Τα αντάρτικα ποντιακά τραγούδια

Τα τραγούδια που δημιουργήθηκαν κατά τα δύσκολα χρόνια της κατοχής και της  Εθνικής Αντίστασης 1940-1944, αλλά και κάποια που δημιουργήθηκαν κατά τα μαύρα χρόνια του Εμφυλίου, θεωρούνται τα τελευταία αληθινά ποντιακά παραδοσιακά τραγούδια.

Φτιάχτηκαν από το λαό για να εκφράσουν αληθινά αισθήματα, να υμνήσουν κατορθώματα αλλά και να θρηνήσουν τον πόνο της απώλειας. Kαθώς το ποντιακό στοιχείο έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην Εθνική αντίσταση με αθρόα συμμετοχή των ποντιακών πληθυσμών σε αυτήν ήταν φυσικό να ξεπηδήσει και το είδος αυτό, το οποίο είναι άμεση συνέχεια της ποντιακής μουσικής όπως αυτή ζούσε και αναπτυσσόταν στον ιστορικό Πόντο. Άλλωστε οι κοινωνικές συνθήκες δεν είχαν αλλάξει ακόμη πολύ από τα χρόνια της προσφυγιάς. Οι μνήμες της καταστροφής αλλά και της ποντιακής αντίστασης ήταν ακόμη νωπές και η ποντιακή γλώσσα ανθούσε στους κάμπους και στα βουνά της Μακεδονικής υπαίθρου.

Οι πόντιοι της εποχής αυτής εξακολουθούσαν να είναι αληθινοί πόντιοι χωρίς να τους διαφοροποιεί τίποτε από τους πατέρες τους. Σκέφτονταν και μιλούσαν στα ποντιακά, αγαπούσαν και έκλαιγαν με την ποντιακή γλώσσα. Δε μιμούνταν, δεν μάθαιναν, δεν προσπαθούσαν να είναι πόντιοι, ζούσαν απλά ως Πόντιοι ή πιο σωστά ως Ρωμιοί του Πόντου.

Τα κύρια κέντρα της δημιουργίας της αυθεντικής αυτής μουσικής παράδοσης ήταν κυρίως  η περιοχή της Κεντροδυτικής Μακεδονίας , του Κιλκίς και της Ημαθίας (Βέρμιο- Πιέρια), χωρίς να αποκλείσουμε και τις άλλες περιοχές με ποντιακούς πληθυσμούς (πχ Πιερία, Πτολεμαϊδα κλπ).

Κατά τα παραπάνω και εδώ βρίσκει αντίκρισμα η διαπίστωση ότι η δημοτική μουσική καλλιεργείται κυρίως σε αγροτοκτηνοτροφικές περιοχές με περιορισμένη επικοινωνία και παραστάσεις από τον υπόλοιπο κόσμο.

Ο αντάρτης πόντιος μαζί με το τουφέκι του στον ώμο,  έπαιρνε και τη λύρα του. Τραγουδούσε τους καημούς και τα ιστορικά γεγονότα όπως αυτός ήξερε, στη γλώσσα του. Νέοι και νέες στα βουνά της Ελλάδας τραγουδούσαν και χόρευαν στις μελωδίες της αθάνατης ποντιακής  λύρας.
 
Τα Παλατίτσια είναι ακριβώς ένα παράδειγμα χωριού που δημιούργησε πλούσια τέτοια παράδοση. Από τη μια γιατί ήδη προπολεμικά μέσα στο χωριό ζούσε η ποντιακή μουσική με καθημερινά γλέντια και πολλούς λυράρηδες και από την άλλη γιατί ως χωριό είχε μαζική συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση.

Τότε ήταν που δημιουργήθηκαν τραγούδια όπως το γνωστό στην περιοχή των Πιερίων ΄΄Αντάρτες κάψτεν το Μελίκ΄΄
Πιστεύουμε ότι τα τραγούδια αυτά αξίζουν να καταγραφούν και να μελετηθούν από τους ειδικούς χωρίς προκατάληψη  καθώς είναι τα τελευταία ζωντανά μνημεία της ποντιακής μουσικής.
 
Αντάρτες κάψτεν  το Μελίκ
Και ποίστιατο μανέαν
Τη κουκουβάγιας το πουλίν
Να χτιζ απές φωλέαν

Ο Μαύρον  ασό Βέρμιον
Κατήβεν σην Κουλούραν
Απάν και σα μεσάνυχτα
Εδέκεν ατό βρούλαν
………………………………………
Αντάρτην επαρέξεγκα
Το σπίτι’ μ ευκαιρώθεν
Ελέπατον και σαίρουμαι
Το όπλον ντ΄εφορτώθεν

Βεργίνα και Παλατιτσια
Ηρωϊκά χωρία
Φόρον τρανόν επλέρωσαν
Ση Γράμμου τα ρασία
………………………………………….
 
Αναθεμά σε Φλώρινα
Εσύ εποίκες όλια
Αιχμάλωτα ντ’ επίασες
Τα δύο πυροβόλα

Ανάθεμά σε Φλώρινα
Ντο πολλά αίμαν έπες
Πολλά καρδίας έκαψες
Και μανάδες εκλέντσες
……………………………………
 
Τρία χρόνια σα ρασία πολλά έσυρα
Τη Χριστού τα πάθη μάνα μ’ όλα επέρασα

Πεινασμένος οξυπόλτος επολέμεσα
Τον γλυκύν τον ύπνον μάνα μ’ εγώ κ’ εχόρτασα

Σα Πιέρια μανίτσα μ’ σην οροσειράν
Ση μάχην εγώ εντώχτα για πρώτη φοράν

Εντώκανε με τα σφαίρας ας’ αυτόματα
Και το ψιόπο μ’ εκολύμπεσεν σα αίματα

Τα σφαίρας και τα κανόνια ρούζνε άμον βρεσίν
Και την ψύμ θα παραδίγω απάν σο ρασίν

Μάνα να ελέπς τα σφαίρας ντ’ εντωκάνεμε
Δύο μέτρα παλληκάρ βάϊ εκοσκίντσανε

Στείλομε τη νοσοκόμαν ή έναν γιατρόν
Σο ρασίν απάν μανίτσα μ’ εμέν να λαρών

Οι γιατροί παν κ’ έρταν   μάνα μ’ και τερούνε με
Κανείς το φάρμακον κ’ έβρεν να λαρών εμέν

Μη κλαίς μη φτουλίεσαι ποίσον υπομονήν
Κ’ έτον μαναχόν μανίτσα μ’ τ’ εσόν το παιδίν

Υπερήφανη να είσαι να λες να γελάς
Η ψύμ έβγαινεν κ’ εκούξα ζήτω το ΕΛΑΣ

Τα παρακάτω «ανταρτοποντιακά» τραγούδια, χρησιμοποιούν παλαιότερα στιχουργικά μοτίβα, προσαρμοσμένα στις χρονικές και τοπικές ιδιαιτερότητες. Συνεχίζουν πάντως να διατηρούν τον επικό και ελεγειακό χαρακτήρα του δημώδους άσματος. Και όπως αυτό, τις περισσότερες φορές δεν έχουν ακριβή ιστορική βάση, παρά μόνο εκφράζουν το προσωπικό συναίσθημα του δημιουργού τους, με αφορμή τα ιστορικά γεγονότα.

Χαρακτηριστικό είναι το πρώτο τραγούδι, που είναι και σήμερα επίκαιρο, λόγω των… γερμανικών πολεμικών αποζημιώσεων:

Ανάθεμα τον Γερμανόν που χτιζ΄ τα΄αεροπλάνα
Και στείλιατα σον πόλεμον σκοτών τα παλικάρια.
Ανάθεμά σε Γερμανία, έκαψες πολλά χωρία
Ορφανά εσύ εφέκες τη Ελλάδας τα παιδία

Συγκλονίζει όμως και ένα τραγούδι που αναφέρεται στους μελλοθάνατους του στρατοπέδου «Παύλου Μελά»:

Αιχμάλωτος επιάστα σην Κρούσιαν απάν μανίτσα μ΄
Σην Κρούσιαν απάν.
Αιχμάλωτος πιάστηκα στα Κρούσια επάνω μανούλα μου, στα Κρούσια επάνω,
Στα Κρούσια επάνω
Πάνε με ση Σαλονίκην, σο Παύλο Μελάν, μανίτσα μ΄,
Σον Παύλο Μελάν.
Με πάνε στη Θεσσαλονίκη, στου Παύλου Μελά (το στρατόπεδο) μανούλα μου,
Στου Παύλου Μελά
Βάλνε με ση φυλακήν, σ΄ένα πουτρούμ,
Σσέρια ποδάρια δεμένα, πάνε κ΄έρταν κρουν.
Με βάζουνε στη φυλακή, μέσα σ΄ένα μπουντρούμι
Χειροπόδαρα δεμένο, πηγαινοέρχονται χτυπούν.
Έρχουν, παίρνε με την νύχταν, με τα΄αυτόματα
Το παιδόπο σ΄πως θα τρών΄τα μαύρα χώματα.
Έρχονται, με παίρνουν τη νύχτα, με τα αυτόματα
Το παιδάκι σου πως θα το φάνε τα μαύρα χώματα.
Σσιλτς νομάτς ετοπλάεψαν απες σ΄έναν βαγόν,
Πάνε μας ση Γερμανίαν, εφτάνε μας σαπόν
Χίλιους νοματαίους μάζεψαν μέσα σ΄ένα βαγόνι.
Μας πάνε στη Γερμανία να μας κάνουν σαπούνι.

Με πληροφορίες από santatsormik.gr – farosthermaikou.blogspot.gr

Τμήμα σύνταξης
Pontos-News.Gr