Τέτοιες μέρες του Νοεμβρίου του 1921, μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας αλλά και οι Έλληνες διανοούμενοι ξεσηκώθηκαν καταγγέλλοντας τις σφαγές των Ποντίων με αποκορύφωμα τους απαγχονισμούς στην Αμάσεια, τον Σεπτέμβριο. Στη Νέα Υόρκη έγινε στις 20 Νοεμβρίου 1921 συλλαλητήριο για τις σφαγές, ενώ στις 22 Νοεμβρίου κορυφαίες προσωπικότητες υπέγραψαν ψήφισμα μιλώντας για «πένθος της ανθρωπότητας».
Γράφει ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης*
Η καταδίκη και ο απαγχονισμός στην πλατεία της Αμάσειας όλης της θρησκευτικής, πνευματικής και πολιτικής ηγεσίας ήταν μια προσχεδιασμένη γενοκτονική πράξη την οποία αναγκάστηκαν να καταδικάσουν ακόμη και οι έως πρόσφατα φιλικά προσκείμενες στην κεμαλική κυβέρνηση πρώην συμμαχικές χώρες Γαλλία και Iταλία, αλλά και όλες οι ευρωπαϊκές. Οι παραπάνω κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να πάρουν θέση πιεσμένες ίσως και από τα κινήματα αλληλεγγύης που εκδηλώθηκαν προς τον δοκιμαζόμενο ποντιακό ελληνισμό από διάφορους οργανισμούς, θρησκευτικά και πνευματικά ιδρύματα, και επίσης από τις αντιδράσεις των διανοουμένων της Ευρώπης και της Αμερικής, που ευαισθητοποιήθηκαν από την επώνυμη καταγγελία και το ψήφισμα διαμαρτυρίας του ελληνικού πνευματικού χώρου.
Οι Έλληνες συγγραφείς και καλλιτέχναι απηύθυναν προς τους διανοουμένους της Ευρώπης και Αμερικής την κάτωθι διαμαρτυρίαν:
Mετά βαθυτάτης συγκινήσεως οι συγγραφείς και καλλιτέχναι της Ελλάδος απευθύνονται προς τους διανοουμένους του πεπολιτισμένου κόσμου όπως γνωστοποιήσουν εις αυτούς την τραγωδίαν χιλιάδων οικογενειών του ελληνικού Πόντου. Ξηρά, εξηκριβωμένα και αναμφισβήτητα τα γεγονότα είναι τα εξής:
Οι Τούρκοι εφόνευσαν όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους της πόλεως Mερζιφούντος, αφού την ελεηλάτησαν και την επυρπόλησαν. Τους προσπαθήσαντας να διασωθούν ετυφέκισαν και εθανάτωσαν καταλαβόντες τας διόδους.
Mετετόπισαν όλον τον άρρενα πληθυσμόν των πόλεων Τριπόλεως, Κερασούντος, Ορδούς, Οινόης, Αμισού και Πάφρας και καθ’ οδόν κατέσφαξαν τους πλείστους εξ αυτών.
Έκλεισαν εντός του ναού του χωρίου Έλεζλη εν Σουλού-Τερέ 535 Έλληνας και τους κατέσφαξαν διασωθέντων μόνον τεσσάρων. Πρώτους έσφαξαν 7 ιερείς διά πελέκεως προ της θύρας του ναού.
Απηγχόνισαν εν Αμασεία 168 προκρίτους Αμισού και Πάφρας.
Εβίασαν όλας ανεξαιρέτως τας γυναίκας, τας παρθένους και τα παιδία των άνω πόλεων, τας ωραιοτέρας δε παρθένους και νέους έκλεισαν εις τα χαρέμια. Πλείστα βρέφη εφόνευσαν, σφενδονίζοντες αυτά κατά των τοίχων.
Οι υπογεγραμμένοι θέτουσι τα ανωτέρω υπ’ όψιν των διανοουμένων της Ευρώπης και της Αμερικής θεωρούντες ότι όχι μόνον τα γεγονότα ταύτα αλλά και η ανοχή αυτών αποτελεί πένθος της ανθρωπότητος.
Αθήναι, 22 Nοεμβρίου 1921.
Άννινος X., Αυγέρης M., Bλαχογιάννης I., Bώκος Γερ., Γρυπάρης I., Δούζας Α., Δροσίνης Γ., Zάχος Α., Θεοδωροπούλου Αύρα, Θεοτόκης Κ., Iακωβίδης Γ., Καζαντζάκης N., Καζαντζάκη Γαλ., Καμπάνης Αρ., Καμπούρογλους Δ., Καρολίδης Π., Κόκκινος Δ., Κορομηλάς Γ., Mαλακάσης M., Mαλέας Κ., Mένανδρος Σ., Nικολούδης Θ., Nιρβάνας Π., Ξενόπουλος Γρ., Παλαμάς Κ., Παπαντωνίου Z., Παράσχος Κ., Πασαγιάννης Κ., Πολίτης Φ., Πωπ Γ., Σικελιανός Άγγ., Σκίπης Σ., Στρατήγης Γ., Ταγκόπουλος Δ., Τσοκόπουλος Γ., Φιλλύρας Ρ., Xατζιδάκις Γ., Xατζόπουλος Δ., Xορν Π., Σβορώνος I. μεθ’ όλης της πικρίας μου διά την κυρίως υπό της Γαλλίας και υπό ουδενός αισθήματος ή συμφέροντος ανθρωπίνου, δικαιολογουμένην εγκατάλειψιν εις σφαγήν των χριστιανών.
Παύλος Νιρβάνας, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Αύρα Θεοδωροπούλου, Γεώργιος Χατζιδάκις
Το συλλαλητήριο στη Νέα Υόρκη με αίτημα για επέμβαση των ΗΠΑ
Στις 20 Nοεμβρίου 1921, με την πρωτοβουλία φιλελλήνων βουλευτών και γερουσιαστών έγινε στη Νέα Υόρκη συλλαλητήριο για τις σφαγές των Ελλήνων του Πόντου. Στο συλλαλητήριο,
αποτελούμενον εκ χιλιάδων Αμερικανών και Ελλήνων, ωμίλησαν έξ γερουσιασταί και καθηγηταί Πανεπιστημίου, εξιστορήσαντες εν πάση λεπτομερεία και επί τη βάσει επισήμων εκθέσεων, τα φρικιαστικά γεγονότα του Πόντου, τας σφαγάς, τους διωγμούς, μετατοπισμούς, ερημώσεις, εκβιασμούς παρθένων και νέων.
Εκ μέρους των Ποντίων ωμίλησεν ο δημοσιογράφος κ. Xριστοφορίδης. Η ιατρός κ. Nόστον αυτόπτης μάρτυς των γεγονότων της Κερασούντος αφηγήθη τραγικάς λεπτομερείας, αι οποίαι προεκάλεσαν ρίγη φρίκης μεταξύ του πλήθους, η ιδία δε ηναγκάσθη να διακόψη τον λόγον μη δυνηθείσα λόγω της συγκινήσεως να εξακολουθήση, ει μη μόνον από καιρού εις καιρόν αναφωνούσα: “Αχ, εκείνα τα καϋμένα τα παιδάκια!”
Το συνταχθέν μετά το συλλαλητήριον ψήφισμα εστάλη εις τον πρόεδρον κ. Xάρδιγκ, τον υπουργόν των Εξωτερικών κ. Xιουγκ, πρόεδρον της Διασκέψεως επί του αφοπλισμού, επιτροπή δε εκλεγείσα και έχουσα επί κεφαλής τον διαπρεπή Πόντιον κ. Σάββαν Κεχαγιάν, μετέβη εις Ουασιγκτώνα δια να επιδώση αυτοπροσώπως το ψήφισμα εις τον κ. Xάρδιγκ, προβή δε και εις άλλας ενεργείας.
Το ψήφισμα, που παραδόθηκε στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, σε πολλά μέλη του Κοινοβουλίου αλλά και σε άλλες εξέχουσες προσωπικότητες περιέγραφε την τραγική κατάσταση στον Πόντο και εκλιπαρούσε την αμερικανική κυβέρνηση να επέμβει για να σταματήσει η συνεχιζόμενη γενοκτονία:
Σίγουρες πληροφορίες από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και από πολλούς διακεκριμένους συλλόγους Ελλήνων του Πόντου στην Κωνσταντινούπολη και αλλού, συμπεριλαμβανομένων και αυτοπτών μαρτύρων, αποδεικνύουν ρητά ότι οι Εθνικιστές Τούρκοι, υπό τον Mουσταφά Κεμάλ, διεξάγουν μια συστηματική εξόντωση, που σχεδιάστηκε ψυχρά πριν από χρόνια, ενάντια στον άοπλο και νομοταγή ελληνικό λαό ολόκληρης της περιοχής που ήταν υπό τον έλεγχό τους, και ιδιαίτερα στα παράλια της Mικράς Ασίας.
Επομένως ας γίνει έτσι:
Στο όνομα της ανθρωπότητας και της χριστιανικής ευσπλαχνίας ζητούμε με πολύ ζήλο και επειγόντως από την κυβέρνησή μας στην Ουάσιγκτον να χρησιμοποιήσει τη μεγάλη επιρροή και τη δύναμή της, έτσι ώστε να γίνουν διαβήματα από τους εκπροσώπους των Mεγάλων Δυνάμεων:
Πρώτον: Για την άμεση παύση όλων των διώξεων και των εκτοπισμών των Ελλήνων, των Αρμενίων και όλων των άλλων καταδυναστευμένων από τους Τούρκους Εθνικιστές.
Δεύτερον: Για την άμεση επιστροφή στα σπίτια τους, των επιζώντων που εκτοπίστηκαν, πριν απ’ το χειμώνα, και για την αποκατάσταση των μέσων επιβίωσής τους.
Τρίτον: Για τον περιορισμό και τον έλεγχο των δυνάμεων πολιτισμού της πολιτικής δύναμης των Τούρκων, έτσι ώστε να εξασφαλισθούν μόνιμη προστασία και δικαιώματα για τη ζωή, την τιμή και την περιουσία για τους καταπιεσμένους Έλληνες, τους Αρμένιους και τις άλλες μη τουρκικές φυλές, ίσως ακόμη και για τους ίδιους τους Τούρκους.
Τέταρτον: Για τον καθορισμό μιας διεθνούς επιτροπής που θα επισκεφθεί τις ατυχείς αυτές περιοχές και θα ερευνήσει το αληθές των παραπόνων μας και των δηλώσεών μας, τα οποία δεν είναι παρά ένα κομμάτι της τρομερής αλήθειας που μια τέτοια έρευνα θα φέρει στο φως. Και να προχωρήσει.
Αποφασίζουμε να σταλούν αντίγραφα της απόφασης αυτής σε όλους τους αντιπροσώπους των Δυνάμεων που θα συγκεντρωθούν στη Διάσκεψη Αφοπλισμού στην Ουάσιγκτον.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Warren G. Harding και ο γερουσιαστής William Η. Κing
Διεξοδικές συζητήσεις έγιναν επίσης στη συνεδρίαση της Γερουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών, στις 22 Δεκεμβρίου 1921. Ο Γερουσιαστής William Η. Κing, αφού ανέπτυξε το θέμα του αφανισμού των Ελλήνων του Πόντου, κατέθεσε στο Προεδρείο την πολυσέλιδη εισήγησή του, η οποία δημοσιεύτηκε το 1922.
*Ο Κ. Φωτιάδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.