Το φετινό τραγούδι συμμετοχής της Ελλάδας στην Eurovision, που ερμηνεύει η Κλαυδία, είναι ένα ethnic τραγούδι, η «Αστερομάτα». Σε στίχους των Arcade και μουσική των Arcade και της Κλαυδίας, το τραγούδι περιέχει αναφορές στα θέματα της προσφυγιάς και του ξεριζωμού.
Η ερμηνεύτρια δήλωσε ότι έμπνευση των δημιουργών αποτέλεσε η ιστορία του ποντιακού ελληνισμού.
Ο όρος «Αστερομάτα» χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά στη Σμύρνη για να περιγράψει τις γυναίκες με φωτεινά και σαγηνευτικά μάτια. Τόσο όμως η ποντιακή καταγωγή της Κλαυδίας όσο και οι εικόνες με τις γυναίκες ντυμένες με παραδοσιακές ποντιακές φορεσιές στο βιντεοκλίπ του τραγουδιού, φέρνουν στο επίκεντρο τη θέση της Πόντιας γυναίκας πριν, κατά τη διάρκεια αλλά και μετά τα γεγονότα αυτού του καίριου κομματιού της νέας ελληνικής ιστορίας, τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου.
Αστέρι μου…
Με μια τόσο δυνατή και ευαίσθητη φωνή, η Κλαυδία ξεκινά τραγουδώντας για ένα αστέρι. Ένα αστέρι-σύμβολο και της ποντιακής γυναικείας ψυχής. Με ένα φως που άναψε στον Πόντο της Ανατολής αλλά παραμένει άσβεστο μέχρι τις μέρες μας από όποιο σημείο του πλανήτη και αν το ατενίσουμε.
Η Πόντια γυναίκα είχε αρχικά θέση σαφώς υποβαθμισμένη. Στην ύπαιθρο έπρεπε να αναλαμβάνει αγροτικές δουλειές παράλληλα με τις φροντίδες του σπιτιού, με πολύ περιορισμένη πρόσβαση στην μόρφωση και χωρίς δικαίωμα επιλογής συντρόφου ή τρόπου ζωής. Η πρόσβαση στη μόρφωση ξεκινά μετά τον 19ο αιώνα, με τα Παρθεναγωγεία, και μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα. Όπου πέρα από τις θεωρητικές γνώσεις πρέπει να διδαχτούν και εργασίες σχετικές με το σπίτι. Αφού ο κύριος προορισμός τους εξακολουθεί να είναι η μητρότητα.
Γλυκιά μου μάνα μην μου κλαις
μαύρα κι αν σου φορούνε
Το ξέθωρο το σώμα μου
φλόγες δεν το νικούνε…
Μια μάνα κλαίει για όσους αγαπημένους έχασε. Μαύρα είναι τα ρούχα της λόγω του πένθους της. Η απώλειά της δεν μπορεί παρά να της φέρει δάκρυα. Δάκρυα για όσους και όσα αποχαιρέτησε στη γη της, τη γη του Πόντου. Όσους και όσες άδικα βασανίστηκαν και χάθηκαν. Όσες ζωές και περιουσίες κάηκαν και εξαφανίστηκαν.
Το σώμα όμως των Πόντιων γυναικών μπορεί να ατιμάστηκε αλλά δεν εξαφανίστηκε. Δεν νικήθηκε από τις στάχτες και τα αποκαΐδια των πυρπολητών της. Ο ρόλος των Πόντιων γυναικών στη διάρκεια του ξεριζωμού αποδείχτηκε πολύτιμος. Από τη στήριξη των παιδιών και των ηλικιωμένων, τις πληροφορίες που κατόρθωναν να αποσπάσουν και την οικονομική συνεισφορά στο αντάρτικο μέχρι και την ίδια την συμμετοχή τους με όπλα στον αγώνα, φορώντας την αντρική πολεμική φορεσιά, και τη φυγάδευση Ελλήνων. Ποια φλόγα λοιπόν να καταφέρει να σβήσει τη φωτιά της τόλμης τους;
Τα χελιδόνια της φωτιάς
θάλασσες και αν περνούνε
του ριζωμού τα χώματα
ποτέ δεν λησμονούνε
Αυτά τα χελιδόνια πέρασαν διά πυρός και σιδήρου. Διέσχισαν άλλη γη και μετεγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, στη Ρωσία, και σε άλλες πατρίδες. Το ταξίδι για όσες και όσους κατάφεραν να επιβιώσουν από την κτηνωδία και τις κακουχίες ήταν μια οδύσσεια. Και η προσαρμογή τους στη νέα πατρίδα, καθόλου εύκολη υπόθεση.
Το ένστικτο της επιβίωσης τους βοηθά να προσαρμοστούν, αλλά όχι να λησμονήσουν.
Τα χώματα του Πόντου, αυτά τα εύφορα, καταπράσινα εδάφη των προγόνων τους, θα γίνουν οι μνήμες που θα μεταφέρουν στα παιδιά τους, ώστε η θύμησή τους να μείνει ζωντανή στην συνείδησή τους. Η ποντιακή γλώσσα, η κουζίνα και η λαογραφία είναι μόνο μερικά από τα εργαλεία τους.
Αστερομάτα μου μικρή
γείρε να σε φιλήσω
στα άγια σου τα δάκρυα
τα χείλη μου να σβήσω.
Αστερομάτα μου μικρή
γείρε μου να σε πιάσω
τα ξεχασμένα μου φτερά
στερνά να ξαποστάσω…
Αυτά τα παιδιά, που δεν είδαν τον Πόντο αλλά γαλουχήθηκαν με τις ιστορίες όσων επιβίωσαν, είναι η παρηγοριά και η ελπίδα. Παιδιά που μέσα από τα μάτια των προγόνων τους βίωσαν κατά έναν τρόπο το μεγαλείο του ποντιακού ελληνισμού, τον ξεριζωμό και τη γενοκτονία τους. Παιδιά όπως και η ίδια η Κλαυδία, που ερμηνεύει από καρδιάς το τραγούδι.
Γλυκιά μου μάνα μην μου κλαις
καράβι είναι η ζωή μου
που ψάχνει για το γυρισμό
αγέρα το πανί μου…
Η ζωή όσων εγκατέλειψαν τη γη τους, πάντα νοσταλγούσε την πατρίδα τους. Πάντα περίμενε τον ούριο άνεμο, τις κατάλληλες συνθήκες για την επιστροφή. Όπως συμβαίνει σε κάθε λαό που ακούσια εκπατρίζεται. Μέσα από τη γνώση όμως της ιστορίας, μπορεί η κάθε «μάνα», κάθε γυναίκα που δημιουργεί ζωή ή και κοινωνικό έργο, να σκουπίσει τα δάκρυά της και να επιστρέψει στις ρίζες της μέσω ενός νοερού ταξιδιού. Ενός ταξιδιού που την οδηγεί στην ταυτότητά της.
Αχ αστέρι μου, τζιβαέρι μου…
Το τραγούδι κλείνει με την υπενθύμιση ότι αυτό το αστέρι, το γυναικείο αστέρι του Πόντου, είναι ένα κόσμημα, ένα διαμάντι. Και το διαμάντι, όπως καθετί πολύτιμο, δεν χάνει ποτέ την αξία του. Σφυρηλατείται μέσα από ακραίες θερμοκρασίες, αλλά η λάμψη του παραμένει αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου.
Πολυξένη Παπαδοπούλου*
