Λίγοι τυχεροί δημοσιογράφοι ήταν εκείνοι που είχαν την τύχη να δουν την περασμένη Τρίτη για πρώτη φορά τη «(Θεία) Επίσκεψη», έναν πίνακα (διαστάσεων 100 x 0,80) που φέρεται να έχει φιλοτεχνήσει ο Ελ Γκρέκο για το παρεκκλήσι μιας εκκλησίας του Τολέδο, που είχε παραγγείλει η γνωστή μαικήνας Ισάβελ ντε Οβάλιε, η οποία είχε παραγγείλει και άλλα έργα στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο.
Εντούτοις οι καθ’ ύλην αρμόδιοι ειδικοί δεν έχουν ακόμη κατορθώσει να πλησιάσουν την ελαιογραφία του απαράμιλλου κρητικού ζωγράφου, που απαθανατίζει την επίσκεψη της Παρθένου Μαρίας στην πρώτη της εξαδέλφη Ισαβέλλα.
Οι γυναίκες, που φορούν τα γνωστά από την παράδοση ρούχα, κυοφορούν η μία τον Ιησού, η άλλη τον Άγιο Ιωάννη.
Το ενδιαφέρον γι’ αυτόν τον άσημο έως σήμερα πίνακα αναβίωσε το 2014, που είχε κηρυχθεί έτος Ελ Γκρέκο, όμως η ταυτοποίηση και η πατρότητά του ακόμη αποτελούν μυστήριο. Ωστόσο ούτε και η αυθεντικότητά του έχει πιστοποιηθεί, καθότι οι ιδιοκτήτες του δεν έχουν επιτρέψει τους τεχνικούς ελέγχους.
Το Μουσείο του Τολέδο εκθέτει τον πίνακα για πρώτη φορά, και ο διευθυντής του Χουάν Αντόνιο Γκαρθία Κάστρο είναι πεπεισμένος για την αυθεντικότητά του παρά την απουσία τεχνικών ελέγχων. Όπως δηλώνει ο ίδιος, «είναι πολύ πιθανό» να πρόκειται για αυθεντικό Ελ Γκρέκο.
Προς ώρας, το μόνο πειστήριο από το οποίο τεκμαίρουν την άποψη τούτη είναι τα έγγραφα που τοποθετούν τη δημιουργία του μετά το 1608, δηλαδή στα τελευταία χρόνια ζωής του αμίμητου ζωγράφου. Βάση για την τεκμηρίωση είναι το συμβόλαιο με το οποίο δεσμεύεται ο ζωγράφος να εκτελέσει τον πίνακα αυτόν μαζί με άλλους τρεις – έναν Άγιο Πέτρο, έναν Άγιο Ιδελφόνσο και μία Άμωμο (Inmaculada). Επίσης υπάρχει και η μαρτυρία του γιου του ζωγράφου, Γιώργη Μανουήλ, ο οποίος εργαζόταν μαζί του, αναφορικά με τις δωρεές των πινάκων.
Η εκκλησία όπου εκτίθεται σήμερα ο πίνακας αποτελεί ένα πολυδύναμο κέντρο τέχνης και το παρεκκλήσι που τον φιλοξενεί είναι μια απλή κόχη με ένα κιγκλίδωμα και γυμνούς τοίχους. Δεν είναι γνωστό εάν εκτίθεντο εκεί τα αυθεντικά έργα, διότι υπάρχουν δύο αντίτυπα από το καθένα που εκτίθενται σε διάφορα άλλα μουσεία. Στην Ουάσινγκτον υπάρχει η φερόμενη ως αυθεντική «(Θεία) Επίσκεψη», όμως η ιστορικός τέχνης Μαρία ντελ Μαρ Ντοβάλ θεωρεί πως εκείνη είναι κατώτερης τεχνοτροπίας από αυτήν που εκτίθεται στο Τολέδο.
Η Μαρία ντελ Μαρ Ντοβάλ εντόπισε προ εικοσαετίας τον πίνακα και έστρεψε την προσοχή στην ύπαρξή του το 2104.
Ο πίνακας είναι «εξαιρετικά διατηρημένος», δεν μοιάζει να έχει ταξιδέψει πολύ ή να έχει υποφέρει από μεταφορές. Τα χρώματά του είναι λαμπερά, και για την Ντοβάλ είναι εμφανείς οι ιδιαιτερότητες της τεχνοτροπίας του μεγάλου «Μαέστρου». Μάλιστα, ως προς αυτό αναφέρεται ιδιαίτερα στους μανδύες των γυναικών, οι οποίοι δεν συμφύρονται με το φόντο του πίνακα. Επίσης χαρακτηριστικά της τεχνικής του Ελ Γκρέκο της φαίνονται και τα κεφάλια των δύο προσώπων, ιδίως εκείνο της Παρθένου με το σκουλαρίκι. «Κοιτάξτε τις καθαρές γραμμές στην άνω γωνία, αναπαριστούν το κατώφλι της Αγίας Ισαβέλλας, ενώ στον πίνακα της Ουάσινγκτον είναι ζωγραφισμένη μία καλά αποδοσμένη πύλη, με ευθυγραμμισμένες με το χάρακα γραμμές. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ελ Γκρέκο δεν εκτελούσε τέτοιες λεπτομέρειες», τονίζει η ειδικός.
Αυτοπροσωπογραφία του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου
Όμως ακριβώς αυτές οι κόκκινες αποχρώσεις που χρησιμοποιεί στους πίνακές του ο Ελ Γκρέκο βάζουν σε υποψία μια άλλη ειδικό, τη Λετίθια Ρούιθ, η οποία επιμελείται τον ολοκληρωμένο επίσημο κατάλογο των έργων του. «Το βλέπω πολύ τεχνητό, αυτή η κόκκινη επίστρωση μοιάζει περισσότερο να έχει γίνει για την προετοιμασία του πίνακα, ώστε να ενισχύει την ιδέα πως πρόκειται για πίνακα του Ελ Γκρέκο. Η λεπτομέρεια του σκουλαρικιού μού μοιάζει απίθανη για ένα έργο της τελευταίας περιόδου, και η μπεζ απόχρωση του ενδύματος της Αγίας Ισαβέλλας είναι πολύ σπάνια. Στον πίνακα που εκτίθεται στο Ντάμπαρτον Όουκς της Ουάσινγκτον μου προκαλεί έκπληξη η πύλη, είναι αλήθεια, όμως είναι πιθανόν να έχει εκτελεστεί από τον Γιώργη Μανουήλ, λόγω της αφιέρωσής του στην αρχιτεκτονική», τονίζει η Ρούιθ, η οποία επικροτεί την έκθεση του πίνακα στο κοινό και δηλώνει πως θα τον επισκεφθεί κι η ίδια.
Πάντως η Ρούιθ, επιμελήτρια στο τμήμα αναγεννησιακών ζωγράφων στο Μουσείο του Πράδο, δεν αποκλείει το γεγονός ο πίνακας να αποτελεί ένα σύγχρονο αντίγραφο, από τα πολλά που εκτελούνταν εξαιτίας της πιεστικής ζήτησης που υπήρχε στην αγορά της τέχνης μετά την ανακάλυψη του Ελ Γκρέκο στις αρχές του 20ού αιώνα. Αλλά ούτε επίσης αποκλείει το γεγονός να έχει φιλοτεχνηθεί ένα τμήμα από τον ίδιον τον Ελ Γκρέκο και να έχει υπάρξει κατοπινή παρέμβαση από άλλο χέρι, καθότι ο ίδιος ο γιος του είχε αναλάβει να τελειώσει τα ημιτελή έργα του πατέρα του μετά το θάνατό του.
Ο διευθυντής του Μουσείου του Τολέδο ωστόσο επιμένει πως ο πίνακας είναι αυθεντικός και πως κοπίασαν επί δύο χρόνια ώστε να πείσουν τον ιδιοκτήτη του να τον εκθέσει στο κοινό.
Ο ίδιος δεν επιθυμεί να δημοσιευτεί η ταυτότητά του. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Γκαρθία Κάστρο, του έχει ζητηθεί να επιτρέψει την τεκμηρίωσή του με τεχνικό έλεγχο, ώστε να διαπιστωθεί η αυθεντικότητά του. «Σε τι χρησιμεύει η κατοχή ενός πίνακα, εάν δεν είναι πιστοποιημένη η πατρότητά του;», επιχειρηματολογεί ο ίδιος.
- Πηγή: El País / ΑΠΕ-ΜΠΕ / Γιώργης-Βύρων Δάβος.
