Φόρο τιμής σε έναν σπουδαίο καπετάνιο του ποντιακού αντάρτικου, του Παύλου Μωυσιάδη από το Αλτίνογλου Τσιφλίκ, βόρεια της Σεβάστειας του Πόντου, θα αποτίσει το χωριό όπου άφησε την τελευταία του πνοή, η Βεγόρα Αμυνταίου, στη Φλώρινα, με ένα μνημείο που θα ανεγερθεί στην πλατεία του χωριού.
Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου θα γίνουν τον Μάιο του 2022.
Η κατασκευή του μνημείου εγκρίθηκε με απόφαση του δημάρχου Αμυνταίου Άνθιμου Μπιτάκη και του Δημοτικού Συμβουλίου ενώ ήταν ιδέα του Θεόδωρου Μωυσιάδη, ανιψιού του Πόντιου αντάρτη. Πρόκειται για σημαντική απόφαση, σημειώνει ο εγγονός του Θόδωρος Γιαννιτσόπουλος, αντιπτέραρχος (ΜΗ) ε.α., καθώς στο πρόσωπό του τιμώνται όλοι όσοι χάθηκαν κατά τον Ξεριζωμό αλλά και όσοι αντιστάθηκαν στους Οθωμανούς Τούρκους.
Από το Αλτίνογλου Τσιφλίκ εκτοπίστηκαν 911 άνθρωποι προς την Παϊπούρτη και από εκεί μέσω Ντιγιάρμπακιρ, Χαλεπίου και Βηρυτού, στην Ελλάδα όπως όμως έφτασαν μόλις 250. Εγκαταστάθηκαν στο χωριό Κλείτος Κοζάνης και στη Βεγόρα Φλωρίνης, ένα χωριό με μακρόχρονη ιστορία. Κάποιοι από αυτούς τους ανθρώπους έφτασαν στην Ελλάδα το 1920 και άλλοι το 1923.
Το κόστος για την κατασκευή του μνημείου έχει αναλάβει ο Θεόδωρος Μωυσιάδης.
Ο Παύλος Μωυσιάδης με τα λόγια του εγγονού του
«Ο Παύλος Μωυσιάδης του Νικολάου και της Παρθένας, γεννήθηκε 15 Ιουνίου του 1897 στο Αλτίνογλου Τσιφλίκ, που βρίσκεται βόρεια της Σεβάστειας του Πόντου και απεβίωσε 14 Αυγούστου του 1957, στο αγαπημένο μας χωριό, τη Βεγόρα Φλωρίνης, σε ηλικία μόλις 60 ετών.
Ήταν παντρεμένος με την Μωυσιάδου Θεοδώρα και απέκτησαν μαζί οκτώ (8) παιδιά την Παρθένα, την Αναστασία, τον Νικόλαο, τον Πολυχρόνη, τον Κωνσταντίνο, τον Κυριάκο, τον Δημήτριο και την Σόνια.
Η κύρια ασχολία του πατέρα του Νικόλαου με όλα τα παιδιά του, τον Παύλο, τη Σοφία και τον Γρηγόρη ήταν η κτηνοτροφία, η γεωργία και το εμπόριο ψαριών, που ψάρευαν από το ποτάμι Γιλντίζ-Ιρμά και τους δύο παραπόταμους που διέσχιζαν τα χωράφια και το χωριό τους, καθώς επίσης μελιού, αυγών και άλλων γεωργικών προϊόντων, όλα παραγωγής τους από το έφορο κάμπο τους.
Παππούς του ήταν ο παπα-Δημήτρης Μωυσιάδης, ο εφημέριος και ψυχή της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου του αγαπημένου τους χωριού, που μαζί με τα πέντε (5) παιδιά του, τον πατέρα του Νικόλαο, τον Πολυχρόνη, τον Κυριάκο, την Μαρία και την Αναστασία, ήλθαν από το Τογκουλτάχ της Τραπεζούντος και εγκαταστάθηκαν στο Αλτίνογλου Τσιφλίκ.
»Ενεργός, ασυμβίβαστος και δραστήριος ο Παύλος Μωυσιάδης, από μικρός ενδιαφερόταν για τα κοινά και συμμετείχε ενεργά σε αυτά, στοιχεία που τον χαρακτήριζαν σε όλη του τη ζωή, έχοντας διατελέσει και πρόεδρος, εδώ στο αγαπημένο μας χωριό τη Βεγόρα, τη δύσκολη περίοδο 1946-1950. Είναι σημαντικό να αναφέρω την επιλογή και συμμετοχή του, παρά τη μικρή του ηλικία, σε συμβούλιο (Μουχτάρ-χιετί) που εκτελούσε χρέη δημογερόντων, στο χωριό του και στα γύρο τουρκικά χωριά, όπου τους σέβονταν πάρα πολύ. Ως ασκούντες χρέη δημογερόντων έδιναν λύσεις σε μικροδιαφορές μεταξύ των κατοίκων, οι οποίοι τις αποδέχονταν, έχοντας εμπιστοσύνη στο δίκαιο των κρίσεων τους και αποδέχονταν την επιβαλλόμενη τιμωρία-ποινή, που ήταν πάντα χρηματικό πρόστιμο, που παραδίδονταν στην εκκλησία ή στο σχολείο.
Πνεύμα ανήσυχο και ασυμβίβαστο με τις θηριωδίες και τις εγκληματικές μεθόδους των Τούρκων κατά των Ελλήνων του Πόντου, με αποκορύφωμα τα Τάγματα Εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού) και τη Λευκή Γενοκτονία, όλα μέθοδοι καθοδήγησης του καθοδηγητή των Τούρκων, του δαιμόνιου Γερμανού Λίμαν Φον Σάντερς.
Οι διωγμοί, οι λεηλασίες των συμμοριών Τούρκων ατάκτων και η εντολή για βίαιη ένταξη των ανδρών στα «Τάγματα Εργασίας», ήταν η αφορμή που οδήγησε στο αποκορύφωμα της αντίδρασης και άρνησης κατάταξης σε αυτά του Παύλου Μωυσιάδη, που τον ακολούθησαν πολλοί νέοι του χωριού και κατέφυγαν στα βουνά ως αντάρτες.
Έτσι γεννήθηκε η πρώτη ομάδα ανταρτών του Αλτίνογλου Τσιφλίκ από 12 νέους, με επικεφαλής και πρωτοπαλίκαρο τον Παύλο Μωυσιάδη, μεταξύ των οποίων και ο Χαράλαμπος Τσαγκαρίδης, ο Ευθυμιάδης Αναστάσιος, ο Παπαδόπουλος Παύλος, ο Παπαδόπουλος Ιωάννης, που συμμετείχαν στο αντάρτικο του Πόντου και έδρασαν στα βουνά του βιλαέτι Σεβάστειας, μεταξύ Αμάσειας και Τοκάτης.
»Αν και δεν είχε καμία στρατιωτική παιδεία και εκπαίδευση, τον διέκρινε ο έξυπνος τρόπος ενεργειών και δράσεων του στον ανταρτοπόλεμο που διεξήγαγε με την ομάδα του, που αν και καπετάνιος άτακτης αντάρτικης ολιγομελούς ομάδας στην αρχή, ενεργούσε γρήγορα και αποτελεσματικά, καταφέρνοντας σοβαρότατα πλήγματα στον τακτικό τουρκικό στρατό, με τις λιγότερες δυνατές απώλειες.
Η εξυπνάδα των δράσεων του καπετάν Παύλου φαίνεται και από την πολυμήχανη τακτική που ακολούθησε, προκειμένου να παραπλανήσει τον πολυπληθή τακτικό τουρκικό στρατό, που μάχονταν εναντίον του με την ολιγομελή ομάδα 25-30 ανταρτών ανδρών του και ταυτόχρονα να εξασφαλίσει τα αναγκαία τρόφιμα για την επιβίωση των ανδρών του.
Εξουθενωμένη η ομάδα του μετά από πολυήμερες μάχες στα βουνά, έχοντας εξαντληθεί τα τρόφιμά τους και μη έχοντας τρόπο τροφοδοσίας των ανδρών του, ο καπετάν Παύλος αποφάσισε να στείλει απεσταλμένους του σε γειτονικό τουρκικό χωριό και να απαιτήσει τρόφιμα. Γνωρίζοντας ότι στο συγκεκριμένο χωριό υπήρχαν πληροφοριοδότες του τουρκικού στρατού, σκέφθηκε έξυπνα και απαίτησε τρόφιμα για πολλαπλάσιο αριθμό ανδρών, γνωρίζοντας ότι αυτό θα γίνονταν γνωστό στον επικεφαλής Τούρκο αξιωματικό διοικητή των τουρκικών στρατευμάτων, με στόχο να τον τρομοκρατήσει και να αναστείλει την επίθεση εναντίων της ομάδας του, όπως και έγινε. Έτσι αυτή του η ενέργεια του έδωσε τον χρόνο να ανασυντάξει τις δυνάμεις του και να παραμείνει με ασφάλεια περίπου δέκα ημέρες μαζί με τους άνδρες του, ανακτώντας δυνάμεις, αναγκαίες για την επόμενη επίθεση.
»Όταν στις 4 Οκτωβρίου του 1919, όλοι οι κάτοικοι του Αλτίνογλου τσιφλίκ υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν σε δύο ώρες το χωριό τους και τις πατρογονικές τους εστίες και άρχιζε ο ξεριζωμός από τα χώματά τους, οι ανυπότακτοι Πόντιοι αντάρτες του Αλτίνογλου Τσιφλίκ, με επικεφαλής τον καπετάν Παύλο Μωυσιάδη, αρνήθηκαν να ακολουθήσουν και αποφάσισαν να ανέβουν και πάλι στα βουνά, εξασφαλίζοντας και δύο κάρα πολεμοφόδια, για να συνεχίσουν το αντάρτικο. Ενέταξε έτσι ο καπετάν Παύλος την ομάδα των ανταρτών του Τσιφλίκ, στο αντάρτικο σώμα του πρωτοκαπετάνιου Κοτζά Αναστάς (Αναστάσιου Παπαδόπουλου) από την Έρμπαα, του γνωστού Πόντιου Κολοκοτρώνη, ως καπετάνιος και πρωτοπαλίκαρό του.
Το φθινόπωρο του 1921, συμμετέχοντας στο αντάρτικο σώμα του Κοτζά Αναστάς, μετά από μάχες με μεραρχία του Λιβά Πασά του τακτικού Τουρκικού στρατού, που διήρκεσαν 95 μέρες, σε μέτωπο 28 χιλιομέτρων στο βουνό Top Tsam, κατάφεραν να εξοντώσουν 700 Τούρκους στρατιώτες, με δικές τους απώλειες μόλις 28 άνδρες.
Η ηρωική αυτή αντίσταση των ανταρτών ανάγκασε τον Κεμάλ να στείλει εναντίον τους τον στρατηγό Τζεμάλ Τζεβήτ, ορκισμένο να τους εξαφανίσει, με τους 16 χιλιάδες άνδρες του. Σε τρομερές συγκρούσεις που έγιναν στις 22 Φεβρουαρίου του 1922 στο χωριό Δαζλή, με καταδρομική ενέργεια των Ποντίων ανταρτών μαχητών, οι Τούρκοι ηττήθηκαν. Συλλαμβάνονται στις σκηνές τους ο στρατηγός Τζεμάλ Τζεβήτ, ο υπαρχηγός του Χουσεϊν Τοπούζογλου και άλλοι 17 επιτελικοί αξιωματικοί!
Όλοι τους εκτελέσθηκαν δια λογχισμού επιτόπου, με την κατηγορία «Εκ προθέσεως γενοκτονία σε βάρος των Ελλήνων του Πόντου». Σε διπλανές σκηνές οι ριψοκίνδυνοι αντάρτες βρήκαν και ελευθέρωσαν 65 Ελληνίδες, που είχαν απαχθεί για να εξυπηρετούν τα άρρωστα γούστα των Μογγόλων. Τον ίδιο μήνα ο ηττηθείς το φθινόπωρο του 1921 Λιβά πασάς, ζήτησε ανακωχή.
»Για την αγωνιστικότητά του, την καρτερία, την πίστη, την ανδρεία και τους αγώνες του, που τον χαρακτηρίζουν ως καπετάνιο του αντάρτικου του Πόντου αλλά και στη συνέχεια σε όλες τις δράσεις της ζωής του και συμμετοχής του στα κοινά, εδώ στο χωριό μας, τη Βεγόρα, είναι σημαντικό να σας αναφέρω πώς εκφράζεται, με επιστολή προς το πρόσωπό του, ο Επιτελάρχης της Ανώτατης Διοίκησης Χωροφυλακής Πρωτευούσης, στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρει:
“…οι υπέρ της Ελευθερίας αγώνες σας είναι γεμάτοι κακουχιών και θυσιών αίματος. Είναι γεμάτοι Δόξης και Θαυμασμού.
Η καρτερία, η πίστις και η ανδρεία σας, σε όσους είχαμε την ευτυχία και την τιμήν να συμπολεμήσουμε, θα αποτελούν αιώνια τον ψυχικόν δεσμόν, αγάπης και αφοσιώσεως.
Θα κοσμείτε πάντα την Ελληνικήν Ιστορία με τα λαμπρά κατορθώματά σας!!
Διατηρήσατε τον ενθουσιασμό και την αγάπη σας προς τα αυτά ιδανικά και εστέ βέβαιος, πως η Πατρίς θα σας ευγνωμονεί. Ημείς δε οι συμπολεμισταί σας εις τας κρισιμωτέρας Εθνικάς στιγμάς, θα είμεθα πάντοτε οι κήρυκες της αλήθειας και του δικαίου σας , έτοιμοι μεταξύ σας, εφ’ όσον η Πατρίς κινδυνεύσει , δια νέας θυσίας…”.
»Οι εκτοπισμοί, οι σφαγές και οι διωγμοί χαλύβδωναν τις ψυχές των ανταρτών. Οι Πόντιοι αντάρτες μαζί και ο καπετάν Παύλος Μωυσιάδης με τους αντάρτες του Τσιφλίκ δεν παραδόθηκαν ποτέ. Μόνο με τη συνθήκη ανταλλαγής των πληθυσμών, της Λοζάνης, τον Ιανουάριο του 1923, έκρυψαν τα όπλα τους στα βουνά, εφοδιάστηκαν με χαρτιά στη Σεβάστεια και κατέβηκαν στη Σαμψούντα, από όπου με καράβια μεταφέρθηκαν στα λιμάνια της Ελλάδας.
Ήταν 4 Οκτωβρίου του 1923 η μέρα που οι αντάρτες του Τσιφλίκ πάτησαν τα πάτρια εδάφη στην Ελλάδα, μετά από περιπετειώδη επιστροφή. Ένας αγώνας υπέρ βωμών και εστιών γι’ αυτούς έληξε. Όμως μας άφησαν παρακαταθήκη και κληρονομιά ηρωισμούς σαν και αυτούς που περιέγραψα.
Το μνημείο αυτό αποτελεί το καλύτερο μνημόσυνο και τη μέγιστη απόδοσης τιμής στη μνήμη του παππού μου και προγόνου μας Παύλου Μωυσιάδη, καπετάνιου των Αντάρτικων Σωμάτων του Πόντου και επιβράβευσης όλων των προγόνων μας, για το πνεύμα ελευθερίας, ανεξαρτησίας και ανυπακοής τους στα τάγματα εργασίας και τις αναγκαστικές επιστρατεύσεις των Οθωμανών.
Θόδωρος Γιαννιτσόπουλος
Αντιπτέραρχος (ΜΗ) ε.α.
Επίτιμος Διευθυντής Γ’ Κλάδου του ΓΕΑ
Πηγές:
- Σύγχρονος Γενική Ιστορία του Πόντου, Γεωργίου Κ. Βαλαβάνη, Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη, 1995.
- Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, Κωνσταντίνου Εμμ. Φωτιάδη, Θεσσαλονίκη Ηρόδοτος 2004.
- Ματωμένος Νόστος, Γιώτας Ιωακειμίδου, Θεσσαλονίκη : Αφοί Κυριακίδη 2020.
- ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΠΟΝΤΟΣ, Κοτύωρα, Κερασούντα, Τραπεζούντα, Αργυρούπολη, Καρς – Σάββα Καλεντερίδη.
- Ο ΠΟΝΤΟΣ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ (1914-1924), Η Γενοκτονία και το Ποντιακό Αντάρτικο, Σταύρου Καρκαλέτση, Αθήνα: ΠΕΛΑΣΓΟΣ 2019.
- ΑΡΧΑΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Ανάτυπο, Χάλκινη Ασπίδα από τη Βεγόρα της Φλώρινας, Πολυξένης Αδάμ-Βελένη, Πέμπτο Διεθνές Συμπόσιο Τόμος Ι.
- Διπλωματική Εργασία της Αρχαιολόγου κ. Σιακάτη Ελένης με θέμα: «Γεωφυσική Διασκόπηση στην Αρχαιολογική θέση Βεγόρα Φλώρινας».
