Την ευαγγελική προτροπή «Γρηγορείτε», τη συναντάμε αρκετές φορές στο ιερό κείμενο του Ευαγγελίου διά στόματος των αγίων Αποστόλων Ματθαίου (Κεφ. ΚΕ΄13), Λουκά (Πραξ. Κ΄ 31) και Παύλου (Α΄ Κορ. ΙΣΤ΄13)[1]. Στον Όρθρο της Μεγάλης Τρίτης, ο οποίος ψάλλεται το βράδυ της Μεγάλης Δευτέρας, ακούγεται απ’ άκρου εις άκρον της Ελλάδας στις εκκλησιές μας «η παραβολή των δέκα παρθένων» το απόσπασμα από το ευαγγέλιο του Ματθαίου: «[…] 13 γρηγορείτε ούν, ότι ουκ οίδατε την ημέραν ουδέ την ώραν εν η ο υιός του ανθρώπου έρχεται» (απόδοση: Γρηγορείτε λοιπόν, διότι δεν γνωρίζετε την ημέρα ούτε την ώρα που ο υιός του ανθρώπου θα έρθει).
Η εγρήγορση δηλώνει άγρυπνη συνείδηση και συνεχή ετοιμότητα δράσης. Οι πατέρες και οι μητέρες της Εκκλησίας μας, οι μοναχοί και οι μοναχές, έκαναν αυτήν τη ρήση κυρίαρχο σύνθημα στη ζωή τους.
Την προτροπή αυτή έβλεπαν καθημερινά οι Τραπεζούντιοι στο κωδωνοστάσιο του μητροπολιτικού τους ναού πριν ξεριζωθούν από την πόλη τους.
Το κωδωνοστάσιο του αγίου Γρηγορίου Νύσσης, του τελευταίου μητροπολιτικού ναού της Τραπεζούντας ήταν έργο του Ποντίου αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Κακουλίδη και χτίστηκε για να αντικαταστήσει το παλιότερο και μικρότερο κωδωνοστάσιο του ναού. Το περικαλλές έργο ανεγέρθηκε με δαπάνη του τραπεζίτη Κωνσταντίνου Θεοφυλάκτου.
Βρισκόταν δυτικά σε μικρή απόσταση από την πύλη του ναού και ήταν ισοϋψές με αυτόν, ενώ καλυπτόταν με θόλο. Σε κάθε του πλευρά ήταν αναρτημένα ρολόγια τα οποία έδειχναν την ώρα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Μια καμπάνα κατασκευασμένη στη Ρωσία, διαστάσεων ενός μέτρου σε ύψος και σε πλάτος, σήμαινε τις ώρες της ημέρας.
Κάτω από τους δίσκους των ωρολογίων υπήρχε η κεφαλαιογράμματη επιγραφή «ΓΡΗΓΟΡΕΙΤE» υπενθυμίζοντας αφενός μεν στο ποίμνιο τη γνωστή ευαγγελική προτροπή, αφετέρου δε κάνοντας λογοπαίγνιο με την ονομασία του ναού. Αξίζει να σημειωθεί πως ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης ήταν ο μόνος ναός στον Πόντο που διέθετε τέτοιο κωδωνοστάσιο.
Ο ίδιος ο αρχιτέκτονας στο βιβλίο του Ολίγα τινά περί Πόντου και ιδίως της Τραπεζούντας γράφει:
Το αρκετά περικαλλές τούτο έργον εγερθέν εν τω αυλογύρω του Μητροπολιτικού Ναού του αγίου Γρηγορίου Νύσσης, εις μικράν απόστασιν δυτικώς αυτού δια σχεδίου μου δαπάνη Κωνσταντίνου Θεοφυλάκτου, έχει το όλον ύψος το αυτό περίπου με το του ναού, συμπεριλαμβανομένου του τρούλλου του. Φέρει ρυθμόν κατά το μάλλον Ελληνικόν παρηλαγμένον εις την στέγασιν αυτού, γενομένης σφαιρικής προς ποιάν τινά συμμόρφωσιν προς ναούς και δη προς τους υπ’ αυτήν δίσκους ωρολογίου, δεικνύοντας τας ώρας και κατά τας τέσσερας πλευράς αυτού. Υπό την στέγην δε αυτού εκρέματο μέγας κώδων, εκ Ρωσίας παραγγελθείς.
Ούτως είχε διαστάσεις καθ’ ύψος και πλάτος πλέον του μέτρου, εσήμαινε τας ώρας της ημέρας εξυπηρετών και τον ναόν κατά τας διαφόρους λειτουργίας του. Υπό τους μεγάλους εν πλαισίοις δίσκους του ωρολογίου των πλευρών αυτού, έφερεν υπ’ αυτούς και εις τας τέσσερας πλευράς του, εν μεγάλοις γράμμασι την λέξιν «ΓΡΗΓΟΡΕΙΤΕ». Δεξιόθεν δ’ αυτού ως δείκνυται εν τη παρακειμένη εικόνι είναι και το Μητροπολιτικόν οίκημα το υπό του αειμνήστου Γέροντος Κωνσταντίου Καλπακτζόγλου αγορασθέν.
Αλεξία Ιωαννίδου
