Στις 16 Απριλίου οι Τούρκοι πολίτες που μένουν στη χώρα θα κληθούν να αποφασίσουν με ένα «Ναι» ή ένα «Όχι» σχετικά με το Σύνταγμα της χώρας το οποίο ενισχύει τις εξουσίες του προέδρου – η Εθνοσυνέλευση έχει ήδη ψηφίσει τις συνταγματικές αλλαγές, αλλά απαιτείται και η έγκρισή τους από το λαό για να γίνουν νόμος του κράτους. Στις ψήφους προσμετρώνται και εκείνες της διασποράς, η οποία τις προηγούμενες ημέρες ψήφισε στις πρεσβείες και τα προξενεία.
Η Deutche Welle και η εφημερίδα Guardian κατέγραψαν έξι βασικά σημεία που πρέπει να γνωρίζει κανείς για τις κάλπες στην Τουρκία:
Τι αφορά το δημοψήφισμα
Το δημοψήφισμα θα αλλάξει το τουρκικό πολιτικό σύστημα από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό. Θα καταργηθεί το γραφείο του πρωθυπουργού και ο πρόεδρος ο οποίος θα εκλέγεται απευθείας από τον λαό θα είναι πλέον ο επικεφαλής του εκτελεστικού βραχίονα της κυβέρνησης, καθώς και επικεφαλής του κράτους.
Ο πρόεδρος θα αποκτήσει επιπλέον εξουσίες, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος να καταρτίζει τον προϋπολογισμό, να διορίζει και να καθαιρεί υπουργούς και να εκδίδει σε κάποιες περιπτώσεις διατάγματα. Ωστόσο, θα του επιτρέπεται να διατηρεί σχέση με κάποιο πολιτικό κόμμα – το ισχύον σύστημα προβλέπει ότι ο πρόεδρος πρέπει να κυβερνά «ουδέτερος» και (τουλάχιστον εικονικά) να μην έχει κομματικούς δεσμούς.
(Φωτ.: EPA / Sedat Suna)
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο του προέδρου από το 2005. Το σχέδιό του ενισχύθηκε έπειτα από το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του, το οποίο του επέτρεψε να ισχυριστεί πιο πειστικά ότι απαιτούνται ριζικές αλλαγές. Σε περίπτωση που επικρατήσει το «Ναι» θα μπορεί να διεκδικήσει δύο θητείες και στην προεδρία, κάτι που σημαίνει ότι θεωρητικά μπορεί να μείνει στην εξουσία έως το 2029.
Ποιοι τάσσονται υπέρ του «Ναι»
«Evet», δηλαδή «Ναι», λένε οι υποστηρικτές του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ταγίπ Ερντογάν. Ισχυρίζονται ότι οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες για τον εξορθολογισμό της τουρκικής κυβέρνησης, ώστε αυτή να μπορέσει να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του σύγχρονου πολιτικού περιβάλλοντος.
Πιο αναπάντεχη είναι η υποστήριξη του ακροδεξιού MHP (Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης), καθώς ήταν παραδοσιακά αντίθετο στην ιδέα ενός προεδρικού συστήματος. Φήμες θέλουν τον ηγέτη του Ντεβλέτ Μπαχτσελί να έχει εξασφαλίσει θέση αντιπροέδρου με αντάλλαγμα τη συνεργασία του.
(Φωτ.: EPA / Katia Christodoulou)
Ποιοι τάσσονται υπέρ του «Όχι»
Το δημοψήφισμα βρίσκει κάθετα αντίθετα τα δύο μεγάλα κόμματα της αντιπολίτευσης, δηλαδή το κεμαλικό και σοσιαλδημοκρατικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), και το αριστερό φιλοκουρδικό Κόμμα της Δημοκρατίας των Λαών (HDP).
Οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οργανώσεις για την προώθηση της δημοκρατίας λένε επίσης «hayir» (όχι) στο δημοψήφισμα – υποστηρίζουν ότι οι προτεινόμενες συνταγματικές αλλαγές ουσιαστικά θα επιτρέψουν στον Ταγίπ Ερντογάν να κυβερνά ως δικτάτορας.
Το «Ναι» ισοδυναμεί με θάνατο της δημοκρατίας στην Τουρκία;
Στο παραπάνω ερώτημα η Deutche Welle και η εφημερίδα Guardian σημειώνουν ότι η απάντηση εξαρτάται από το ποιος καλείται να τη δώσει. Οι προτεινόμενες αλλαγές επιτρέπουν κάποιες δικλείδες ασφαλείας: για παράδειγμα, το κοινοβούλιο θα μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να παρακάμπτει τις προεδρικές αποφάσεις, να διεξάγει έρευνες ακόμη και να παραπέμπει τον πρόεδρο με πλειοψηφία δύο τρίτων.
Ωστόσο, ακόμα και σύμφωνα με το ισχύον σύστημα, η κυβέρνηση Ερντογάν έχει υπονομεύσει σημαντικά τη δημοκρατία στην Τουρκία, και στον απόηχο της αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος.
Έτσι, δύσκολα μπορεί κάποιος να φανταστεί την Τουρκία να γίνεται πιο δημοκρατική, αν ο σημερινός πρόεδρος αποκτήσει περισσότερες εξουσίες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταδικάσει τη συγκέντρωση εξουσιών στην τουρκική προεδρία και έχει χαρακτηρίσει τις προτεινόμενες αλλαγές «υπερβολικές».
(Φωτ.: EPA / Tolga Bozoglu)
Με ποιον τρόπο θα επηρεάσει το δημοψήφισμα τη θέση της Τουρκίας στην Ευρώπη;
Όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρώπη έχουν πληγεί σημαντικά. Η τουρκική κυβέρνηση παρακολουθούσε Τούρκους πολίτες που ζουν σε ευρωπαϊκές χώρες, και ο Ταγίπ Ερντογάν κατηγόρησε για «ναζιστικές πρακτικές» κυρίως την Άνγκελα Μέρκελ.
Αυτό από μόνο του αρκεί για να βάλει στον πάγο την ήδη τελματωμένη προσπάθεια ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και αν επικρατήσει το «Ναι», οι επικριτές του Τούρκου προέδρου είναι βέβαιο ότι θα υποστηρίξουν πως η χώρα δεν ικανοποιεί τα απαιτούμενα κριτήρια.
Το ΝΑΤΟ, ωστόσο, είναι ένα άλλο ζήτημα.
Παρά τις κάποιες μεμονωμένες εκκλήσεις να εκδιωχθεί η χώρα από τη στρατιωτική συμμαχία, υπάρχουν πολλά κοινά συμφέροντα ώστε να θεωρείται αυτό πιθανό. Επιπλέον, η δυτική Ευρώπη χρειάζεται τη συνεργασία της Τουρκίας για να ελέγξει την προσφυγική ροή από τη Μέση Ανατολή στην Ευρώπη.
Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα;
Αυτή τη στιγμή είναι πολύ δύσκολο να προβλέψει κάποιος το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι αναποφάσιστοι υπολογίζονται στο 10%, κάτι που μπορεί να κρίνει και αποτέλεσμα. Επιπλέον, οι δημοσκοπήσεις έχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ τους, μια ακόμη ένδειξη της πόλωσης του εκλογικού σώματος.