Μια νέα… οπτική στην ιστορία της Παναγίας Σουμελά δίνουν όσα φέρνουν στο φως το τελευταίο διάστημα οι Τούρκοι επιστήμονες που εργάζονται στην περιοχή που βρίσκεται το ιστορικό ελληνικό μοναστήρι της Τραπεζούντας. Μετά το κρυμμένο παρεκκλήσι, το οποίο τα συνεργεία προσπαθούν να αναστηλώσουν, εντοπίστηκε ένα ακόμα παρεκκλήσι εκτός του μοναστηριακού συγκροτήματος, «μέρος του δικτύου παρατηρητηρίων της μονής», όπως λέει χαρακτηριστικά ο Ισμαήλ Κιοσέ, καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Ιστορίας του Πολυτεχνείου Τραπεζούντας.
Το τουρκικό πρακτορείο IHA αναφέρει τη συγκεκριμένη αρχιτεκτονική δομή ως «παρεκκλήσι παρατήρησης» και ως «αετοφωλιά».
Στο δημοσίευμα τονίζεται ότι ο σκοπός του ήταν διπλός: από τη μία εξυπηρετούσε τις λατρευτικές ανάγκες και από την άλλη χρησιμοποιούνταν όντως ως παρατηρητήριο, καθώς έδινε απρόσκοπτη θέα μέχρι το χωριό Λιβερά και μπορούσε να «ενημερώνει» τη μονή και την Τραπεζούντα για όσα συνέβαιναν στην κοιλάδα.
Λεπτομέρεια από το μέρος της τοιχοποιίας του παρεκκλησίου (φωτ.: Bekir Koca – Ozan Köse / Trabzon-IHA)
Ο Ισμαήλ Κιοσέ επισημαίνει ότι αυτού του είδους τα παρατηρητήρια ήταν κρίσιμα για την ανάπτυξη της Σουμελά. «Χωρίς το σημερινό οδικό δίκτυο, τον 4ο αιώνα ήταν αδιανόητο για κάποιον να χτίσει ένα μοναστήρι στην πλαγιά του βουνού. Επιπλέον θα χρειαζόταν τουλάχιστον μία εβδομάδα για να προσεγγίσει κάποιος την περιοχή της Τραπεζούντας όπου ήταν χτισμένη η Σουμελά», εξηγεί.
Για να ανέβει κανείς στο παρεκκλήσι-παρατηρητήριο θα πρέπει να χρησιμοποιήσει ξύλινες σκάλες και κυριολεκτικά να αναρριχηθεί. Το μνημείο έχει λεηλατηθεί από τους λαθρανασκαφείς, παρ’ όλα αυτά πολλές από τις αγιογραφίες διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Το IHA σημειώνει ότι έχει εντοπιστεί ένα ακόμα παρεκκλήσι προς τη χαράδρα, το οποίο θα ανασκαφεί σε δεύτερο χρόνο.
