Ο Άγιος Τρύφων καταγόταν από τη Λάμψακο της Φρυγίας, πόλη στα νότια παράλια του Ελλήσποντου στην έξοδο προς τη θάλασσα του Μαρμαρά. Σύμφωνα με άλλες πηγές ο Άγιος καταγόταν από την Απάμεια της Βιθυνίας του αρχαίου Πόντου.
Ήταν πολύ φτωχός και αναγκαζόταν να βόσκει χήνες για να βιοποριστεί. Μελετούσε την Αγία Γραφή και ήταν η ζωντανή ενσάρκωση των διδαγμάτων της: «Ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν». Άπλετη λοιπόν του δόθηκε η χάρις άνωθεν και θεράπευε επικαλούμενος το όνομα του Ιησού Χριστού όχι μόνο ανθρώπους αλλά και ζώα και επιπροσθέτως έδιωχνε τα ακάθαρτα πνεύματα με την προσευχή του, καθώς είχε παρρησία στον Θεό.
Κατά την ηγεμονία του αυτοκράτορα Γορδιανού (238-244) προσευχόμενος απάλλαξε την κόρη του αυτοκράτορα από δαιμονικά πνεύματα.
Ο αυτοκράτορας ευγνώμων του προσέφερε τιμές και αξιώματα που ο Άγιος αρνήθηκε ευγενικά. Τότε του προσέφερε δώρα, τα οποία ο Τρύφωνας για να μην τον προσβάλει τα παρέλαβε αλλά τα μοίρασε όλα στους φτωχούς στο δρόμο για το γυρισμό στις συνήθεις ασχολίες του.
Επί βασιλείας Δεκίου (Γάιος Μέσσιος Κουίντος Τραϊανός Δέκιος Αύγουστος 249-251), οι εθνικοί κατήγγειλαν τον Τρύφωνα στον έπαρχο της Ανατολής Ακυλίνο ως επικίνδυνο χριστιανό που επιτελεί «ψευτοθαύματα» και με αυτόν τον τρόπο προσελκύει ανθρώπους στη «νέα θρησκεία». Στους στρατιώτες που στάλθηκαν για να τον συλλάβουν ο Άγιος δεν πρόβαλλε καμία αντίσταση, τουναντίον παραδόθηκε αυτοβούλως και με γενναίο φρόνημα οδηγήθηκε στη Νίκαια αντιμετωπίζοντας με περιφρόνηση τις κολακείες και τα καλοπιάσματα για να αλλαξοπιστήσει και με γενναιότητα τις απειλές κατά της ζωής του εάν δεν το πράξει.
Το μαρτύριο του Αγίου άρχισε όταν τον κρέμασαν και τον χτυπούσαν με ξύλινα ξίφη που χρησιμοποιούσαν οι στρατιώτες για εξάσκηση στην ξιφομαχία.
Ο Τρύφων έμενε σταθερός και με σθένος απαντούσε πως δεν πρόκειται να αρνηθεί τον λατρεμένο του Ιησού Χριστό ό,τι και εάν του κάνουν. Τότε τον έδεσαν πίσω από ένα άλογο και τον ανάγκασαν πότε να τρέχει ανυπόδητος πάνω σε χαλίκια και πότε να σέρνεται στο δρόμο. Εκείνος όμως εξακολουθούσε να αρνιέται να προσφέρει θυσία στα είδωλα. Του έμπηξαν καρφιά στα πόδια και τον περιέφεραν στους δρόμους της πόλης. Ο πόνος των απάνθρωπων βασανιστηρίων γινόταν τρυφή για τον Τρύφωνα όσο προσεύχονταν στον Κύριο να μην τον εγκαταλείψει. Το μένος των διωκτών τού Χριστιανισμού δεν σταμάτησε όμως εδώ. Οι δήμιοι του Αγίου εξάρθρωσαν τα μέλη του και έκαψαν με δαυλούς το σώμα του, και όταν είδαν πως ο Τρύφωνας δεν πρόδιδε την πίστη του, κατόπιν διαταγής του Ακυλίνου ο οποίος είχε γελοιοποιηθεί σε ολόκληρη την Νίκαια για το πόσο ανίσχυρος τελικά ήταν μπροστά στον σθεναρό Τρύφωνα, του έκοψαν το κεφάλι.
Οι χριστιανοί της Νίκαιας περισυνέλλεξαν το τίμιο λείψανο του Αγίου και το ενταφίασαν στην γενέτειρά του τη Λάμψακο στις ακτές του Ελλήσποντου βγαίνοντας στη θάλασσα του Μαρμαρά, όπου και επιτέλεσε πλήθος θαυμάτων.
Λέγεται πως πριν πεθάνει υπαγόρευσε στον φρουρό που τον φυλούσε και πίστεψε στον αληθινό Θεό βλέποντας την πίστη του Αγίου το παρακάτω κείμενο:
Ευχή του Αγίου Μάρτυρος Τρύφωνος
Όντος μου εν Λαμψάκου Κώμη και τας χήνας επιμελουμένου μου και βόσκοντος, οργή κατήλθεν από Θεού παντοκράτορος ουκ εις τον τόπον εκείνον μόνον, αλλά και εις τας κύκλω περιχώρους, τουτέστιν οργή προς πάσαν άμπελον, χώραν τε, και κήπον, αθρόως των φύλλων και των καρπών βριθομένων, μαραινομένων και αφανιζομένων.
Ορών ουν εγώ ο ελάχιστος Τρύφων, ούτω τηκομένους τους καρπούς και δια ταύτην την αιτίας δαπανωμένους τους ανθρώπους, τω παντελεί αφανισμώ των καρπών της γης, των τε χωραφίων, αμπέλων, κήπων και λαχάνων και παντοίων δένδρων τω τοιούτω ολέθρω παραδινομένων, διαπονηθείς, εδεήθην προς τον Κύριον και Θεόν μου, του γενέσθαι αφανή πάντα τα θηρία, τα προς αδικίαν και φθοράν υπάρχοντα των τε κήπων και χωραφίων και αμπέλων και παντοίων δένδρων τε και λαχάνων και μάλιστα των την κώμην εκείνην οικούντων της παρακειμένης λίμνης και προς υπόκλισιν και πρόσκλησίν μου παραγενομένων.
Και δη εις προσευχήν κλίναντός μου το γόνυ και τας χείρας προς τον Θεόν εκπετάσαντος, ο εισακόύων των εις αυτόν πεποιθότων Θεός, αυτός εξαπέστειλε εξ ετοίμου κατοικητηρίου αυτού Άγγελον, του πατάξαι παν φύλον και παν γένος κακούργων θηρίων, των αδικούντων την άμπελον, την χώραν τε και τον κήπον των δούλων αυτού, ο και των θηρίων τούτων τα ονόματα σαφώς επιστάμενος. Οία: Κάμπη, Σκώληξ, Σκωληκοκάμπη, Σκάνθαρος, Βρούχος, Ακρίς, Επίμαλος, Καλιγάρις,Μακρόπους, Μύρμηξ, Φθείρ, Ρυγίτης, Φυλλίτης, Καυσοκόπος, Ερυσίβη, Κοχλοί, Ψαλίτης και είτι άλλο προσφυσούν και μαραίνον τον καρπόν της σταφυλής και των λοιπών ειδών και λαχάνων.
Ου μην δε, αλλά και αυτός εγώ όρκω ταύτα εδέσμουν, του μηκέτι τους τόπους των εμέ προσκαλουμένων επιβαίνειν τούτους και διατρίβειν, αλλ’ επί αβάτων τόπων επέταξα απελθείν. Ο δε όρκος τούτος εστίν: Ορκίζω υμάς κατά των αγίων πολυομμάτων Χερουβείμ και των εξαπτερύγων Σεραφείμ, των ιπταμένων κύκλω του θρόνου και κραζόντων το Άγιος, Άγιος, Άγιος Κύριος Σαβαώθ, εις δόξαν Θεού Πατρός Αμήν.
Ορκίζω υμάς κατά των αγίων Αγγέλων και πάσης δυνάμεως και των μυρίων μυριάδων και χιλίων χιλιάδων, των φόβω πολλώ ισταμένων κατενώπιον της δόξης Κυρίου, μη αδικήσητε την άμπελον, μήτε την χώραν, μήτε τον κήπον των δέντρων τε και λαχάνων του δούλου του θεού, αλλά απέλθετε εις τα άγρια όρη, εις τα άκαρπα ξύλα, εις α εχαρίσατο υμίν ο Θεός την καθημερινήν τροφήν.
Ορκίζω υμάς κατά του τιμίου Σώματος ημών δι’ ου και η σωτηρία εδόθη ημίν και απολύτρωσις και υπέρ ου μέλλομεν αποθνήσκειν, μη αδικήσητε μήτε την χώραν, μήτε την άμπελον, μήτε τον κήπον, μήτε παν δέντρον κάρπιμόν τε και άκαρπον, ή φύλλον λαχάνων αδικήσητε εκ του περιορισμού και τόπου του δούλου του Θεού.
Ειδέ παρακούσητέ μου, και παραβήτε τον όρκον, ον ώρκισα υμάς, ουκ έχετε προς εμέ τον ταπεινόν και ελάχιστον Τρύφωνα, αλλά προς τον Θεόν του Αβραάμ και Ισαάκ και Ιακώβ, τον ερχόμενον κρίναι ζώντας και νεκρούς. Διό, καθώς προείπον υμίν, υπάγετε εις τα άγρια όρη, εις τα άκαρπα ξύλα.
Ειδέ μη ακούσητέ μου, ικετεύειν μέλλω τον φιλάνθρωπον Θεόν, του αποστείλαι τον Άγγελον αυτού τον επί των θηρίων και σιδήρω και μολύβδω δήσει υμάς και αποκτενεί, άνθ’ ων τους όρκους και την προσευχήν εμού του ταπεινού ηθετήσατε Τρύφωνος. Αλλά και οι σρουθοί , πεμπόμενοι δι’ εμής προσευχής καταφάγονται υμάς.
Έτι ορκίζω υμάς κατά του μεγάλου ονόματος, του επί της πέτρας επιγραφέντος και μη βαστασάσης, αλλά διαρραγείσης, ωσεί κηρός προσώπου πυρός. Εξέλθετε εκ των καθ’ ημάς, εις ους προείπον υμίν, τόπους αβάτους και ανύδρους και ακάρπους. Εξέλθετε από του τόπου και περιορισμού των δούλων του Θεού, των καμέ προσκαλουμένων εις βοήθειαν αυτών και αντίληψιν και σωτηρίαν, ίνα και εν τούτοις δοξασθή το πανάγιον όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και αι προσευχαί και αι αιτήσεις του ταπεινού Τρύφωνος εκπληρωθώσιν. Ότι τω Θεώ πρέπει δόξα και κράτος εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Η τίμια κάρα του φυλάσσεται στην Ι.Μ. Ξενοφώντος του Αγίου Όρους
Η τίμια κάρα του ενδόξου Αγίου Τρύφωνα του μεγαλομάρτυρα, βρίσκεται στην Ιερά Μονή Ξενοφώντος του Αγίου Όρους. Στην περιοχή πλησίον της μονής υπάρχει Κελλί αφιερωμένο στον Άγιο Τρύφωνα, στο οποίο ησυχάζουν πατέρες της Μονής. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μαρτυρία του γέροντα Βαρλαάμ του Ξενοφωντινού ο οποίος έζησε για 80 χρόνια στο Άγιον Όρος, αφού πήγε στην Ι.Μ. Ξενοφώντος το 1908 και «έφυγε» με την εκδημία του το 1983.
Ο πατέρας Βαρλαάμ είχε ως διακόνημα τις αγροτικές εργασίες της μονής. Διηγήθηκε στους νεότερους αδελφούς του πως στους κήπους της μονής στην περιοχή που ονομάζουν «Ζαχαρά» μια χρονιά έπεσαν ακρίδες και κάμπιες και κινδύνευε να χαθεί η σοδειά και να μείνουν νηστικοί οι πατέρες. Τότε οι μοναχοί έβγαλαν την τίμια κάρα του Αγίου Τρύφωνα και έκαναν αγιασμό διαβάζοντας τις ευχές του αγίου. Μετά από λίγο διάστημα έκπληκτοι είδαν πως οι ακρίδες και οι κάμπιες είχαν εξαφανιστεί.
Οι μοναχοί της Ξενοφώντος κατέγραψαν μια ακόμα μαρτυρία του γέροντα Βαρλαάμ που τους είπε: «Εμείς πατέρες δεν ξέραμε από ραντίσματα και τέτοια πράγματα. Όταν παρουσιάζονταν ασθένειες, παίρναμε την αγία Κάρα του προστάτη μας Αγίου Τρύφωνος, κάναμε αγιασμό και λιτανεύαμε το άγιο λείψανο μέσα στον ελαιώνα, ραντίζοντας με τον αγιασμό τα δένδρα και η συγκομιδή ήταν θαυμαστή. Σκεφτείτε έσπαζαν τα κλαδιά από τον καρπό, είκοσι πέντε χιλιάδες οκάδες λάδι βγάζανε τον χρόνο που είχε ελαιοκαρπία. Δόξα τω Θεώ και δόξα στον Άγιο Τρύφωνα τον προστάτη μας»!
Ο τιμή του Αγίου Τρύφωνα στον Πόντο και την Κωνσταντινούπολη
Στην Κωνσταντινούπολη ανήμερα της εορτής του Αγίου τελούνταν πανηγυρική Θεία Λειτουργία στον ναό του Αγίου Αποστόλου και Ευαγγελιστού Ιωάννου του Θεολόγου που τοποθετούνταν παραπλεύρως της Μεγάλης Εκκλησίας, της Αγίας του Θεού Σοφίας, της γνωστής σε όλους μας Αγια-Σοφιάς.
Στα Κοτύωρα του Πόντου την ημέρα της εορτής του Αγίου, γινόταν ειδικός αγιασμός στην εκκλησία. Στη συνέχεια οι πιστοί έπαιρναν από τον αγιασμό αυτόν και ράντιζαν τα σπίτια, τα δέντρα, τους κήπους και τα χωράφια τους για να προστατευτούν από τις ακρίδες και τα σκουλήκια.
Στο Σταυρίν τιμούσαν τον Άγιο Τρύφωνα και τον επικαλούνταν για να μην πληγούν τα σπαρτά τους από θεομηνίες.
Στη Ροδόπολη ονόμαζαν την ημέρα της εορτής του Αγίου «του σκωλεκού» και έριχναν αγιασμό στα χωράφια. Στο χωριό Ανδρεάντων της Αμισού την 1η του Κουντούρ, του Φεβρουαρίου δηλαδή, οι γεωργοί πήγαιναν στην εκκλησία έχοντας μαζί τους ένα μικρό σακούλι που περιείχε διάφορους σπόρους και ο παπάς έκανε αγιασμό και διάβαζε ειδική ευχή για να ευλογήσει τον σπόρο.
«Τ’ Αε-Τρυφωνί’ την ημέραν κάθε νοικοκύρτς εβάλλ’ νεν απέσ’ σ’ έναν σακούλ’ τσεσίτα ιπωρ’ κά κ’ επαίρ’ νεν κ’ επέν’ ατά σην εγκλεσίαν», έλεγαν οι παλαιοί εμούν. Χρόνια Πολλά και ο Άγιος Τρύφωνας να προστατεύει τους αγρότες μας και τις σοδειές τους.
Αλεξία Ιωαννίδου
Βιβλιογραφία:
- Αρχείον του Πόντου, σ. 389-391, Έλσα Γαλανίδου-Μπαλφούσια
- http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/agiologion/agios_martys_tryfwn.htm Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
- Μακάριος Ιερομόναχος, Νέος Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, τομ. ΣΤ’, Σιμωνόπετρα 2006.
