Πτυχές της ποντιακής παράδοσης ιδωμένες μέσα από το φακό ειδικών, που προσεγγίζουν το χορό, τη μουσική και το τραγούδι από τη σκοπιά μιας πιο επιστημονικής προσέγγισης, ξετυλίχτηκαν το περασμένο Σάββατο στο δημαρχείο Περιστερίου, κατά τη διημερίδα της τοπικής Ένωσης Ποντίων.
Η πρώτη μέρα ήταν αφιερωμένη στην ιστορία, τα μνημεία και τον πολιτισμό, καθώς και στις γεωπολιτικές πτυχές της Γενοκτονίας. Η δεύτερη φώτισε αυτό που κανονικά θα έπρεπε να προστατεύεται ως κόρη οφθαλμού: την παράδοση όπως περνά από γενιά σε γενιά μέσα από τη μουσική, το χορό και το τραγούδι.
Με γλαφυρότητα παρέθεσε παράδειγμα για την τάση μετάλλαξης της λύρας και του ήχου της, και το πιθανό αποτέλεσμά της, ο Ηλίας Υφαντίδης, εκ των ομιλητών στην εκδήλωση.
«Η ιστορία των Ποντίων», είπε στην εισήγησή του ο Στυλιανός Ιωαννίδης, με μάστερ Κοινωνικής Ιστορίας από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, «έχει επιδράσει κινησιακά στο χορό και συγκινησιακά στη μουσική και στο τραγούδι». Επιδίωξή μας θα πρέπει να είναι να κρατήσουμε στοιχεία από τον προηγούμενο κόσμο και να τα καταστήσουμε λειτουργικά στον νέο. Οι Πόντιοι έζησαν βίαιη εκρίζωση, αναγκαστική εγκατάσταση και απώλεια γεωγραφικού χώρου.
Κάποτε ο χορός, ειδικά, «δεν είχε ανάγκη τους ερευνητάδες… μέχρι που ερήμωσαν τα χωριά του». Χορός, μουσική και… τραγούδισμα, όπως το αποκάλεσε ο ομιλητής, διαμορφώνουν ταυτότητα αλλά και τη συλλογική μνήμη.
Πώς όμως διασώζεται και προχωρά αυτή η παράδοση;
Κοινή εκτίμηση του Η. Υφαντίδη, του Σ. Ιωαννίδη και του χοροδιδασκάλου Όμηρου Παχατουρίδη είναι ότι αυτές οι μορφές πολιτισμού θα πρέπει να πάνε στο μέλλον διαφυλάσσοντας την αυθεντικότητά τους. Για παράδειγμα, προς αυτή την κατεύθυνση, επιστημονική κατηγοριοποίηση των ποντιακών χορών ζήτησε
ο Σ. Ιωαννίδης, ενώ ο Ο. Παχατουρίδης, μέλος της επιτροπής της ΠΟΕ που δουλεύει για τη διαμόρφωση κατηγοριών, έδωσε στο κοινό παραδείγματα αυθεντικότητας ανθρώπων που χορεύουν ποντιακά όπως πρέπει: πάνω-κάτω.
Θύμισε ότι τον χορευτικό πολιτισμό διαμόρφωσε 1) η απομόνωση των Ποντίων εν μέσω εχθρικού περιβάλλοντος και 2) οι εσωτερικές μεταναστεύσεις στα τέλη του 18ου αι. – αρχές 19ου από την Αργυρούπολη προς Δυσμάς και το 1878 από την Αργυρούπολη προς το Καρς και τον Καύκασο.
Δεν ξεπερνούν τις είκοσι, και είναι ασφαλώς προς τα κάτω, οι γραπτές καταγραφές ποντιακών χορών από ανθρώπους πρώτης γενιάς. Οι «παραλλαγές» ήρθαν μετά, και πάντως, κακώς κατά τον ομιλητή, δεν μπορούν να περιλαμβάνουν ως αυτόνομο ακόμα και αυτόν που διδάχτηκε με έναν συγκεκριμένο τρόπο από έναν χοροδιδάσκαλο και έλαβε ένα άλλο ύφος, ίσως μάλιστα και το όνομά του!
Για το τραγούδι και τη λύρα ως αναπόσπαστα στοιχεία της ποντιακής παράδοσης μίλησε ο Ηλίας Υφαντίδης, διατυπώνοντας ωστόσο ενστάσεις για όλους εκείνους που χαρακτηρίζουν την παράδοση «ντεμοντέ» ενώ αυτή εμπεριέχει το παρελθόν, είναι το παρόν και σε πάει προς το μέλλον. «Όπως έλεγε και ο δάσκαλός μου ο Αμαραντίδης: είναι σαν το λάδι. Ό,τι να ρίξεις, πάνω θα μείνει.»
Κι έπειτα σκέψεις από παρατηρήσεις:
Ο Υφαντίδης μίλησε από καρδιάς αλλά και δίδαξε: Ας δούμε τις τρεις χορδές της λύρας, είπε. Να τις πω, να τις πω; πετάχτηκε από το κοινό ένα μικρό αγόρι ο Κωνσταντής: ζιλ, ισοκράτης, γαπάν! Πόσο περήφανοι θα πρέπει να είναι οι γονείς του μικρού μαθητή της λύρας.
Τι είναι παράδοση; «Να δίνεις κάτι νέο αλλά χωρίς να το ξεκόβεις από τη ρίζα του», λέει ο Υφαντίδης. Αν προσπαθήσεις να παρέμβεις με τρόπο… δήθεν καινοτόμο, καταστρέφεις. Για παράδειγμα, «γράφοντας ποντιακή μουσική με ευρωπαϊκούς χαρακτήρες είναι σαν να γράφεις γκρίκλις. Ο ήχος της λύρας δεν καλύπτεται πάνω στο πεντάγραμμο». Και επίσης αν δεν φροντίσεις εγκαίρως να βοηθήσεις ένα δεντράκι όταν είναι μικρό και γέρνει, στηρίζοντάς το με ένα ξυλαράκι, μετά «το δέντρον ‘κ’ ισά’εται». Δεν ισιώνει.
Κι έπειτα ο Ηλίας έθεσε και άλλους προβληματισμούς, προειδοποιώντας και για τους κινδύνους μετάλλαξης κάποιων ποντιακών σωματείων. Δείτε…
Ενδιαφέρουσα πρόταση της βραδιάς από τον Όμηρο Παχατουρίδη, να προβάλλεται μετά από κάθε εκδήλωση και με κάθε ευκαιρία το αίτημα για διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ποντίων.