Είναι Κυριακή βράδυ. Τα βλέμματα χιλιάδων ανθρώπων στρέφονται στον ουρανό. Ξάφνου, η νύχτα γίνεται μέρα. Το ένα μετά το άλλο τα βεγγαλικά χρωματίζουν τον ουρανό, ενώ στα ηχεία ο ήχος του αγγείου και του νταουλιού την ώρα που παρουσιάζεται, για τον αποχαιρετισμό αυτή τη φορά, ο χορός κότσαρι δίνουν μια απόκοσμη διάσταση στη βραδιά. Είναι η στιγμή της κορύφωσης του Παμποντιακού Πανηγυριού «Τη Θωμά ’ς σα Σούρμενα», που κεντρικό άξονα έχει το ταφικό έθιμο, όπως τιμούνταν στη γη του Πόντου.
Η Ένωση Ποντίων Σουρμένων διοργανώνει το ταφικό έθιμο από τα πρώτα χρόνια μετά τον ξεριζωμό, πλαισιώνοντάς το από τη δεκαετία του 1980 και με άλλες εκδηλώσεις.
Το pontos-news.gr επισκέφθηκε την Ένωση Ποντίων Σουρμένων πριν από τις πενθήμερες εκδηλώσεις που άρχισαν χθες με ποδοσφαιρικούς αγώνες παλαίμαχων προσφυγικών ομάδων και κατέγραψε με τη βοήθεια του προέδρου της και χοροδιδάσκαλου Γιώργου Σαραφίδη την ιστορία του συλλόγου και τα πεπραγμένα του στην τοπική κοινωνία.
Ο πρόεδρος της Ένωσης Ποντίων Σουρμένων Γιώργος Σαραφίδης μπροστά από την είσοδο των γραφείων και του λαογραφικού μουσείου του συλλόγου
Η Ένωση Ποντίων Σουρμένων ιδρύθηκε το 1924 από 35 οικογένειες που στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν από τα Σούρμενα του Πόντου. Ένα πηγάδι στην περιοχή –βρισκόταν στη συμβολή των οδών που μετέπειτα ονομάστηκαν Ιασωνίδου και Χρυσάνθου Τραπεζούντος– ήταν το «στοιχείο» που τους έπεισε να εγκατασταθούν σε κείνη την άγονη γη.
Γ. Σαραφίδης: Ήρθαν σ’ αυτόν τον άγονο τόπο και τον μετέτρεψαν σε γη καρπερή για να ζήσουν.
Οι Πόντιοι έφτιαξαν το ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος όπως ήταν η εκκλησία της πατρίδας στην Τσίτα των Σουρμένων, όπου θησαυρίζεται αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας Σουμελά. Στο ναό βρίσκεται επίσης εικόνα του Αγίου Γεωργίου Καρσλίδη καθώς και λείψανά του, όπως και λείψανα του Αγίου Ευγενίου Τραπεζούντας.
Ο Ι.Ν. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
Τα Νέα Σούρμενα, όπως ονομάστηκε η περιοχή μετά την άφιξη των Ποντίων, ενσωματώθηκαν στην κοινότητα Ελληνικού – και μετέπειτα δήμο, όταν δημιουργήθηκε αυτή η αυτοδιοικητική δομή.
Αρχικά οι κάτοικοι των Νέων Σουρμένων ήταν Σουρμενίτες, σταδιακά όμως και άνθρωποι από όλον τον Πόντο ήρθαν και εγκαταστάθηκαν εδώ. Πάσχισαν και δούλεψαν σκληρά για να φτιάξουν τη νέα τους ζωή. Ο Γ. Σαραφίδης μας διηγήθηκε και μια πρακτική των ανθρώπων τότε, που δείχνει τις δύσκολες συνθήκες των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα: «Πολλοί άνθρωποι δούλευαν στην Αθήνα και επέστρεφαν στο σπίτι τους τη νύχτα. Για να βλέπουν λοιπόν να επιστρέψουν, αυτοί που έμεναν πίσω άναβαν φωτιές δείχνοντάς τους τον προορισμό τους. Η απόσταση από το κέντρο της Αθήνας στα Σούρμενα άλλωστε είναι 14 χλμ., που τα περισσότερα έπρεπε να τα περπατήσουν μέσα στο σκοτάδι…».
Στη νέα πατρίδα οι Πόντιοι έφεραν τα έθιμά τους, ανάμεσά τους το ταφικό, όταν πάνε στο κοιμητήριο την Κυριακή του Θωμά και γιορτάζουν μαζί με τις ψυχές των νεκρών τους. Εκεί τρώνε, πίνουν, τσουγκρίζουν πασχαλιάτικα αυγά και γενικά ανταμώνουν ζώντες και νεκροί.
Η επίσκεψη ‘ς σα ταφία είναι μέρα χαράς και όχι πονεμένης ανάμνησης.
Παλιά οι άνθρωποι αγρυπνούσαν τη νύχτα δίπλα στους τάφους. Από τη δεκαετία του ’80, όπως μας λέει ο πρόεδρος της Ένωσης Ποντίων Σουρμένων, το ταφικό έθιμο περιβλήθηκε και με άλλες εκδηλώσεις όπως θεατρικές παραστάσεις και αθλητικούς αγώνες, αλλά και ένα πανηγύρι που κρατά πέντε μέρες.
Ο χώρος της αγρυπνίας…
Στο πανηγύρι τους κάθε χρόνο οι Πόντιοι τηγανίζουν και προσφέρουν στον κόσμο 200 κιλά γάβρο! Τα καθίσματα στην εκδήλωση της κεντρικής πλατείας είναι 3.000 και οι άνθρωποι που την παρακολουθούν ξεπερνούν τις 5.000. Έρχονται μάλιστα ακόμα και από το εξωτερικό, ειδικά γι’ αυτό.
Το πανηγύρι ευεργετεί όλη την περιοχή αφού, σύμφωνα με υπολογισμούς της Ελληνικής Αστυνομίας, το επισκέπτονται πάνω από 100.000 επισκέπτες κάθε χρόνο. Από τότε μάλιστα που άνοιξε το μετρό βαίνει αυξανόμενος ο αριθμός των επισκεπτών. Για να λειτουργήσει όμως ομαλά η μεγάλη αυτή διοργάνωση απαιτείται καλός συντονισμός και ικανοί άνθρωποι.
Η ιστορία του πανηγυριού μέσα από τις αφίσες
Πάνω από 130 άτομα, μας λέει ο Γ. Σαραφίδης, απασχολούνται σε υπεύθυνες θέσεις που άπτονται της οργάνωσης και της λειτουργίας του πανηγυριού – εργάζονται δε αφιλοκερδώς. Με πολλή προσοχή, προκειμένου να διασφαλίζεται η διατήρηση της παράδοσης, επιλέγονται από τον ίδιο τον πρόεδρο τα σωματεία που θα λάβουν μέρος με τα χορευτικά τους στο πανοΰρ’.
Για τον πρόεδρο της Ένωσης Ποντίων Σουρμένων, η δουλειά που έχει γίνει από όλα αυτά τα χρόνια και η ψυχή που βάζουν οι άνθρωποι προκειμένου να κρατήσουν ζωντανή την «κατά τα εν πατρίδι έθιμα, πανήγυριν του Συνοικισμού» (όπως αναφέρει έγγραφο του 1928) διασφαλίζει ότι «ακόμα και αν διαλυθεί ο σύλλογος, Πόντιοι και μη Πόντιοι την Κυριακή του Θωμά θα τηρούν το έθιμο».
Το έγγραφο του 1928 όπου αναφέρονται «τα εν πατρίδι έθιμα»
Αυτό που είδαμε εμείς επιβεβαιώνει αυτή την εκτίμηση. Οι άνθρωποι εργάζονται με πάθος για τη διατήρηση ενός εθίμου που μετρά χιλιάδες χρόνια ζωής και θα παραμείνει ζωντανό ακόμα κι όταν εκείνοι δεν θα υπάρχουν…
Κείμενο, φωτογραφίες, βίντεο: Βασίλης Καρυοφυλλίδης.