Απουσία των αρχηγών των κομμάτων και με περιορισμένο αριθμό συμμετεχόντων στη συνεδρίαση συζητήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 1994, στο ελληνικό Κοινοβούλιο, η πρόταση νόμου των 22 βουλευτών του ΠΑΣΟΚ για την αναγνώριση της Γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού και της καθιέρωσης της 19ης Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης των θυμάτων της.
Μάλιστα, προς το τέλος της διαδικασίας υπήρχαν μόνο 13 άτομα στη συνεδρίαση, που είχε ουσιαστικά τα χαρακτηριστικά μίας τυπικής συζήτησης ενός νομοσχεδίου.
Τα παραπάνω τόνισε ο ιστορικός ΜΑ με εξειδίκευση στη Δημόσια Ιστορία Κώστας Σαμουρκασίδης, ως κεντρικός ομιλητής της επετειακής εκδήλωσης για την 24η Φεβρουαρίου 1994, που διοργάνωσε το Σωματείο Δράσης «Νίκος Καπετανίδης», στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου Θεσσαλονίκης.
Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης τον συντονισμό της οποίας είχε ο δημοσιογράφος Αιμίλιος Σαπρανίδης, ο Κώστας Σαμουρκασίδης αναφέρθηκε στα βήματα που έγιναν από τον πολιτικό κόσμο της χώρας, στη συντριπτική πλειοψηφία τους από βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, μέχρι να ψηφιστεί ομόφωνα από την Ολομέλεια του Ελληνικού Κοινοβουλίου, στις 24 Φεβρουαρίου 1994, η αναγνώριση της Γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού και η καθιέρωση της 19ης Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης των θυμάτων.
Μίλησε, παράλληλα, για τη για πολλές δεκαετίες επίσημη σιωπή του ελληνικού κράτους για τα τραγικά γεγονότα που υπέστη ο ελληνισμός της Ανατολής από τους Τούρκους αλλά και για τον καταλυτικό ρόλο που έπαιξαν ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης καθώς και οι καταστάσεις της εποχής (π.χ. ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις), στην αναγνώριση της Γενοκτονίας.
Λήθη για 72 χρόνια από την ελληνική πλευρά και επικριτικοί τόνοι
Ειδικότερα, ο ιστορικός ΜΑ σημείωσε ότι η ψήφιση της αναγνώρισης έγινε μετά από 72 χρόνια λήθης από την ελληνική Πολιτεία, που υιοθέτησε τη συγκεκριμένη πολιτική από το 1922. Μάλιστα η ελληνική πλευρά δέχθηκε το 1930 το Σύμφωνο Ελληνοτουρκικής Φιλίας και το 1934 ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρότεινε την απονομή βραβείου Νόμπελ Ειρήνης στον Μουσταφά Κεμάλ.
«Μετά από δεκαετίες, αυτήν του ‘60, υιοθετήθηκε ένας επικριτικός τόνος απέναντι στην αμνησία του ελληνικού κράτους», είπε ο Κώστας Σαμουρκασίδης, αναφέροντας ως χαρακτηριστικά παραδείγματα αντίδρασης το πολύ σημαντικό έργο του Δημήτρη Ψαθά το 1966 Γη του Πόντου αλλά και την έρευνα του Πολυχρόνη Ενεπεκίδη στα αρχεία της Αυστρίας και της Γερμανίας για το θέμα της Γενοκτονίας. Μια έρευνα που παρεμποδίστηκε από το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, για να μη διαρραγούν οι σχέσεις με την Τουρκία.
Η έρευνα, ωστόσο έγινε και ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης μάς παρέδωσε ένα μνημειώδες έργο.
Παράλληλα, ο Κώστας Σαμουρκασίδης αναφέρθηκε στο κινηματογραφικό έργο 1922 του Νίκου Κούνδουρου, το οποίο απέσπασε εννέα βραβεία στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης αλλά μέχρι το 1982 παρέμενε απαγορευμένο λόγω αντιδράσεων από τους Τούρκους καθώς και στο βιβλίο του Γιώργου Λαμψίδη Τοπάλ Οσμάν του 1969. «Τότε δημιουργείται μεταξύ των Ποντίων μία πολιτική ταυτότητα», σημείωσε ο Κώστας Σαμουρκασίδης.
Προσπάθειες να έρθει το θέμα στη Βουλή
Κατά τον ιστορικό, η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, η όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων εξαιτίας διαφόρων γεγονότων η παλιννόστηση Ποντίων από την πρώην Σοβιετική Ένωση και το Κουρδικό Ζήτημα δημιούργησαν ένα θετικό έδαφος, ώστε να έρθει το θέμα της αναγνώρισης στη Βουλή.
Μεγάλη ήταν η συμβολή σε αυτό του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, ο οποίος, μεταξύ άλλων, πρωτοστάτησε το 1985 στην ίδρυση του Κέντρου Ποντιακών Μελετών αλλά και έγραψε το 1986 κείμενο για τη Γενοκτονία στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία.
Κατά τον Κώστα Σαμουρκασίδη με διάφορες ενέργειες, αναφορές, ερωτήσεις και επερωτήσεις το διάστημα 1989-1994 έγιναν προσπάθειες για αναγνώριση από τη Βουλή της Γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού.
Για παράδειγμα, στις 28 Ιουνίου 1990 έγινε η πρώτη κοινοβουλευτική αναφορά από το βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Σαψάλη και στις 5 Ιουλίου 1990 η πρώτη επερώτηση από τον επίσης βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Λάζαρο Εφραίμογλου.
Ώσπου φτάσαμε στις 9 Δεκεμβρίου 1993, όταν κατατέθηκε μία δεύτερη πρόταση νόμου από 22 βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και το θέμα εισήχθη στο Κοινοβούλιο στις 24 Φεβρουαρίου 1994. «Για το θέμα ήταν 26 οι ομιλητές βουλευτές. Είκοσι από το ΠΑΣΟΚ, τρεις από τη Νέα Δημοκρατία, δύο από το ΚΚΕ και ένας από την Πολιτική Άνοιξη. Το αρχικό κείμενο της πρότασης είχε διαφορές με αυτό που εισήχθηκε. Για παράδειγμα, το δεύτερο περιελάμβανε γενικόλογες αναφορές για τις ενέργειες των Τούρκων σε βάρος των Ελλήνων της Ανατολής. Αν και ψηφίστηκε ομόφωνα, δεν υπήρχε κλίμα ομοθυμίας. Μάλιστα, σημειώθηκε και επεισόδιο με αντεγκλήσεις και ύβρεις μεταξύ του εισηγητή του ΚΚΕ Γεράσιμου Αραβανή και βουλευτών του ΠΑΣΟΚ. Στις 8 Μαρτίου δημοσιεύθηκε σε ΦΕΚ ο νόμος που περιελάμβανε την αναγνώριση της Γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού και στις 11 Μαρτίου τέθηκε σε ισχύ», τόνισε ο ιστορικός.
Βραβεύσεις και τοποθετήσεις πολιτικών
Η εκδήλωση ξεκίνησε με τον Γιώργο Συμεωνίδη, ο οποίος αφηγήθηκε σε συγκινητικό τόνο ένα χορείο από το έργο του Η Τελευταία Ώρα, για να ακολουθήσει το ποντιακό τραγούδι «Αναστορώ τα παλαιά» από τον Αλέξη Παρχαρίδη, υπό τους ήχους της κεμεντζέ του Δημήτρη Ξενιτόπουλου.
Η βραδιά συνεχίστηκε με βραβεύσεις από το Σωματείο Δράσης «Νίκος Καπετανίδης» μέσων μαζικής ενημέρωσης που πραγματεύονται θέματα σχετικά με τον ποντιακό ελληνισμό, μεταξύ των οποίων και το pontosnews.gr.
Στη διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας, ώστε οι Τούρκοι να καταλάβουν ότι τη διέπραξαν να ζητήσουν μία συγνώμη γι’ αυτήν κι έτσι να αναπαυθούν οι ψυχές των 353.000 θυμάτων, αναφέρθηκε ο βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας Θεόδωρος Καράογλου, ενώ ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης έκανε λόγο για το «ιερό, τους ιερείς και τη μαγιά». Κατά τον ίδιο, ιερό είναι η αναγνώριση της Γενοκτονίας από το ελληνικό Κοινοβούλιο, ιερείς τα ποντιακά σωματεία που φυλάττουν το ιερό και του δίνουν νόημα, περιεχόμενο και προοπτική και μαγιά η ενασχόληση της νέας γενιάς με τα θέματα του ποντιακού ελληνισμού.
Χάρης Καστανίδης: Έτσι έζησα τα γεγονότα
Από την πλευρά του ο Χάρης Καστανίδης, ένας από τους 22 βουλευτές του ΠΑΣΟΚ που κατέθεσαν την πρόταση νόμου στη Βουλή για την αναγνώριση της Γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού, ανέφερε, μεταξύ άλλων ότι «πρέπει να κρατάμε άσβεστη τη μνήμη εκείνης της ημέρας και ότι τίποτα δε γίνεται τυχαία. Υπήρχαν συνθήκες και άνθρωποι που επέτρεψαν να συμβεί αυτό. Ανήκω στην τρίτη γενιά προσφύγων Ποντίων που, όπως και οι Μικρασιάτες, έστειλε εκπροσώπους της στη Βουλή κι έτσι ασκήθηκε πίεση και φτάσαμε στην αναγνώριση».
Ο ίδιος έκανε ιδιαίτερη μνεία στη συνεισφορά του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, τότε μέλος του Εκτελεστικού Γραφείου του ΠΑΣΟΚ, στην αίσια έκβαση της υπόθεσης, ο οποίος, όπως είπε, συνέβαλε στην ιστορική τεκμηρίωση των κειμένων αλλά και στην τεκμηρίωση του αιτήματος.
«Πόντιοι και Μικρασιάτες βουλευτές στείλαμε στο τέλος του 1990 επιστολή για την αναγνώριση της Γενοκτονίας στον Ανδρέα Παπανδρέου. Με ενθουσιασμό στις αρχές του 1991 είπε να το προωθήσουμε κοινοβουλευτικά. Το 1992 καταθέσαμε πρόταση νόμου 22 βουλευτές του ΠΑΣΟΚ. Αισθανόμασταν ότι θα βρίσκαμε ευήκοα ώτα. Ωστόσο, η τότε κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη ουδέποτε προώθησε την πρότασή μας. Το 1993, όταν επανεξελέγη το ΠΑΣΟΚ, ο Ανδρέας Παπανδρέου μας είπε ότι έχουμε ένα χρέος και έδωσε εντολή να προωθήσουμε την πρότασή μας. Στις 23 Φεβρουαρίου 1994 κατατέθηκε, στις 24 ψηφίστηκε. Είμαι ένας από τους 22 και μιλώ στο όνομα των υπόλοιπων 21. Από τότε η Ελλάδα μπορεί να υπερηφανεύεται ότι κάλυψε το ιστορικό χάσμα από τη δεκαετία του ‘20», σημείωσε, συγκινημένος, ο Χάρης Καστανίδης.
Ο πρώην υπουργός υπογράμμισε ακόμα ότι ο διχασμός μεταξύ των ποντιακών συλλόγων δεν επέτρεψε να υπάρχει μία ενιαία διεκδικητική παρουσία, ώστε να φτάσουμε στη διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας.
Ο Χάρης Καστανίδης απευθυνόμενος στη νεότερη γενιά τόνισε πως πρέπει να σκεφτεί ότι η ενότητα στον ποντιακό χώρο είναι πάνω απ’ όλα.
Η αναγνώριση άλλαξε την κατάσταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις
Το λόγο πήρε στη συνέχεια ο πρόεδρος του Σωματείου Δράσης «Νίκος Καπετανίδης» Γιώργος Γεωργιάδης, ο οποίος είπε ότι «όλοι, όπου κι αν ανήκουμε, οφείλουμε μία τιμή στον Ανδρέα Παπανδρέου, χωρίς την έμπνευση του οποίου δε θα ήταν πραγματικότητα η αναγνώριση της Γενοκτονίας». Ο ίδιος σημείωσε ότι η συγκεκριμένη εξέλιξη άλλαξε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
«Το 1994 στην εισηγητική έκθεση ονομάζεται ο θύτης, ο Μουσταφά Κεμάλ. Μέχρι τότε υπήρχε μόνο “μπάζωμα” των ονείρων των Ελλήνων του Πόντου, με την προσπάθεια για ελληνοτουρκική φιλία και την πρόταση Βενιζέλου για απόδοση βραβείου Νόμπελ Ειρήνης στον Κεμάλ», τόνισε ο Γιώργος Γεωργιάδης.
Ο ίδιος ανέφερε ότι η αναθεωρητική Τουρκία αναμένεται να επανέλθει και σημείωσε ότι «η Γενοκτονία δεν είναι ανάμνηση, δεν είναι μνημόσυνο. Είναι ζητούμενο που αφορά και την Τουρκία, στο εσωτερικό της οποίας υπάρχουν άνθρωποι που τείνουν χέρι φιλίας».
«Στην Ελλάδα η διεκδίκηση είναι άγνωστη λέξη»
«Οι Αρμένιοι σε όλο τον κόσμο θυμούνται και διεκδικούν. Στην Ελλάδα η διεκδίκηση είναι μία άγνωστη λέξη. Οι Αρμένιοι πιστεύουμε ότι ο αγώνας μας είναι δίκαιος και γι’ αυτό θα νικήσουμε. Μπορεί αυτό να ακούγεται ως κλισέ, όμως, αποτελεί στάση ζωής για εμάς τους Αρμένιους».
Τα παραπάνω ανέφερε, κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, ο πρόεδρος της Αρμενικής Εθνικής Επιτροπής Ελλάδος Μπεντρός Χαλατζιάν, σημειώνοντας ότι αυτό που λείπει από τον οργανωμένο ποντιακό χώρο, είναι η διάθεση να δημιουργήσουν άλλες διεξόδους.
Ο ίδιος, κατά την ομιλία του, ανέφερε ότι οι προσπάθειες για τη διεθνοποίηση της Γενοκτονίας των Αρμενίων ξεκίνησαν συστηματικά το 1965 και ακολούθησαν πολλές αναγνωρίσεις της από κράτη, οι οποίες έπληξαν το εθνικό γόητρο των Τούρκων. Στη συνέχεια αναφέρθηκε στον πόλεμο στη Δημοκρατία του Αρτσάχ (Ναγκόρνο Καραμπάχ) του 2020, ο οποίος έδειξε ότι παρά τις πολλές αναγνωρίσεις δεν υπήρξε έμπρακτη στήριξη από τρίτες χώρες στην Αρμενία μετά την επίθεση του Αζερμπαϊτζάν.
«Όταν τελείωσε και η τελευταία σφαίρα, αφού δεν υπήρχε βοήθεια από πουθενά, η Αρμενία υποχρεώθηκε σε μία ταπεινωτική ήττα. Οι Αζέροι είχαν πολύ πιο σύγχρονο πολεμικό εξοπλισμό, drones και τη βοήθεια Τούρκων αξιωματικών και μισθοφόρων τζιχαντιστών», είπε ο πρόεδρος της Αρμενικής Εθνικής Επιτροπής Ελλάδος.
Ωστόσο, κατά τον ίδιο, μετά τον πρόσφατο καταστροφικό σεισμό στην Τουρκία και τη Βόρεια Συρία η Αρμενία έστειλε ανθρωπιστική βοήθεια, ενέργεια που αποτέλεσε την αιτία να ανοίξουν μετά από 35 χρόνια τα σύνορα Τουρκίας-Αρμενίας. Την ίδια στιγμή στη Δημοκρατία του Αρτσάχ τα ράφια είναι άδεια από τρόφιμα και υπάρχουν συνεχείς διακοπές ρεύματος, αφού είναι κλειστός από τους Αζέρους ο μόνος δρόμος που τη συνδέει με την Αρμενία, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να φτάσει στους κατοίκους της καμία βοήθεια.
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με την τραγουδίστρια Μαρίνα Δονικιάν, η οποία απέδωσε a capella δύον υπέροχα αρμένικα τραγούδια. Το «Bingioli» και το «Sareri hovin mernem».
Ρωμανός Κοντογιαννίδης
