχτές τις εκκλησιές τους και λάτρευαν ελεύθερα τον Θεό. 

Εξάλλου, όλη η κοιλάδα του Δρίνου έχει πάνω από δέκα μοναστήρια τα οποία εκείνη την περίοδο στήριζαν τον υπόδουλο λαό και συντηρούσαν τα σχολεία. 

Η Κοίμηση της Θεοτόκου θυμίζει Πόντο
Η πρώτη επίσκεψη γίνεται στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου, η ύπαρξη της οποίας μαρτυρείται από τον 11ο αιώνα. Δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του Δεσποτάτου της Ηπείρου, το οποίο μαζί με την Αυτοκρατορία της Νίκαιας και την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ήταν η νόμιμη ελληνική συνέχεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Εξάλλου η παράδοση αναφέρει ότι πολλά μοναστήρια ιδρύθηκαν κατά την περίοδο των Κομνηνών, ωστόσο πολλά από αυτά χτίστηκαν ξανά σε μεταγενέστερες περιόδους. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ρυθμός του ναού και οι αγιογραφίες θυμίζουν αντίστοιχες εκκλησίες στην περιοχή του Πόντου, όπως ο Άγιος Ευγένιος Τραπεζούντας.

Μπαίνοντας στο ναό, ο προσκυνητής αναγκάζεται να σκύψει για να διαβεί τη στενή του θύρα, η οποία είναι κτισμένη έτσι ώστε να μην μπαίνουν οι Τούρκοι με τα άλογα μέσα, και να αναγκάζονται να αφιππεύουν και να σκύβουν το κεφάλι τους πριν μπούνε στο ιερό μέρος.

Το σκαλιστό τέμπλο λείπει, καθώς εκλάπη κατά τη δεκαετία του 1990. Η ομάδα ακούει με προσοχή τα λόγια του οδηγού Γιώργου Γκοτζιά, ο οποίος στέκεται σε δύο σπάνιες αγιογραφίες. Η πρώτη αφορά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο τον οποίο εμφανίζει να κηρύττει στο λαό της Κωνσταντινούπολης, με το λόγο του να παρομοιάζεται με ποταμό ζώντος ύδατος.

Η δεύτερη, που βρίσκεται στον πρόναο, αναφέρεται στην Ημέρα της Κρίσης, για την οποία το περιβάλλον της εκκλησίας έτσι κι αλλιώς έχει προετοιμάσει εσωτερικά τον προσκυνητή πριν εισέλθει, γιατί έξω από το ναό υπάρχει κοιμητήριο.

Το βλέμμα πέφτει σε ένα ιδιαίτερο στοιχείο που παρουσιάζουν οι φωτογραφίες των νεκρών γυναικών. Φορούν ένα λευκό μαντίλι με το οποίο δένουν όλο το κεφάλι. «Παραπέμπει σε αρχαία ελληνικά πρότυπα ενδυμασίας. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν γιαγιάδες που το φορούν. Στην Άνω Δερόπολη φορούν και σε μαύρο χρώμα», διευκρινίζει ο ξεναγός.

Η συνέχεια βρίσκει την ομάδα στην Άνω Επισκοπή της Ρίζας, στη Δερόπολη, στα ερείπια της Ιουστινιανούπολης. Από την Κοίμηση αυτή τη φορά επισκέπτεται τον ιερό ναό της Γεννήσεως της Θεοτόκου, ο οποίος ανάγεται στον 9ο αιώνα και για να χτιστεί χρησιμοποιήθηκαν οικοδομικά υλικά από τα ερείπια της πόλης.

Η θέα είναι μαγευτική. Από εκείνο το σημείο φαίνονται οι τεχνητές λίμνες που χρησιμοποιούνται στο αρδευτικό σύστημα και κατασκευάστηκαν από το κομμουνιστικό καθεστώς, το οποίο είχε ποντάρει στην ανάπτυξη της γεωργίας λόγω της ευφορίας του κάμπου.

Η ώρα έχει περάσει αρκετά. Είναι μεσημέρι και η όρεξη έχει ανοίξει. Γι’ αυτό, το λεωφορείο χαράσσει πορεία για τους Γεωργουτσάτες, το κέντρο της σύγχρονης Δερόπολης, όπου η ομάδα γευμάτισε πριν από τον τελευταίο προορισμό της μέρας. Η αποστολή απόλαυσε κρέατα παραγωγής του Στέφανου Γιοβάννη, στον οποίο ανήκει η ταβέρνα και φυσικά ντόπιες, χειροποίητες, παραδοσιακές πίτες. Γιατί αν ταξιδέψει κανείς στη Βόρειο Ήπειρο και δεν δοκιμάσει πίτα, είναι σαν να πάει στην Ιταλία και δεν δοκιμάσει αυθεντική πίτσα.

Συνεχίζεται…

Κείμενο, φωτογραφίες, βίντεο: Χρήστος Κωνσταντινίδης.