Εκτός από τα εσωτερικά προβλήματα σε σχέση με την ονομασία των Σκοπίων (διάσταση στο θέμα της σύνθετης ονομασίας), εκτός από τα εσωτερικά προβλήματα σε σχέση με τη διαδήλωση κατά της σύνθετης ονομασίας με τον όρο Μακεδονία (δεν συμφωνούν όλοι), υπάρχει και ένα άλλο ζήτημα που θα δοκιμάσει τις διακρατικές και εκκλησιαστικές σχέσεις στα Βαλκάνια.
Είναι το θέμα της σχισματικής Εκκλησίας των Σκοπίων, το οποίο παρ’ όλα όσα λέγονται ότι αποτελεί εκκλησιαστική διαμάχη, στην ουσία του έχει υπόβαθρο πολιτικό.
Ουσιαστικά τείνει να αναβιώσει η παλαιά διαμάχη Πατριαρχείου-Εξαρχίας, τηρουμένων των αναλογιών.
Εκατόν σαράντα χρόνια, φέτος, από τη Συμφωνία του Αγίου Στεφάνου και τη δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας, οκτώ χρόνια μετά τη ίδρυση της βουλγαρικής Εξαρχίας, μια νέα διάσταση διαφαίνεται πίσω από το διπλωματικό προσκήνιο.
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν μπόρεσε να κρύψει τη δυσαρέσκειά του προς τον Πατριάρχη Βουλγαρίας για τη μη πρόβλεψη στο πρόγραμμα επίσκεψης του τελευταίου στην Κωνσταντινούπολη για τα εγκαίνια του περίλαμπρου ναού του Αγίου Στεφάνου και συνάντησης μαζί του στην έδρα του Οικουμενικού Θρόνου. Το γεγονός δεν ήταν καθόλου τυχαίο.
Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και τα όρια που προσδιόριζε για το βουλγαρικό κράτος θεωρείται αφετηρία στη φαντασιακή αντίληψη των Βουλγάρων για την έκταση της κρατικής τους υπόστασης. Και η επιτυχία εκείνης της συνθήκης στάθηκε δυνατή με τη βοήθεια της Ρωσίας.
Ήταν, και πάλι, η δυσαρέσκεια της Δύσης από την νέα τάξη πραγμάτων που διαμόρφωνε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου που την ανέτρεψε, τον ίδιο χρόνο, με τη Συνθήκη του Βερολίνου. Ευτύχημα για τον ελληνισμό.
Για να έρθουμε στις ημέρες μας, η μεταψυχροπολεμική Βουλγαρία, από εποχής Ζίβκοφ ακόμη, δήλωσε πως εγκατέλειψε το επεκτατικό της όνειρο. Αυτό επαναλαμβάνεται συχνά μετά την ένταξη της γειτονικής χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και πολλοί λόγοι –μεταξύ των οποίων η διπλωματική αβροφροσύνη χωρών μελών της Ένωσης αλλά και η αναγκαστική υποβάθμιση επικίνδυνων ζητημάτων σε ένα περιβάλλον που περικλείει άλλους, μεγαλύτερους κινδύνους– επέβαλαν την αποσιώπησή του. Το υπόβαθρο όμως μιας δύσκολης βαλκανικής ιστορικής συμπόρευσης υπάρχει. Η διαχείρισή του επιβάλλεται να είναι προσεκτική και διπλωματική. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να δημιουργηθεί μια νέα εστία διάστασης, πολύ περισσότερο τώρα. Αντιθέτως, χρειάζεται περισσότερη κατανόηση. Έστω και αν η προσπάθεια της Σόφιας να προσεταιριστεί τα Σκόπια γίνεται επικίνδυνη.
Αυτό το κλίμα και αυτή η αναγκαιότητα, όμως, δεν μπορεί να καλύψει το γεγονός ότι η σχισματική Εκκλησία των Σκοπίων ζήτησε από το Βουλγαρικό Πατριαρχείο να την δεχθεί στους κόλπους του ως Αυτοκέφαλη Εκκλησία. Και το Πατριαρχείο της Βουλγαρίας δέχθηκε, καταρχήν, την πρόταση, την οποία και θα συζητήσει. Εκκλησιαστικοί κύκλοι θεωρούν πως το αίτημα της (υπο κρατικήν προστασίαν ευρισκομένης) Σκοπιανής Εκκλησίας δεν θα γίνει εύκολα δεκτό από τη Βουλγαρική, αλλά αυτό απομένει να αποδειχθεί.
Όποιος πιστεύει πως τα εκκλησιαστικά ζητήματα δεν έχουν πολιτικό και εθνικό υπόβαθρο, απλώς αγνοεί την πραγματικότητα.
Αν υπάρξουν προβλήματα και δισταγμοί της Βουλγαρικής Εκκλησίας να κάνει δεκτό το αίτημα της αυτοαποκαλούμενης «Μακεδονικής», θα έχει βάλει το χεράκι του και το Πατριαρχείο της Μόσχας το οποίο ασκεί επιρροή στο Βουλγαρικό. Διότι η αποδοχή της πρότασης ανοίγει τον ασκό του Αιόλου για ανάλογη συμπεριφορά Εκκλησιών που η Μόσχα δεν θα ήθελε να αντιμετωπίσει. Ωστόσο, το πρόβλημα είναι υπαρκτό και αναμένουμε να δούμε την εξέλιξή του.
Το ζήτημα, βεβαίως, είναι ευρύτερο και έχει να κάνει με την πολιτική της Ρωσίας στα Βαλκάνια. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία για την αγαθή σχέση της Ρωσικής Εκκλησίας με το Κρεμλίνο και την αξιοποίησή της στην πολιτική ήπιας ισχύος που ασκεί η Μόσχα.
Τα αποτελέσματα είναι εμφανή και έχουν δημιουργήσει ένα κλίμα σχετικής πόλωσης και με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Ας μη λησμονούμε τη Σύνοδο της Κρήτης και τη στάση που τήρησαν και η Μόσχα και το Βουλγαρικό Πατριαρχείο. Και το ερώτημα είναι, πού οδηγούμαστε;
Η Εκκλησία, βεβαίως, και το Οικουμενικό Πατριαρχείο ειδικότερα, φέρει στην συμπεριφορά της τη βυζαντινή παράδοση και δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι χειρισμοί της θα είναι πιο ευέλικτοι, ευφυείς και αποτελεσματικοί από τους χειρισμούς των κυβερνήσεων για ανάλογα πολιτικά ζητήματα. Αλλά αυτό κάνει πιο περίπλοκο το πρόβλημα. Το εκκλησιαστικό ζήτημα και η εκκλησιαστική διπλωματία προστίθενται στο σύνθετο βαλκανικό περιβάλλον.
Η ελληνική εξωτερική πολιτική αντιμετωπίζει μια πολλαπλότητα και μια συνθετότητα ζητημάτων τα οποία ξεφεύγουν από τις παραδοσιακές αναγνώσεις της. Και δεν είναι καθόλου σίγουρο κατά πόσο το υπουργείο Εξωτερικών μπορεί να επιδείξει τα ανάλογα, άμεσα, αντανακλαστικά στην αντιμετώπισή τους.
Οι γραμμικότητες, όμως, έχουν τελειώσει. Άλλες πολιτικές δυνάμεις λόγω αγκυλώσεων και άλλες λόγω υπερβολικής αποδομητικής αντίληψης δεν έχουν καταφέρει να αναζητήσουν, και να βρουν, ποιο είναι το συμφέρον της χώρας και του λαού με μια ορθή ανάγνωση των αλλαγών στην περιοχή, των δυνάμεων που θα τις επηρεάσουν και του δέοντος γενέσθαι από πλευράς ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Και, όπως γνωρίζουμε από τη θεωρία της εξέλιξης, όποιος δεν μπορεί να προσαρμοστεί, εκλείπει. Βεβαίως οι κοινωνίες δεν εξαφανίζονται, αλλά οι πολιτειακές τους υποστάσεις πιέζονται.
