Η Τουρκία προέβη σε μια απεγνωσμένη ενέργεια καταρρίπτοντας το ρωσικό μαχητικό αεροπλάνο στη Συρία, ανατρέποντας όλες τις ισορροπίες στην περιοχή, και –ίσως– δρομολογεί τις εξελίξεις στη συριακή κρίση προς κατευθύνσεις που δεν την συμφέρουν.
Διευκόλυνε δε και το έργο αδρανειακών πολιτικών συστημάτων, όπως το ελληνικό, που από τώρα και στο εξής εκτός του ότι ενδεχομένως να έχει έναν ανέλπιστο υποστηρικτή στην αναζήτηση του δικαίου του στις θαλάσσιες ζώνες και τον εναέριο χώρο, προσέθεσε και νέα επιχειρήματα στη φαρέτρα του. Αν (και αυτό τίθεται εν αμφιβόλω) η ρωσική παραβίαση ενός μιλίου εναέριου χώρου της Τουρκίας για 17 δευτερόλεπτα επιβάλλει την κατάρριψη του ρωσικού αεροπλάνου, οι καθημερινές παραβιάσεις, από τουρκικά μαχητικά, του ελληνικού εναέριου χώρου σε βάθος πολλών μιλίων τι πρέπει να συνεπάγονται;
Η αλαζονεία του Ερντογάν –ο οποίος κυριαρχεί σε κάθε πτυχή του δημόσιου βίου της γειτονικής χώρας– και η αίσθηση ότι επιτελεί ιστορικό ρόλο δεν του επιτρέπουν να σκεφτεί ψύχραιμα και ευέλικτα, όπως έκανε τον πρώτο καιρό της πολιτικής του εμφάνισης.
Είθε ο Αλλάχ να τον ευλογεί, διότι με τις κινήσεις του βοηθά στη διαμόρφωση νέων ισορροπιών στη Μέση Ανατολή και τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, που θα αποβούν σε όφελος των λαών της περιοχής ως προς την ειρηνικότερη και δικαιότερη συμβίωσή τους.
Το να μιλά κανείς για φιλικές ρωσοτουρκικές σχέσεις είναι το ίδιο υποκριτικό με το να μιλά για φιλικές σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας. Είναι διαφορετικό οι χώρες να διαμορφώνουν ένα καλό επίπεδο συνεργασίας και συνεννόησης και διαφορετικό να χαρακτηρίζονται οι σχέσεις τους, που έχουν ιστορικό βάθος πολεμικών αντιπαραθέσεων, ως φιλικές.
Με την πρώτη ευκαιρία, ο μύθος των φιλικών σχέσεων καταρρέει – όπως έγινε στο τουρκικό στάδιο κατά την ανάκρουση του ελληνικού εθνικού ύμνου στον φιλικό ποδοσφαιρικό αγώνα Τουρκίας- Ελλάδας και όπως θα γινόταν και στην Ελλάδα αν ο αγώνας διεξαγόταν σε ελληνικό στάδιο.
Από τα μέσα του 17ου αιώνα, όταν η Ρωσία είχε προσαρτήσει το Κίεβο και την Ουκρανία ανατολικά του Δνείπερου, άρχισε η αντιπαράθεση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία η οποία, και μετά τη δημιουργία του σύγχρονου τουρκικού κράτους, δεν σταμάτησε ποτέ.
Σκοτεινή εξαίρεση η υποστήριξη που παρείχε το καθεστώς του Λένιν, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, στον Μουσταφά Κεμάλ, γεγονός που απέβη καταστροφικό για τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας.
Σε ό,τι αφορά τα καθ’ ημάς και τις ρωσοτουρκικές σχέσεις, τα πρώτα ψήγματα ελληνικής αστικής τάξης άρχισαν να διαμορφώνονται επί Τουρκοκρατίας, μετά τον νικηφόρο, για τη Μεγάλη Αικατερίνη, Ρωσοτουρκικό Πόλεμο ο οποίος οδήγησε στη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774). Το διαμετακομιστικό εμπόριο περιήλθε σε ελληνικά χέρια και αυτό βοήθησε πολύ στη διαμόρφωση και ανάδυση μιας ελληνικής αστικής τάξης.
Η παγκόσμια κοινή γνώμη ανησυχούσε την επομένη της κατάρριψης του αεροπλάνου για το ενδεχόμενο πολεμικής αναμέτρησης Ρωσίας-Τουρκίας. Ειδικότερα στην Ελλάδα ενεργοποιήθηκαν όλα τα καταπιεσμένα ένστικτα, και στο διαδίκτυο κυριάρχησε η φιλολογία περί προφητειών, Παΐσιου, ξανθού γένους κτλ., που αποκαλύπτει τη βαθιά παρακμή της χώρας.
Δεν υπήρχε και δεν υπάρχει περίπτωση άμεσης στρατιωτικής αναμέτρησης της Ρωσίας με την Τουρκία, και αυτό το διευκρίνισε με τον πλέον απόλυτο τρόπο, το βράδυ της ίδιας ημέρας, ο Ρώσος υπουργός εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ. Ρωσικά αντίποινα, όμως, και υπήρξαν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Μια άμεση στρατιωτική σύγκρουση δεν θα συνέφερε κανέναν. Τόσο μάλλον όσο η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και, σε περίπτωση που δεχόταν επίθεση, η Συμμαχία θα έπρεπε να πάρει θέση.
Η ένταση άρχισε να εκτονώνεται με την ενεργοποίηση των διαύλων επικοινωνίας ΗΠΑ-Ρωσίας, δίαυλοι που υπάρχουν και αποδίδουν αποτελέσματα από εποχής Ψυχρού Πολέμου.
Σε αντίθεση με αγχωτικούς για μεγαλεία ηγέτες περιφερειακών χωρών, όπως η Τουρκία, οι Μεγάλες Δυνάμεις δρουν ψύχραιμα σε ανάλογες περιστάσεις.
Η Τουρκία άρχισε πρώτη τις δηλώσεις μεταμέλειας («δεν ξέραμε ότι το αεροπλάνο ήταν ρωσικό», και άλλα φαιδρά παρόμοια) και ακολούθησε ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών για να κατευναστεί το κλίμα. Αποκλιμάκωση της έντασης, όμως, δεν σημαίνει ότι η Ρωσία δεν θα επιδιώξει να ικανοποιήσει και την κοινή γνώμη της και (κυρίως) τα συμφέροντά της στην περιοχή.
Ο τουρκικός παραλογισμός υπονόμευσε και τα συμφέροντα της Άγκυρας και την αμερικανική πολιτική, ανεξαρτήτως των δηλώσεων που γίνονται δημοσίως. Η Ρωσία, καταρχάς, εδραιώνεται στην περιοχή με εξοπλισμό που υπό άλλες συνθήκες δεν θα ήταν εύκολα αποδεκτός. ‘Hδη μεταφέρθηκαν σε συριακές πόλεις πύραυλοι S-400, «έξυπνα όπλα» και άλλο πολεμικό υλικό που ανατρέπουν την ισορροπία δυνάμεως. Αυτό είναι μια πολύ άσχημη εξέλιξη και για την Τουρκία και για τις ΗΠΑ.
Ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ επιδιώκει τη διαμόρφωση μιας συμμαχίας τριών κρατών για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους (ΗΠΑ, Γαλλία, Ρωσία), στην οποία δεν συμμετέχει η Τουρκία – γεγονός που σημαίνει πως δεν θα μπορεί να επηρεάσει τις εξελίξεις.
Ο πρόεδρος Πούτιν έθεσε την Τουρκία στο κάδρο των διεθνών χωρών που υποστηρίζουν την τρομοκρατία. Το έκανε ήδη στην Αττάλεια κατά τη σύνοδο του G-20, όταν παρουσίασε εναέριες φωτογραφίες κομβόι βυτιοφόρων που μετέφεραν πετρέλαιο του Ισλαμικού Κράτους στην Τουρκία. Σύμφωνα με δημοσιεύματα αμερικανικών μέσων ενημέρωσης, το πετρέλαιο αυτό μεταπωλείται στην Τουρκία, σε εταιρεία της οποίας κύριος μέτοχος είναι ο γιος του Τούρκου προέδρου, Μπιλάλ Ερντογάν.
Από το φόβο αντιποίνων η τουρκική αεροπορία θα απόσχει από τον εναέριο χώρο της περιοχής για διάστημα αρκετό ώστε να διαμορφωθούν νέες καταστάσεις στο έδαφος.
Η Ρωσία θα υποστηρίξει παρασκηνιακά το κουρδικό κίνημα και στη Συρία –όπου το κάνει ανοικτά– αλλά και στην Τουρκία, το PKK. Αν συμβεί, θα είναι η ανταπόδοση της πισώπλατης μαχαιριάς του Ερντογάν προς τον Πούτιν.
Ο μεγάλος εφιάλτης της Τουρκίας στο Συριακό είναι να αποτραπεί με κάθε μέσο η εδαφική ενοποίηση της βόρειας ζώνης στην οποία διαβιούν Κούρδοι. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει εδαφική συνέχεια, αλλά ο στρατηγικός στόχος όλων των δυνάμεων –πλην Τουρκίας– που συμμετέχουν στο συριακό τέλμα είναι να αναδυθεί μια ενιαία και ισχυρή κουρδική οντότητα. Η παρανοϊκή τουρκική κίνηση υπονόμευσε και την προσπάθεια της Άγκυρας στην κατεύθυνση αυτή.
Η Τουρκία χρησιμοποίησε και χρησιμοποιεί και το χαρτί των Τουρκμάνων, το οποίο μάλλον έκαψε. Η ενέργειά τους να πυροβολήσουν (και να σκοτώσουν) τον Ρώσο πιλότο του αεροσκάφους και το ελικόπτερο που επιχείρησε τη διάσωσή του, λειτούργησε περισσότερο συναισθηματικά στη Ρωσία από ό,τι η ίδια η κατάρριψη του αεροπλάνου.
Οι Τουρκμάνοι είναι ένα φύλο με το οποίο η Τουρκία έχει ιστορική συγγένεια. Υπάρχουν και στη Συρία και στο Ιράκ, χωρίς να μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς ο αριθμός τους και ο τόπος διαβίωσής τους, δεδομένου ότι είναι κυρίως νομάδες. Την αξιοποίησή τους προς όφελος της πολιτικής της επιδίωξε η Τουρκία και στο Ιράκ, αλλά δεν τα κατάφερε και τόσο καλά διότι οι Τουρκμάνοι λειτούργησαν περισσότερο με τη θρησκευτική τους ιδιότητα (σιίτες) παρά με τη συγγενική επίκληση της Άγκυρας.
Στη Συρία, οι Τουρκμάνοι είναι σουνίτες και η Τουρκία μπορεί και τους εκμεταλλεύεται αποτελεσματικότερα.
Η ζώνη που διακόπτει τη συνέχεια των κουρδικών περιοχών στη Συρία, την οποία η πολιτική της Άγκυρας επιδιώκει να καταστήσει ζώνη απαγόρευσης πτήσεων και να εγκαταστήσει δικές της δυνάμεις για να αποφευχθεί το μοιραίο με τους Κούρδους, ελέγχεται προς το παρόν από Τουρκμάνους και το Ισλαμικό Κράτος. Τις δυνάμεις αυτές υποστηρίζει η Τουρκία, αλλά είναι η μόνη που το κάνει.
Η Ουάσινγκτον και το ΝΑΤΟ υποστήριξαν ένα μέλος της Συμμαχίας αλλά του συνέστησαν να καταβάλει προσπάθειες να αποκλιμακώσει την κρίση με τη Ρωσία. Είναι, από όσα γνωρίζω, η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο.
Στις ΗΠΑ υπάρχουν δυνάμεις που υποστηρίζουν τη βοήθεια στην Τουρκία για να μην απομακρυνθεί από τη Δύση, επικαλούμενες το γεωπολιτικό της βάρος, αλλά και δυνάμεις που ζητούν την αποπομπή της ακόμη και από το ΝΑΤΟ διότι τα προβλήματα που δημιουργεί είναι περισσότερα από τα οφέλη που προσδίδει στη Συμμαχία.
Η Τουρκία άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Μια νέα ισορροπία διαμορφώνεται στην περιοχή, η οποία δεν πήρε ακόμη την τελική της μορφή. Χρειάζεται να διανυθεί πολύς δρόμος ακόμη.
