Από τη δεκαετία του ’80 ξεκίνησε την ερευνητική ενασχόλησή της με τον Πόντο, τον τόπου όπου βρίσκονται οι ρίζες της, όπως η ίδια λέει. Έκανε τη διπλωματική της εργασία και τη διδακτορική της διατριβή με θέματα σχετικά με τον Πόντο, ενώ τα τελευταία 15 χρόνια επισκέπτεται κάθε χρόνο την Τραπεζούντα, την πατρίδα των προγόνων της, κατά συνέπεια και δική της.
Η ζωή της Παρυσάτιδος Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου, της αρχιτέκτονος-πολεοδόμου και ομότιμης καθηγήτριας του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, είναι συνυφασμένη με τον Πόντο.
Τα ακούσματα που είχε από μικρή από την πρόσφυγα μητέρα της –και λιγότερο από τη γιαγιά και την προγιαγιά της, που προτιμούσαν να μην μιλούν πολύ– για την αλησμόνητη πατρίδα, αλλά και η δική της έρευνα σχετικά με αυτήν, την οδήγησαν να συγγράψει το δεύτερο βιβλίο της για την Τραπεζούντα, το Τραπεζούς – 1921: Το ανέσπερο έτος, για την ολοκλήρωση του οποίου χρειάστηκε περίπου 15 χρόνια.
«Όταν άρχισα να ασχολούμαι με τον Πόντο, δεν είχα στο μυαλό μου να γράψω κάποιο βιβλίο. Η Τραπεζούς είναι η πατρίδα μου, οι ρίζες μου, και τα τελευταία 15 χρόνια την επισκέπτομαι κάθε χρόνο, αφού όταν είμαι εκεί αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου. Το ενδιαφέρον, τα ακούσματά μου από μικρή για τον Πόντο, η ίδια μου η ζωή με τη μητέρα μου, τη γιαγιά μου και την προγιαγιά μου, με έκαναν να ξεκινήσω την έρευνα», λέει στο
pontos-news.gr η Π. Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου.
Και για να είναι ολοκληρωμένη η έρευνά της, η κ. Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου προτίμησε να ταξιδέψει αρκετές φορές σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία και όχι μόνο στον Πόντο, που αποτελεί ένα μέρος της.
«Δεν μπορεί κάποιος να γνωρίσει τον Πόντο αν δεν γνωρίσει ολόκληρη τη Μικρά Ασία. Δεν μ’ αρέσει ο διαχωρισμός Πόντιοι, Μικρασιάτες κτλ. Είμαστε όλοι Έλληνες».
«Με προβλημάτισε ο τίτλος»
Όπως λέει, ο τίτλος που θα έβαζε στο βιβλίο της την προβλημάτισε αρκετά. Κατέληξε στη χρονολογία 1921, επειδή τόσο το μυαλό των πρωταγωνιστών του βιβλίου (οι οικογένειες του παππού και της γιαγιάς της από την πλευρά της μητέρας της), όσο και το μυαλό λίγο-πολύ όλων των Ποντίων περιστρέφεται γύρω από τη συγκεκριμένη χρονολογία. Τον Σεπτέμβριο του έτους αυτού απαγχονίσθηκαν μαζικά στην πλατεία της Αμάσειας –για πολλούς της ομορφότερης πόλης του Πόντου– οι πρόκριτοι του ποντιακού ελληνισμού, μεταξύ αυτών και ο προπάππους της Αλέξανδρος Ακριτίδης.
Η οικογένεια του Αλέξανδρου Ακριτίδη (αρχείο Παρυσάτιδος Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου)
«Το έτος 1921 παραπέμπει στο μέλλον. Ενώ σίγησε μια κοινωνία, το έτος αυτό μεταλαμπαδεύει μια ελπίδα. Οι άνθρωποι αυτοί αποχαιρετούσαν τη ζωή και πίστευαν ότι θα υπάρξει και συνέχεια. Πρέπει να δούμε αυτήν τη συνέχεια και όχι μόνο να τιμούμε τους νεκρούς μας. Αυτό θα γίνει μέσα από τον πολιτισμό.
»Η συνέχεια βρίσκεται εκεί, στην πατρίδα, όπου υπάρχουν και σήμερα Έλληνες, εκεί όπου καταστρέφονται τα μνημεία μας. Εκεί είναι ο πολιτισμός, εκεί είναι και οι άνθρωποί μας, οι οποίοι σήμερα μιλούν ολοένα και λιγότερο τα ποντιακά.
»Μου έλεγε μια κοπέλα “η μάνα μου μιλάει ποντιακά, εγώ τα καταλαβαίνω, αλλά δεν μπορώ πλέον να τα μιλήσω”. Αν καταστραφεί ο πολιτισμός μας εκεί, θα μας λένε “γιατί μιλάτε για γενοκτονία, αφού δεν έχετε κάτι που να δείχνει ότι ήσασταν εκεί”», τονίζει η κ. Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου.
Τμήμα της Αγίας Σοφίας της Τραπεζούντας λειτουργεί ως τζαμί
Το βιβλίο
Η πόλη και η ευρύτερη περιοχή της Τραπεζούντας ως πλαίσιο ζωής δύο αστικών οικογενειών, του παππού της Παναγιώτη Ακριτίδη και της γιαγιάς της Φωφώς, το γένος Κοντοζή, είναι το θέμα που πραγματεύεται το βιβλίο Τραπεζούς – 1921: Το ανέσπερο έτος. Είναι ντυμένο με ένα ψηφιδωτό της Παναγίας Χρυσοκεφάλου, της μεγάλης εκκλησίας εντός των τειχών της Τραπεζούντας, και κοσμείται από ζωγραφιές του πατέρα της συγγραφέως, τις οποίες φιλοτέχνησε σε ηλικία 16 ετών στη Θεσσαλονίκη, με μνήμες από τον Πόντο.
Η Π. Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου τον παππού της Παναγιώτη δεν τον γνώρισε, αφού σκοτώθηκε σε ηλικία 26 ετών στον Πόντο σε ένα επεισόδιο με έναν Τούρκο. Ωστόσο γνώρισε τη γιαγιά της Φωφώ (πέθανε το 1982), η οποία χήρεψε σε ηλικία 22 ετών και ήρθε με τα παιδιά την και την πεθερά της, Κλειώ, στην Ελλάδα. Η συγγραφέας γνωρίζει ότι σε ηλικία 16 ετών ο παππούς της έγραφε ποιήματα στην 11χρονη γιαγιά της!
Φωφώ (το γένος Κοντοζή) και Παναγιώτης Ακριτίδης (αρχείο Παρυσάτιδος Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου)
Η προγιαγιά της Κλειώ ήταν χήρα του πρόκριτου Αλέξανδρου Ακριτίδη, ο οποίος απαγχονίσθηκε στην Αμάσεια. Όπως λέει η κ. Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου, η Κλειώ ήταν η τραγική μάνα, η δυναμική γυναίκα στο πρόσωπο της οποίας θα αναγνώριζαν πολλοί Πόντιοι δικά τους πρόσωπα. Η Κλειώ ήταν το πρότυπο και η δύναμη στο σπίτι, κάτι που έκανε τον Φίλωνα Κτενίδη να της αφιερώσει ένα ποίημα.
Ήταν η γυναίκα που κράτησε την εντολή του άντρα της μέσα από τη φυλακή: «να μη στενοχωρεί ποτέ τα παιδιά της». Γι’ αυτό κι έκλαιγε πάντοτε μόνη της, χωρίς να τη βλέπει κανένας από τους απογόνους της.
Η κ. Παπαδοπούλου-Συμεωνίδου θυμάται ακόμα ότι μέσα στο σπίτι τους στη Θεσσαλονίκη οι πρόγονοί της δεν μιλούσαν ποντιακά. Ηχεί, όμως, ακόμα στα αυτιά της η εύηχη, σχεδόν τραγουδιστή, τραπεζούντια προφορά της γιαγιάς της, όταν μιλούσε ποντιακά με ηλικιωμένες φίλες της.
Επίτευγμα αλήθειας και γνώσης
Ως μοναδικό επίτευγμα αλήθειας, γνώσης, βαθιάς αναζήτησης και ακάματης και επίπονης έρευνας χαρακτήρισε το βιβλίο Τραπεζούς – 1921: Το ανέσπερο έτος ο πρώην πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης Κώστας Αποστολίδης, κατά την εκδήλωση παρουσίασής του στη Λέσχη, την Τετάρτη 11 Νοεμβρίου. Την εκδήλωση συνδιοργάνωσαν η Μέριμνα Ποντίων Κυριών, ο Εκδοτικός Οίκος Κ. & Μ. Σταμούλη και η εφημερίδα Εύξεινος Πόντος.
Ο πρώην πρόεδρος της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης, Κώστας Αποστολίδης
«Η συγγραφέας αντιμετωπίζει το χαμό των ανθρώπων με μεγάλη συστολή. Της χρωστάμε ευγνωμοσύνη, διότι με τον πιο σεμνό και αγνό τρόπο μάς παραδίδει την αίσθηση του μέτρου. Στο βιβλίο υπάρχει μια πολύ πλατιά προσέγγιση και ανάλυση των κοινωνικών φαινομένων. Ψηλαφούμε και αγγίζουμε την κανονική ιστορία και τον πολιτισμό του Πόντου παρακολουθώντας τις δύο οικογένειες. Το βιβλίο με συγκίνησε, με συγκλόνισε, με παγίδεψε. Έχει μια εκπληκτική εμμονή στην αλήθεια και στην ιστορία», τόνισε ο Κ. Αποστολίδης.
Ρωμανός Κοντογιαννίδης