Τιμή στους πεσόντες Κρήτες εθελοντές στη μάχη της 23ης Δεκεμβρίου 1912 με τους Τούρκους, στο ύψωμα Προφήτη Ηλία Δεματίου, απέδωσαν ο Δήμος Ζαγορίου και οι φορείς του χωριού παρουσία απογόνων τους, με τα αποκαλυπτήρια επιγραφής με τα ονόματά τους στο μνημείο που είχε ανεγερθεί το 1938 δίπλα από το εξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας.
Το πρωί της 23ης Δεκεμβρίου 1912, μια βροχερή μέρα, δόθηκε μάχη εκ του συστάδην στην οποία σκοτώθηκαν οι τρεις Κρήτες εθελοντές και τραυματίστηκε ο τέταρτος ο οποίος πέθανε σε νοσοκομείο μετά από περίπου δύο μήνες.
Οι πεσόντες στη μάχη είναι ο Νικόλαος Σ. Δρυγιαννάκης από το Αμάρι, ο Ανδρέας Εμ. Αμαριωτάκης και ο Στυλιανός Χρ. Μανιαδάκης από το Ρέθυμνο, και ο Εμμανουήλ Γ. Ξυλούρης από τον Μυλοπόταμο, ο οποίος είχε τραυματιστεί σοβαρά και εξέπνευσε στο νοσοκομείο στις 13/2/1913.
Την ευγνωμοσύνη του προς τους συγγενείς των πεσόντων και συνολικά στους Κρήτες εθελοντές για τη μεγάλη συνεισφορά τους στον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Τούρκων εξέφρασε στο χαιρετισμό του ο δήμαρχος Ζαγορίου Βασίλης Σπύρου. «Σας είμαστε ευγνώμονες για όσα προσφέρατε στην Ήπειρο εσείς οι Κρητικοί», είπε, και αναφερόμενος στα γεγονότα της εποχής, στο τάγμα των εθελοντών Κρητών που συμμετείχε στην επίθεση του ελληνικού στρατού που κινούνταν από το Μέτσοβο προς τα Γιάννενα, σημείωσε ότι στην πορεία αυτή και μετά τη μάχη στα «Τρία Χάνια» Βοτονοσίου, ομάδα 30 Κρητών εθελοντών πήρε διαταγή να καταλάβει το ύψωμα Προφήτη Ηλία Δεματίου που κρατούσαν οι Τούρκοι και ήταν κομβικής σημασίας στην πορεία προς τα Γιάννινα.
(Φωτ.: epirus-tv-news.gr)
Ο δήμαρχος Ζαγορίου αναφέρθηκε στο μνημείο που κατασκευάστηκε στον αύλειο χώρο στο εξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας το 1938, με δωρεά της οικογένειας Βασιλείου Γ. Παππά –μετανάστη από το Δεμάτι στις ΗΠΑ–, στο οποίο τοποθετήθηκαν τα οστά των τριών πεσόντων. Κάθε χρόνο στην εορτή της Αγίας Μαρίνας τελείται επιμνημόσυνη δέηση, αλλά μέχρι πρόσφατα τα ονόματα των πεσόντων δεν ήταν γνωστά και αυτό ήταν μια σημαντική παράλειψη.
Με προσπάθειες του Δήμου Ζαγορίου, σε συνεργασία με την Παγκρήτια Ένωση και τον πρώην αντιδήμαρχο Σφακίων Μανούσο Χιωτάκη, βρέθηκαν τα στοιχεία των πεσόντων (και του τέταρτου ο οποίος έχασε τη μάχη στο νοσοκομείο) και τοποθετήθηκε στο μνημείο σχετική επιγραφή.
Με τον τρόπο αυτόν ανταποδόθηκε μέρος του οφειλόμενου χρέους προς τους αγωνιστές που έδωσαν τη ζωή τους για την απελευθέρωση της περιοχής.
Ο Ιάκωβος Δρυγιαννάκης, εγγονός του Γεωργίου Δρυγιαννάκη που πολέμησε μαζί με τον αδερφό Νικόλαο, ο οποίος σκοτώθηκε στο Δεμάτι, εξέφρασε τη μεγάλη συγκίνησή του και ταυτόχρονα την τιμή που αισθάνθηκε ευρισκόμενος σε αυτόν τον τόπο. Ο Ι. Δρυγιαννάκης σημείωσε ότι στην οικογένειά του νιώθουν υπερηφάνεια για τον παππού και τον αδελφό του, γιους του αγωνιστή κατά των Τούρκων στην Κρήτη Στυλιανού Δρυγιαννάκη, οι οποίοι έφηβοι από το Αμάρι Ρεθύμνου εντάχθηκαν στα εθελοντικά σώματα Κρητών για την απελευθέρωση Ηπείρου και Μακεδονίας, πολεμώντας από το 1908. Το 1912 βρέθηκαν στην περιοχή Μετσόβου και Ζαγορίου πολεμώντας για την απελευθέρωση της περιοχής. Η σκέψη του παππού του, είπε ο Ι. Δρυγιαννάκης ευχαριστώντας όσους συνέβαλαν για να τιμηθούν οι πεσόντες, ήταν πάντα στον αδελφό του που σκοτώθηκε στο Δεμάτι και για να τον τιμήσει έδωσε σε γιο του το όνομά του. Ο δήμαρχος Ζαγορίου απένειμε τιμητική πλακέτα του Δήμου στον Ι. Δρυγιαννάκη, ως ελάχιστο φόρο τιμής για τη θυσία του Νικόλαου Δρυγιαννάκη.
Με μια μαντινάδα, που έγραψε ο Γιώργος Καράντζης, επέλεξε να τιμήσει τους νεκρούς ο Νικόλαος Ξυλούρης, απόγονος του πεσόντα Εμμανουήλ Ξυλούρη: «Άνθρωπος που τη ζήση του την έχει χαρισμένη στη λευτεριά και στην τιμή, ποτέ του δεν πεθαίνει».
Κατά την τελετή εψάλη επιμνημόσυνη δέηση από τον εφημέριο του Δεματίου, έγινε προσκλητήριο νεκρών και ακολούθησαν τα αποκαλυπτήρια επιγραφής με τα ονόματά τους από τον δήμαρχο Ζαγορίου Βασίλη Σπύρου και τον εκπρόσωπο του Δήμου Σφακίων Μανούσο Χιωτάκη.
- Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ / Μ. Τζώρα.
