Το ναυάγιο των Αντικυθήρων έχει απασχολήσει τους επιστήμονες με τα πολύτιμα, μυστηριώδη και πολύ προχωρημένα για την εποχή τους ευρήματά του.
Μάιος του 1900 και οι σφουγγαράδες από τη Σύμη, αφού έχουν γυρίσει όλη τη Μεσόγειο, κάνουν μια στάση στα Αντικύθηρα, υποχρεωτική, λόγω σφοδρής θαλασσοταραχής – πράγμα όχι ασυνήθιστο για την περιοχή.
Όταν η θάλασσα ηρεμεί, Μεγάλη Τρίτη ανήμερα, ένας από αυτούς, ο Ηλίας Λυκοπάντης, θα βουτήξει στα νερά, όπου όμως αντί για σφουγγάρια θα αντικρίσει σε βάθος περίπου 50 μ. το ναυάγιο ενός πλοίου με σπαρμένα γύρω του αγάλματα, χάλκινα και μαρμάρινα. Έτσι, όταν θα ξανανεβεί στην επιφάνεια, θα κρατά έναν χάλκινο βραχίονα ως απόδειξη.
Χρειάστηκε να περάσουν όμως έξι μήνες από τότε ώσπου οι σφουγγαράδες να έρθουν σε επαφή με τον αρχαιολόγο και υπουργό Παιδείας εκείνη την εποχή Σπυρίδωνα Στάη για να αρχίσει η οργάνωση της επιχείρησης ανέλκυσης του πολύτιμου φορτίου του πλοίου με τη συνδρομή και του Βασιλικού Ναυτικού.
Έναν και πλέον αιώνα μετά και αφού εν τω μεταξύ το ναυάγιο έχει γίνει διάσημο όχι μόνο για τα έργα τέχνης που μετέφερε, αλλά και για τον μυστηριώδη Μηχανισμό των Αντικυθήρων, «το παλαιότερο δείγμα επιστημονικής τεχνολογίας που διασώζεται ως σήμερα και αλλάζει τελείως τις απόψεις μας για την αρχαία ελληνική τεχνολογία», όπως έχει πει ο πρώτος μελετητής του, ο φυσικός, μαθηματικός και ιστορικός των Επιστημών Ντέρεκ Ντε Σόλα Πράις, τα ευρήματα από αυτό το ρωμαϊκό πλοίο παρουσιάζονται για πρώτη φορά μαζί.
Πρόκειται συνολικά για 378 αντικείμενα που βρίσκουν τη θέση τους στην έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου «Το ναυάγιο των Αντικυθήρων. Το πλοίο – Οι θησαυροί – Ο μηχανισμός». Ανάμεσά τους και τα ευρήματα της δεύτερης αρχαιολογικής έρευνας στο ναυάγιο που πραγματοποιήθηκε το 1976 με τη βοήθεια του ωκεανογραφικού πλοίου του Κουστό, της περίφημης «Καλυψώς».
Γλυπτά και σκεύη πολυτελείας, γυάλινα, κεραμικά και χάλκινα αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα, τμήματα μιας κλίνης, κομμάτια και από το ίδιο το πλοίο, κατάλοιπα ακόμη και τροφών, και φυσικά ο Μηχανισμός, στον οποίο αφιερώνεται μία ολόκληρη αίθουσα, ανασυνθέτουν το ταξίδι αυτού του άτυχου σκάφους που ναυάγησε γύρω στο 60-50 π.Χ. Μια εποχή που η εμπορική ναυσιπλοΐα και οι θαλάσσιες μεταφορές έργων τέχνης από την Ανατολή προς τη Δύση είχαν φθάσει στο απόγειό τους. Το φορτίο ωστόσο χρονολογείται κυρίως στην Ελληνιστική Εποχή (τέλη 2ου – αρχές 1ου αιώνα π.Χ.), με μία εξαίρεση: το εξαιρετικής τέχνης χάλκινο άγαλμα του λεγόμενου Εφήβου των Αντικυθήρων, που ανήκει στον 4ο αιώνα π.Χ.
Εμπόριο έργων τέχνης
«Παραγγελία για να κοσμήσουν την έπαυλη κάποιου πλούσιου Ρωμαίου ήταν τα έργα τέχνης που μετέφερε το πλοίο ή επρόκειτο να πουληθούν στις αγορές» λέει ο διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου κ. Νίκος Καλτσάς, προσθέτοντας ότι «μαρτυρούν τις αισθητικές προτιμήσεις των παραγγελιοδοτών ή των υποψήφιων αγοραστών, παράλληλα όμως σηματοδοτούν για πρώτη φορά το φαινόμενο της εμπορίας των έργων τέχνης, το οποίο στη συνέχεια θα πάρει μεγάλες διαστάσεις στον δυτικό πολιτισμό».
Έξι μαρμάρινα γλυπτά, έξι χάλκινα αγαλμάτια ανδρικών μορφών και αθλητών (είναι αυτά που ήρθαν στο φως από τη νεότερη έρευνα στο ναυάγιο) και πολλά μέλη από μεγάλα χάλκινα αγάλματα θα πλαισιώσουν τον Έφηβο των Αντικυθήρων. Πρόκειται για το άγαλμα ενός νέου παλαιστή και τα αγάλματα του Οδυσσέα και του Αχιλλέα, τα οποία προορίζονταν να τοποθετηθούν μαζί σε μια σύνθεση εμπνευσμένη από τον Τρωικό κύκλο, ο οποίος στους κύκλους των φιλοτέχνων της εποχής ήταν πολύ της μόδας!
Συνταρακτική είναι ωστόσο η εντύπωση που αφήνουν τα γλυπτά τα οποία βγήκαν από τις αποθήκες ειδικά για την έκθεση, λόγω του τρόπου διατήρησής τους μέσα στη θάλασσα. Ένας Απόλλωνας, ένας Ερμής, ο κορμός αλόγου που προερχόταν από κάποιο τέθριππο, όλα από παριανό μάρμαρο, μισοφαγωμένα όμως από μικροοργανισμούς – αντίθετα με το τμήμα τους που ήταν βυθισμένο στη λάσπη και γι’ αυτό διατηρήθηκε ατόφιο.
Στην έκθεση γίνεται και η αναπαράσταση μιας αρχαίας κλίνης από πλεξιγκλάς πάνω στο οποίο θα τοποθετηθούν τα χάλκινα διακοσμητικά στοιχεία της αλλά και κομμάτια από το ξύλο, που επίσης διασώθηκε.
Διάφορα εξαρτήματα από χρυσά περιδέραια και τρία σκουλαρίκια – τα δύο ζευγάρι – με ένθετα πολύτιμα πετράδια και μαργαριτάρια ανοίγουν το εύρος των εμπορευμάτων του πλοίου ή μπορεί να σημαίνουν ότι σε αυτό επέβαιναν και γυναίκες.
Τρόφιμα και εξαρτήματα
Η μεγάλη ποσότητα ερυθροβαφούς κεραμικής εξάλλου, αλλά και η ποιότητά της, υποδηλώνει ότι προοριζόταν για πώληση. Στην έκθεση παρουσιάζονται 20 πινάκια, 30 λαγήνοι αλλά και μερικοί οξυπύθμενοι αμφορείς, που χρησίμευαν για τη μεταφορά νερού, λαδιού, κρασιού και παστών τροφών, που ήταν απαραίτητα για το ταξίδι. Καρποί ελιάς και σαλιγκάρια δείχνουν τι έτρωγαν οι ταξιδιώτες και το πλήρωμα. Χωρητικότητας 300 τόνων ήταν, σύμφωνα με τους μελετητές, αυτό το πλοίο (ολκάς για τους αρχαίους), το οποίο ξεκίνησε από το Ανατολικό Αιγαίο για να χαθεί στη θάλασσα των Αντικυθήρων. Κομμάτια ξύλου από το κύτος του, πολλά καρφιά χάλκινα και σιδερένια, αλλά και εξαρτήματα από τον εξοπλισμό του, όπως το σύστημα παροχέτευσης νερού, μετρητές – ανιχνευτές βυθού κ.ά. παρουσιάζονται επίσης στην έκθεση συμπληρώνοντας την εικόνα του ναυαγίου.
Τι άλλο όμως μπορεί να βρίσκεται στον βυθό; «Από τα βίντεο του Κουστό βλέπει κανείς τεράστιους σωρούς κεραμικών που δεν έχουν ανελκυσθεί. Υπάρχει επίσης η πληροφορία από την πρώτη έρευνα ότι προσπαθούσαν ξανά και ξανά να δέσουν ένα μαρμάρινο άγαλμα για να το ανασύρουν στην επιφάνεια, όμως γλιστρούσε και τελικώς έπεσε στο βάραθρο που βρίσκεται δίπλα από το ναυάγιο και προφανώς χάθηκε διά παντός. Ποιος ξέρει τι μπορεί ακόμη να έχει διασωθεί; Μια νέα έρευνα, αν και όποτε γίνει, μπορεί μόνο να δώσει την απάντηση» λέει ο κ. Καλτσάς.
Ο υπολογιστής της αρχαιότητας
Αστρολάβος; Πλανητάριο; Αστρονομικό ρολόι; ‘Η μήπως κάτι άλλο; Χρειάστηκε να περάσουν οκτώ μήνες από την ανέλκυσή του από τη θάλασσα των Αντικυθήρων για να γίνει αντιληπτό ότι αυτό το τετράγωνο κουτί που ήρθε στην επιφάνεια μαζί με έργα τέχνης ήταν κάτι εντελώς ξεχωριστό.
Σήμερα οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, δημιούργημα του β’ μισού του 2ου αιώνα π.Χ. , δεν είναι απλώς ο πιο σύνθετος μηχανισμός της αρχαιότητας, αλλά ούτε βρέθηκε παρόμοιός του στα 1.300 χρόνια που ακολούθησαν. Περιλαμβάνει οδοντωτούς τροχούς, κλίμακες, άξονες και δείκτες και αξιοποιώντας γνωστές αστρονομικές αρχές χρησιμοποιήθηκε για τον προσδιορισμό της ακριβούς θέσης του Ήλιου, της Σελήνης, ίσως και των πλανητών, υπολόγιζε τις φάσεις της Σελήνης, προέβλεπε εκλείψεις και έδινε την ημερομηνία τέλεσης των αρχαίων στεφανιτών αγώνων. Επιπλέον, διευκόλυνε την επίδειξη και τη διδασκαλία αστρονομικών φαινομένων. Άλλωστε είχε και οδηγίες χρήσης, στα ελληνικά βεβαίως, γραμμένες στις επιφάνειές του και στις πλάκες των καλυμμάτων του.
«Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένας αναλογικός υπολογιστής εκπληκτικής τεχνολογίας. Είναι τόσο σημαντικός για την εξέλιξη της Τεχνολογίας όσο και η Ακρόπολη για την εξέλιξη της Αρχιτεκτονικής» λέει χαρακτηριστικά ο αστρονόμος κ. Γιάννης Σειραδάκης, μέλος της διεθνούς Ομάδας Μελέτης Μηχανισμού Αντικυθήρων, η οποία έχει συσταθεί για τη μελέτη του.
Όλα τα θραύσματα του Μηχανισμού που έχουν διασωθεί, το σύνολο 72, παρουσιάζονται στην έκθεση και μαζί θέματα που αφορούν τις αστρονομικές παραμέτρους και την τεχνολογία της εποχής κατασκευής του. Επίσης η εξέλιξη της μελέτης του και όλα τα μοντέλα-προτάσεις για την ερμηνεία, τη λειτουργία του αλλά και τον δημιουργό του: τον Ποσειδώνιο από την Απάμεια της Μικράς Ασίας ή τον μεγάλο Αρχιμήδη από τις Συρακούσες.
Πηγή: arxaia-ellinika
