Στην Ελλάδα την προηγούμενη εβδομάδα βρέθηκε ο διαπρεπής θεωρητικός των διεθνών σχέσεων Joseph Grieco παραθέτοντας μια εξαιρετική ομιλία για την περιβόητη προβληματική των «σχολών σκέψης». Ο Grieco ήταν καλεσμένος του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στο πλαίσιο της διοργάνωσης του συνεδρίου με τίτλο «Δημοκρατία, ανάπτυξη και ασφάλεια: Πολιτική σε συνθήκες αβεβαιότητας».
Ο Αμερικανός καθηγητής δεν κατατάσσεται μεταξύ όσων ελάχιστων έχουν εισφέρει καθοριστικά στην παραγωγή της καλής θεωρίας, όπως ο Kenneth Waltz, ο Robert Gilpin ή ο John Mearsheimer.
Ωστόσο, έκανε κάτι πιθανόν εξίσου σημαντικό δεδομένης και της χρονικής περιόδου. Εντός του άρθρου του «Αναρχία και τα όρια της συνεργασίας» το 1988 ουσιαστικά συμμάζεψε την εξελισσόμενη μεγάλη συζήτηση μεταξύ νεορεαλιστών και νεοφιλελευθέρων. Σε μία περίοδο κατά την οποία εξέλειπε η συγκεκριμενοποίηση του επιστημονικού υπόβαθρου, ο Grieco όρισε την αναγκαία τυπολογία με οντολογική αναφορά και επιστημονική υπόσταση.
Ποιοι ήταν οι πέντε άξονες της συζήτησης τους οποίους κατέγραψε ο Grieco στο εν λόγω άρθρο του;
- Πρώτον, το διεθνές σύστημα είναι άναρχο και αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό δημιουργεί τις προϋποθέσεις διαμόρφωσης των κινήτρων και των δράσεων των κρατών. Η απουσία μίας ανώτερης ρυθμιστικής αρχής στο διεθνές σύστημα αποτελεί την αδιάψευστη υπέρτατη πραγματικότητα, από την οποία εκπορεύεται κάθε υπόθεση εργασίας περί πολέμου και ειρήνης.
- Δεύτερον, το διεθνές σύστημα είναι κρατοκεντρικό υπό την έννοια ότι τα κράτη συνιστούν διαμορφωτικούς παράγοντες ή –χρησιμοποιώντας την ορολογία του Stephen Van Evera– είναι οι μείζονες ανεξάρτητες μεταβλητές στο διεθνές σύστημα. Από τη στιγμή, δηλαδή, που το σύστημα είναι άναρχο, οι τελικοί διαμορφωτικοί δρώντες είναι τα κράτη.
- Τρίτον, το διεθνές σύστημα «τιμωρεί» όσα κράτη συμπεριφέρονται ανορθολογικά, δεν εξασφαλίζουν την αυτοβοήθειά τους και θέτουν στόχους πέραν των δυνατοτήτων τους ή αποτυγχάνουν να υπερασπιστούν τα ζωτικά συμφέροντά τους. Ο ορθολογισμός σημαίνει την προσμέτρηση κόστους και οφέλους κατά τη λήψη των αποφάσεων και έγκειται στον παραμερισμό των ιδεολογημάτων ή οποιωνδήποτε μεταφυσικών προταγμάτων, όταν η συζήτηση φθάσει στην τοποθέτηση του κράτους επί της διεθνούς αρένας.
- Τέταρτον, ο ανταγωνισμός είναι εγγενές χαρακτηριστικό, καθώς τα κράτη διαρκώς προσπαθούν να αποκτήσουν ισχύ μη όντας βέβαια για τις προθέσεις των υπόλοιπων δρώντων ως προς αυτά. Εφόσον η «πλανητική πίτα» της ισχύος είναι πεπερασμένη και η ισχύς συνιστά το μέσο εξασφάλισης της επιβίωσης, συνάγεται ότι η απόκτησή της σημαίνει αυτόματα το φόβο και την αύξηση των διλημμάτων ασφαλείας για τον άλλον. Έτσι, η συνεργασία είναι αδύνατη πολλές φορές ακόμη και υπό το πλαίσιο μίας μερικής σύγκλισης συμφερόντων.
- Πέμπτον, ο μετριασμός της προαναφερθείσας αβεβαιότητας και του φόβου της εξαπάτησης επιτυγχάνεται μόνο μερικώς από την ύπαρξη και τη λειτουργία διεθνών θεσμών, αλλά δεν καθορίζει τα συμφέροντα και τις στρατηγικές προτεραιότητες των κρατικών δρώντων. Σε κάθε περίπτωση, οι διεθνείς θεσμοί αποτελούν πεδία εκδήλωσης αξιώσεων ισχύος των κρατών με περιορισμένη επίδραση στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της εξωτερικής πολιτικής τους και διαμόρφωσης της στρατηγικής συμπεριφοράς τους. Οι διεθνείς θεσμοί διαφυλάσσονται για όσο χρονικό διάστημα εξυπηρετούν την υλοποίηση ενός υπέρτερου στρατηγικού σκοπού.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα παραπάνω αποτέλεσαν τη θεωρητική βάση της συζήτησης, η οποία έμελλε να διαμορφώσει τη σύγχρονη σκέψη περί των διεθνών σχέσεων. Ήρθε ως απάντηση προς την ουτοπία και τις ιδεολογικά φορτισμένες προτάσεις των δεκαετιών του ’80 και του ’90. Ο Joseph Grieco αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους αυτής της γενιάς των σπουδαίων θεωρητικών.