Προλήψεις και δεισιδαιμονίες στη Σάντα: Ο Ρδάκος και ο Αράπ’ς στη γη του Πόντου

Ο Ευστάθιος Τσαντεκίδης, γέννημα-θρέμμα της ενορίας Πινιατιάντων, έμελλε να γράψει ιστορία στην ποντιακή λαογραφία ως Στάθης Αθανασιάδης αφού κάποια στιγμή της ζωής του άλλαξε το επώνυμό του. Ο Γεροστάθης, όπως έγινε ευρύτερα γνωστός, είναι ένας από τους ανθρώπους που συγκέντρωσαν υλικό για τα ήθη και τα έθιμα της Σάντας από τους γέροντες και τις γερόντισσες της περιοχής.

Οι συστηματικές του έρευνες και καταγραφές μάς έχουν χαρίσει έναν απίστευτο λαογραφικό πλούτο για τον τόπο του, γεγονός που αξιολόγησε αναλόγως και η Ακαδημία Αθηνών απονέμοντάς του βραβείο δύο φορές.

Ένα μικρό δείγμα είναι το άρθρο που έγραψε στην Ποντιακή Εστία, το 1959, για τους δράκους και τους αράπηδες στη Σάντα και γενικότερα τον Πόντο, αποτυπώνοντας τις προλήψεις και τις δεισιδαμονίες της περιοχής. Τα μυθικά αυτά πλάσματα έχουν υπερφυσική δύναμη, τρομακτική εμφάνιση και συχνά φυλάνε μοναδικούς θησαυρούς. Άλλοτε κυνηγούν κορίτσια ή τα προστατεύουν ενώ κάποιες φορες παρά την εμφάνισή τους είναι αγαθά πλάσματα.

≈

Ρδάκος (Δράκος)

Στα παραμύθια της Σάντας (και του Πόντου γενικά) αναφέρονται συχνά οι Δράκοι σαν πολύ μεγάλα τέρατα  με πόδια και φτερά και προικισμένα με υπερφυσική δύναμη. Τα μάτια τους πετούνε σπίθες και υπνωτίζουν ανθρώπους και ζώα, τους κάνουν να χάνουν τη δύναμη της θέλησής τους και να σέρνονται μαγνητισμένοι στο ανοιχτό στόμα τους, που βγάζει το θανατηφόρο πνοή.

Κατοικούν κοντά στις πηγές ή στις λόχμες. Ο Θεός τούς σκοτώνει με κεραυνό, οι δε ραγδαίες βροχές και οι πλημμυρισμένοι ποταμοί κουβαλούν το πτώμα τους στη θάλασσα.

Ρδάκοι ονομάζονται και όντα ανθρωπόμορφα με ανάστημα και δύναμη υπερφυσική, που μεταμορφώνονται όταν θέλουν. Κατοικούν σε παλάτια, φυλάγουν θησαυρούς, πηγές, βασιλοπούλες και άλλα πολύτιμα πράγματα. Κυνηγούν ανθρώπους και ζώα, αρπάζουν κορίτσια και τα κρατούν φυλακισμένα στην κατοικία τους.

Σε μερικά παραμύθια ο Ρδάκος ονομάζεται «αζτεχέρ». «Ρδακοντικά» ονόμαζαν τα πολύ μεγάλα φίδια.

Αράπ’ς

Στις παραδόσεις και στα παραμύθια μας ο Αράπης είναι στοιχείο με ανάστημα υψηλό, σώμα γυμνό με μεγάλες τρίχες.

Σε μερικά παραμύθια είναι στοιχείο του σπιτιού αγαθό, που προστατεύει και εξασφαλίζει την ευτυχία του. Σε μερικά άλλα είναι φύλακας θησαυρού, άγρυπνος και άγριος, αλλά που μπορεί να εξευμενισθεί ή να εξουδετερωθεί με αποτρόπαια μαγικά και επωδούς. Στον ύπνο ή δείχνει το μέρος, όπου είναι κρυμμένος θησαυρός ή κάθεται επάνω στο στήθος του ανθρώπου και προσπαθεί να τον πνίξει (εφιάλτης).

Ο άνθρωπος συναντά τον Αράπη κοντά σε βρύσες, πηγάδια, γέφυρες, έρημα σπίτια.

Ο Αράπης ή καταδιώκει τους διαβάτες ή με άλλους τρόπους τρομάζει μικρούς και μεγάλους.

Παρουσιάζεται και στους μύλους και πλησιάζοντας το μυλωνά δεν κάμνει άλλο τίποτε, παρά να μιμείται άφωνος τις διάφορες κινήσεις του. Τότε ο μυλωνάς παίρνοντας δαυλό, ανάβει την άκρη του φορέματός του, και ο Αράπης μιμούμενος μεταδίδει τη φωτιά στο δασύ τρίχωμά του, φωνάζει τρομερά και φεύγει.

Στάθης Αθανασιάδης

• Πηγή: Ποντιακή Εστία, 1959, τχ. 109-110.
• Σημ.: Έχει διατηρηθεί η σύνταξη του πρωτότυπου.
• Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα «Ψηφιακή Σάντα» για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την περιοχή.