Του Παντελή Σαββίδη
Το ερώτημα «ποια δύναμη θα επικρατήσει στη Μέση Ανατολή, μεταξύ των δύο αντιπαρατιθέμενων δυνάμεων Τουρκίας και Ιράν», είναι πολύ σημαντικό και για τα ελληνικά συμφέροντα. Διότι η γειτονική Τουρκία απειλεί ευθέως την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας και μια ισχυροποίησή της στο μεσανατολικό χώρο θα της προσδώσει δύναμη και θα αυξήσει τις γεωπολιτικές φιλοδοξίες της.
Εκεί που σκοντάφτει, είναι το μεγάλο πρόβλημα που έχει με τους Κούρδους, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό και, κυρίως, το γεγονός ότι οι Κούρδοι ως πολεμική δύναμη στην περιοχή είναι επιλογή των ΗΠΑ για την επιτυχία των στόχων τους. Η Τουρκία προσπαθεί να διακόψει αυτή τη σχέση αλλά, υπάρχει μια ιστορική μνήμη στις ΗΠΑ την οποία, φαίνεται, πως οι διαμορφωτές της αμερικανικής πολιτικής λαμβάνουν υπόψη.
Η αμερικανοκουρδική συμμαχία ενοχλεί την Άγκυρα
Το 2003, η Τουρκία αρνήθηκε στις αμερικανικές δυνάμεις την είσοδο στο Ιράκ από το βορρά της χώρας, με αποτέλεσμα, η αμερικανική επιχείρηση να συναντήσει σημαντικά εμπόδια, να καθυστερήσει και να κοστίσει ακριβότερα.
Οι ΗΠΑ, τότε, δέχθηκαν βοήθεια από τους Κούρδους. Το αποτέλεσμα ήταν η, οιωνεί, κρατική κουρδική υπόσταση στο Βόρειο Ιράκ.
Στην πρόσφατη συριακή κρίση, η Τουρκία και πάλι αρνήθηκε στην, πρώτη φάση του πολέμου, τις αμερικανικές προτάσεις για την αντιμετώπιση του ISIS, μέχρι που η πορεία των πραγμάτων αντιστράφηκε και ο Ερντογάν, αφού παλινδρόμησε πότε με τους Ρώσους και πότε στην αναζήτηση διαφόρων άλλων συμμάχων, φαίνεται να καταλήγει, και πάλι, στην αμερικανική αγκαλιά.
(Φωτ.: theturkishproject.org)
Οι ΗΠΑ, δεν αρνούνται αυτήν την επάνοδο του ασώτου αλλά δεν είναι διατεθειμένες να εγκαταλείψουν τη συνεργασία τους με τους Κούρδους που ήταν αποτελεσματική και δεν τους δημιούργησε προβλήματα. Για την περιλάλητη εξωτερική πολιτική της Άγκυρας, το αποτέλεσμα και αυτής της συμπεριφοράς της θα είναι η ανάδυση μιας νέας κουρδικής οντότητας, αυτή τη φορά στη Βόρειο Συρία.
Ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ ήταν σαφής στην τελευταία σύνοδο των ομολόγων του της Συμμαχίας. Είπε στους Τούρκους ότι θα τους βοηθήσει στο θέμα του PKK αλλά με διπλωματικό τρόπο απέκλεισε το αίτημα της Άγκυρας να εγκαταλείψουν οι ΗΠΑ τους Κούρδους της Συρίας στην πολιορκία και, τελικά, την ανακατάκτηση της Ράκας που το Ισλαμικό κράτος χρησιμοποιεί ως πρωτεύουσά του.
Το pontos-news, τις τελευταίες ημέρες δημοσίευσε πολλά και κείμενα ανάλυσης της σχέσης του τριγώνου ΗΠΑ-Τουρκίας- Κούρδων. Η κατάληξη των σχετικών παρασκηνιακών ζυμώσεων ίσως να είναι, μετά το δημοψήφισμα στην Τουρκία, μια αλλαγή πολιτικής του Ερντογάν ως προς τους Κούρδους.
Αν πετύχει το στόχο του στο δημοψήφισμα, ο πραγματιστής Τούρκος πρόεδρος, δεν αποκλείεται να επαναπροσεγγίσει τους Κούρδους της Τουρκίας. Η πορεία από εκεί και πέρα είναι άδηλη.
Οι Κούρδοι, πάντως, δεν θα αποδεχθούν κάτι λιγότερο από ένα είδος ομοσπονδοποίησης της Τουρκίας. Αυτά όλα, όμως, δεν αναιρούν το σημαντικό ρόλο της Τουρκίας στο μεσανατολικό χώρο και τη διεκδίκηση της πρωτοκαθεδρίας, κυρίως από το Ιράν, δεδομένου ότι δεν υπάρχει άλλη σημαντική δύναμη στην περιοχή.
(Φωτ.: haaretz.com)
Η Σαουδική Αραβία, όπως σημειώσαμε και στο πρώτο μέρος αυτής της ανάλυσης για τις τουρκοϊρανικές σχέσεις, δεν μπορεί να διαδραματίσει αυτό το ρόλο. Επιδιώκει να βρίσκεται στην κορυφή αλλά, η αντιπαλότητά της με το Ιράν, την κάνει να αναζητά τη συνεργασία της Τουρκίας.
Η αντιπαράθεση Τουρκίας και Ιράν και η ανάδειξη από αυτή του κυρίαρχου περιφερειάρχη της Μέσης Ανατολής θα επηρεάσει το μέλλον της περιοχής. Από αυτής της πλευράς, η αρνητική συμπεριφορά προς το Ιράν της νέας αμερικανικής κυβέρνησης, και, προφανώς, και του Ισραήλ, ευνοούν την Τουρκία. Αλλά, το παιχνίδι είναι πολύπλοκο και χαοτικό, δεν έχει καμιά γραμμικότητα αν το δει κανείς συνολικά.
Ο νέος τύπος του ανταγωνισμού Τουρκίας-Ιράν
Στον 21ο αιώνα ο ανταγωνισμός μεταξύ της Τουρκίας και του Ιράν έλαβε νέα μορφή και διεξάγεται με νέες μεθόδους.
Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα είναι, φυσικά, ο συριακός πόλεμος.
Και οι δύο δυνάμεις θέλουν να δουν ένα δορυφορικό καθεστώς επικεφαλής αυτής της χώρας του Λεβάντε. Έτσι, υποστηρίζουν τις αντίθετες πλευρές του εμφυλίου πολέμου στη Συρία. Το Ιράν έχει βοηθήσει το καθεστώς Άσαντ με υλική βοήθεια, διπλωματική υποστήριξη και τη συμμετοχή στον πόλεμο με τη δορυφορική του οργάνωση Χεζμπολάχ και ομάδες Σιιτών μισθοφόρων, καθώς και από την ελίτ των δικών του στρατιωτικών δυνάμεων. Η Τουρκία, από την πλευρά της, έχει υποστηρίξει τις δυνάμεις των ανταρτών που προσπαθούν να ανατρέψουν τον πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ Άσαντ.
(Φωτ.: breitbart.com)
Ένας άλλος χώρος ανταγωνισμού τους, είναι το Ιράκ. Σε αυτή τη χώρα με σιιτική πλειοψηφία, η κυβέρνηση βρίσκεται υπό την πολύ ισχυρή επιρροή του Ιράν. Το βόρειο τμήμα της χώρας, ωστόσο, είναι μια περιοχή όπου υπάρχουν εκτός των Κούρδων, Τουρκμένοι, συγγενικό φύλο των Τούρκων. Με την αναμενόμενη επιχείρηση απελευθέρωσης της Μοσούλης και του υπόλοιπου τμήματος του Βορείου Ιράκ από το Ισλαμικό Κράτος, η Τουρκία επιθυμεί να αποκτήσει επιρροή στην μετα-ISIS περιοχή της Μοσούλης, και να αποτρέψει την ιρανική επιρροή στην κυβέρνηση της Βαγδάτης.
Ο ρόλος της Χαμάς και η γεωπολιτική του Κόλπου
Η προσπάθεια επηρεασμού της Χαμάς που ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας, είναι ένα άλλο παράδειγμα των τουρκικών και ιρανικών περιφερειακών πολιτικών.
Και οι δύο δυνάμεις προσπαθούν να κρατήσουν τη Χαμάς ως μικρό στρατηγικό εταίρο.
Οι προσπάθειες της Τουρκίας βασίζονται στην υπαγωγή της Χαμάς στο διεθνές δίκτυο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η οποία έχει στενούς δεσμούς με το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ της Τουρκίας. Η Τεχεράνη επικαλείται και χρησιμοποιεί τα κοινά τους συμφέροντα στη βάση του γεγονότος ότι το Ισραήλ είναι ο κοινός εχθρός τόσο του Ιράν όσο και της Χαμάς.
(Φωτ.: Mohammed Al-Shaikh / AFP)
Τον τελευταίο καιρό, μια άλλη ενδιαφέρουσα οπτική γωνία έχει προστεθεί στην ιρανοτουρκική στρατηγική δυναμική –η γεωπολιτική της περιοχής του Περσικού Κόλπου. Έχει γίνει τόπος ανταγωνισμού μεταξύ του Ιράν και των τοπικών αραβικών εθνών για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βρετανία και η Γαλλία είναι επίσης παρούσες στον Κόλπο, με στόχο να αποφευχθεί οποιαδήποτε αλλαγή του τοπικού status quo υπέρ του Ιράν.
Τώρα, η Τουρκία επιδιώκει να γίνει ένας άλλος παίκτης του Κόλπου, με μια μεγάλη τουρκική στρατιωτική βάση που ιδρύθηκε στο Κατάρ.
Στη βάση αυτή βρίσκονται 3.000 χερσαίες τουρκικές δυνάμεις, καθώς και αεροπορικές και ναυτικές μονάδες, εκπαιδευτές και ειδικές δυνάμεις. Μένει να δούμε κατά πόσο η σημαντική τουρκική στρατιωτική παρουσία σε μια περιοχή ζωτικής σημασίας για τα ιρανικά συμφέροντα θα επηρεάσει τις σχέσεις μεταξύ των δύο αυτών δυνάμεων. Με τους μεγάλους πληθυσμούς τους, τις οικονομίες και τους στρατούς τους, το Ιράν και η Τουρκία δεν έχουν ισότιμους περιφερειακούς αντιπάλους εκτός από την μεταξύ τους αντιπαράθεση. Η Αίγυπτος έχει μεγάλο πληθυσμό, αλλά τα διαρθρωτικά, οικονομικά και κοινωνικά της προβλήματα είναι πάρα πολύ βαθιά. Η Σαουδική Αραβία έχει μεγάλους οικονομικούς πόρους, αλλά δεν θα μπορέσει να συναγωνιστεί το Ιράν ή την Τουρκία στρατιωτικά. Το Ισραήλ, ενώ είναι πολύ ισχυρό στο στρατιωτικό επίπεδο και είναι και πυρηνική δύναμη, δεν μπορεί να ασκήσει πέρα από τα σύνορά του, το είδος της επιρροής του Ιράν και της Τουρκίας.
Είναι αλήθεια ότι ούτε το Ιράν ούτε η Τουρκία είναι εξαιρετικά σταθερές, πολιτικά, χώρες.
Και οι δύο θα μπορούσαν να βιώσουν πολύ σοβαρές εσωτερικές αναταραχές στο μέλλον. Ένα μεγάλο μέρος των περιφερειακών διεθνών εξελίξεων στη Μέση Ανατολή θα καθοριστεί πιθανότατα από τον ανταγωνισμό τους.
