Ο Εύξεινος Πόντος των Ελλήνων, η Μαύρη Θάλασσα, παρά τις συμφορές και τα αμέτρητα δεινά στην ιστορία της περιοχής κατοικείται και σήμερα από τον αυτόχθονα λαό με τη μακραίωνη παράδοση και μια από τις αρχαιότερες γλώσσες του κόσμου. Η ποντιακή διάλεκτος ομιλείται και στον Βορρά, και στην Ανατολή και στον Νότο της απέραντης θάλασσας. Βόρεια στην Κριμαία, ανατολικά στον Καύκασο και νότια στην καρδιά του Πόντου όπου συναντά κανείς διαρκώς γηγενείς που μιλούν την ποντιακή. Κι ας πιστεύουν άλλο Θεό.
Η ζωντανή διαλεκτος των Ποντίων
Για τους απογόνους του αρχαίου και θρυλικού πολιτισμού, εκτός από την πάτρια γη, τους χώρους λατρείας και τα μνημεία, υπάρχει ένα αναμφισβήτητο σημείο αναφοράς και μέσο επικοινωνίας – η ελληνική ποντιακή διάλεκτος. Τη γλώσσα του Διογένη και του Στράβωνα, που πηγάζει από την ιωνική διάλεκτο των αρχαίων ιστορικών, συγγραφέων και ποιητών, χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους ζωή απλοί άνθρωποι με βαθιά ελληνική συνείδηση αλλά και εκείνοι που «έτσι έμαθαν» από τους απώτερους προγόνους τους. Είναι η ασυνείδητη πατροπαράδοτη πίστη στο αλάνθαστο των προπατόρων.
Αρχαίο ελληνικό εύρημα στο Μουσείο της Γοργιππίας (σημ. Ανάπα, δίπλα στο χωριό Βίτιαζεβο)
«Έτσι έλεγαν οι παλαιοί», υπενθυμίζουν στη νέα γενιά οι Μαυροθαλασσίτες. Και αυτό από μόνο του φτάνει για να κρατεί γερά η παράδοση.
Μεγαλώνοντας στον ρωσικό Καύκασο, έζησα από κοντά την ποντιακή παράδοση. Μετά τη μετοίκησή μου στην Ελλάδα, το 1990, επισκέφτηκα πολλές φορές την ιδιαίτερη πατρίδα μου αλλά και τη Βουλγαρία, την Τουρκία, τη Γεωργία και την Ουκρανία που περικυκλώνουν σήμερα την αρχαία «ελληνική θάλασσα».
Μπροστά στα ελληνικά ευρήματα με τους Έλληνες της περιοχής Καρίνα Μπόικο και Σεργκό Ντεμτίροφ
(Μουσείο της Αρχαίας Γοργιππίας, Αύγουστος 2014)
Όπου και να βρίσκεσαι γύρω από τον Εύξεινο Πόντο, τα τοπικά μουσεία είναι γεμάτα ελληνικά ευρήματα και όλοι μιλούν για το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, πολλές φορές παραβλέποντας την ύπαρξη των σύγχρονων απογόνων ενός αξεπέραστου πολιτισμού.
Ο Αντέμ Εκίζ που νιώθει, τραγουδά και εκφράζεται ποντιακά
Κατά τη διάρκεια πρόσφατης επίσκεψής μου στον Καύκασο μιλούσα ποντιακά με τους σημερινούς κατοίκους πολλών χωριών και πόλεων της ευρύτερης περιοχής. Στιγμές αξιομνημόνευτες έζησα στο χωριό Χασάουτ-Γκρέτσεσκογιε. Εκεί, εκτός από τους Έλληνες της Ρωσίας, βρέθηκε κι ένας λυράρης, σημερινός κάτοικος του Πόντου, που είχε προσκληθεί για τα 150 χρόνια της ίδρυσης του χωριού.
Ο Αντέμ Εκίζ στις εκδηλώσεις για τα 150 χρόνια του χωριού Χασάουτ-Γκρέτσεσκογιε
Ο Αντέμ Εκίζ (Beşköylü Adem Ekiz) εντυπωσίασε τον κόσμο με την ερμηνεία των παραδοσιακών ποντιακών τραγουδιών υπό τους ήχους της ποντιακής λύρας. Σε κάποιο διάλειμμα τον πήρα παράμερα και του ζήτησα να μου μιλήσει για το αίσθημα της ταυτότητας αλλά και της ενότητας των όπου γης Ποντίων.
«Τ’ εμετέρ’ πάντα να ζούνε και σον Καύκασον, και σην Ελλάδαν, και σον Πόντον, και αδακ’ έσ, και όπου και να είναι. Αγαπεμέν’ πάντα να είμες», είπε ο Αντέμ. Οι ανακαλύψεις που έκανε ο ίδιος για τον ποντιακό ελληνισμό του Καυκάσου ήταν συγκλονιστικές. Και τίποτα δεν μπορούσε να χωρίσει εκείνη τη στιγμή τους Πόντιους.
Στο κτήριο του μουσείου του χωριού, 25 χρόνια μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης διατηρούνται τα σοβιετικά σύμβολα. Μπροστά στο μνημείο προς τιμήν των ιδρυτών του χωριού (σε σχήμα σταυρού – φωτ. αριστερά) πρόσφατα κτίστηκε καινούριο τζαμί. Ο μουσουλμάνος Αντέμ Εκίζ τραγουδούσε, και από κάτω χόρευαν οι Έλληνες χριστιανοί του Καυκάσου.
Ο Πόντος ζει…
Στο διάβα των αιώνων πολλοί πέρασαν από τον Εύξεινο Πόντο. Ιδρύθηκαν και καταστράφηκαν αυτοκρατορίες και υπερδυνάμεις. Όμως ο ποντιακός ελληνισμός επέζησε, και οι απόγονοι των αρχαίων θαλασσοπόρων συνεννοούνται μεταξύ τους μέχρι τις μέρες μας στη μητρική τους γλώσσα.
Σε ένα παρακάθ’ στο χωριό Βίτιαζεβο της περιοχής του Κράσνονταρ, φίλοι και γείτονες μαζεύτηκαν στην αυλή του Ευθύμιου Παπαδόπουλου. Και φυσικά μιλούσαν ποντιακά. Εκτός από τα κοινά ακούστηκαν και ανέκδοτα, που πάντα αναδεικνύουν τον πλούτο της αρχαίας ελληνικής διαλέκτου. Δείτε το ανέκδοτο του νοικοκύρη, του Ευθύμιου.
Λίγο διάστημα πριν βρεθώ εδώ στο χωριό του, ο κατασκευαστής ποντιακής λύρας Ευθύμιος Παπαδόπουλος είχε περάσει με την οικογένειά του από τον Πόντο επιστρέφοντας από την Ελλάδα στον Καύκασο. Εκεί βρήκε τον Αντέμ Εκίζ, στα Σούρμενα. Στην ποντιακή ύπαιθρο ένωσαν τις φωνές και τις δεξιότητές τους ο γιος του Ευθύμιου, ο Λάζαρος, παίζοντας ποντιακούς σκοπούς, και ο Αντέμ τραγουδώντας ένα γνωστό ποντιακό τραγούδι για το χαμό της πατρίδας.
Ο κύκλος ολοκληρώθηκε. Τα βουνά του Καυκάσου, τα παράλια του Εύξεινου Πόντου και τα παρχάρια του ιστορικού Πόντου ακούν την ποντιακή λαλιά αδιάκοπα χιλιάδες χρόνια, και ευελπιστούμε ότι θα την ακούν για πάντα.
Φωτογραφίες / Βίντεο 2 & 3: Β. Τσενκελίδης.