Ένα συμπαγές στρώμα από σύννεφα έχει σκεπάσει την πλαγιά πάνω από το ιερό μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στο Βέρμιο, κρύβοντας και μεγάλο μέρος της δυσαρμονίας που προκαλούν οι γιγάντιες ανεμογεννήτριες στο όμορφο συνολικά τοπίο. Ακόμα και έξω από το προαύλιο του μοναστηριού, στην πλατεία με τα λίγα ταβερνάκια και τα εμπορικά καταστήματα, η ορατότητα είναι θολή.
Το φθινόπωρο έχει μπει για τα καλά και ο καιρός στο Βέρμιο δεν αστειεύεται. Η φύση έχει αρχίσει να κιτρινίζει και στο γραφικό και στο αμφιθεατρικά χτισμένο χωριό της Καστανιάς, αυτό που ίδρυσαν πρόσφυγες από την Σάντα του Πόντου, σχεδόν όλες οι καμινάδες «εκπνέουν» καπνό από τα τζάκια και τις ξυλόσομπες.
Είναι πρωί Κυριακής και σχεδόν από το ξημέρωμα ηχούν οι καμπάνες που σημάνουν την έναρξη της Θείας Λειτουργίας στο ναό του μοναστηριού. Από λεπτό σε λεπτό η άφιξη των πιστών πυκνώνει.
Έρχονται για να ανάψουν ένα κεράκι στη χάρη της Παναγιάς και να σταθούν για λίγο βουβοί και γονατιστοί μπροστά από τη θαυματουργή Της εικόνα, συνομιλώντας μαζί Της με τα λόγια της ψυχής τους. Αυτήν την εικόνα της Παναγίας Σουμελά που μετέφεραν ως κόρη οφθαλμού κατά τον ξεριζωμό οι πρόσφυγες από τον Πόντο.
Νέοι, μεσήλικες, ηλικιωμένοι και πολλά μικρά παιδιά περνούν με ευσέβεια την αυλόπορτα του μοναστηριού και κατεβαίνουν τις σκάλες που οδηγούν στον προαύλιο χώρο. Η αναμονή στη μικρή ουρά που έχει δημιουργηθεί μπροστά από το αγίασμα δεν διαρκεί περισσότερο από λίγα δευτερόλεπτα. Άλλοι με το χέρι, κάποιοι με δικά τους πλαστικά ποτηράκια και άλλοι με τις τσίγκινες κούπες που υπάρχουν στο σημείο, πίνουν αγίασμα.
Κάποιοι αφήνουν τα κομποσκοίνια τους στον πάτο της όμορφης λευκής γούρνας. Πριν από λίγο καιρό κάποιος έκανε την αρχή και πλέον η τοποθέτηση κομποσκοινιού στο σημείο έχει αποκτήσει προφανώς το χαρακτήρα πράξης ευσέβειας.
Αρκετοί είναι οι πιστοί οι οποίοι πριν μπουν στον ιερό ναό της Παναγίας Σουμελά περνούν από το παρεκκλήσι, την παλαιά εκκλησία, που βρίσκεται δίπλα σε αυτόν. Εκεί φυλάσσονται λείψανα από αγίους του Πόντου, μεταξύ άλλων του Αγίου Ευγενίου Τραπεζούντας, αλλά και η λάρνακα με τα οστά του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Αλεξίου του Δ΄ του Μεγαλοκομνηνού.
Με ευλάβεια και ταπεινότητα οι πιστοί ασπάζονται τις εικόνες και τα λείψανα, ζητώντας την προστασία και την ευλογία των αγίων.
Περιήγηση στους χώρους του μοναστηριού
Οι θερμότερες ώρες της ημέρας αρχίζουν να κατακτούν σιγά-σιγά «έδαφος» και ο καιρός έχει βελτιωθεί. Η Θεία Λειτουργία έχει μόλις τελειώσει και κρατώντας το αντίδωρο στο χέρι οι πιστοί, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είναι ποντιακής καταγωγής, ξεκινούν περιήγηση στους χώρους του μοναστηριού.
Αρκετοί θαυμάζουν την απεριόριστη θέα προς την κοιλάδα του Αλιάκμονα, η οποία προσφέρεται απλόχερα από το σημείο που είναι χτισμένο το Ηγουμενείο. Κάποιοι φωτογραφίζονται με πλάτη προς αυτήν, άλλοι μιλούν στα παιδιά τους για την ομορφιά που ανοίγεται μπροστά τους.
Δίπλα στο Ηγουμενείο στέκει το περίβλεπτο «Μελισσανίδειο Μέλαθρο». Στο πολυώροφο κτήριο φυλάσσονται μερικοί από τους σημαντικότερους θρησκευτικούς και πολιτιστικούς θησαυρούς των Ποντίων, οι οποίοι μαζεύτηκαν στο μοναστήρι μετά από άοκνες προσπάθειες ηγουμένων και των διοικήσεων του Ιδρύματος «Παναγία Σουμελά».
Πανέμορφος και ιδιαίτερα προσεγμένος είναι και ο εσωτερικός χώρος, δεν είναι όμως η πόρτα του πάντοτε ανοιχτή για το κοινό, αφού προέχει η προστασία των κειμηλίων.
Το κτήριο αναγέρθηκε το 2011 και είναι πολυτελούς κατασκευής, με πλήρη εξοπλισμό. Η δαπάνη έγινε από τους αδελφούς Δημήτρη και Ιάκωβο Μελισσανίδη στη μνήμη τού πατέρα τους Ζώρα Μελισσανίδη. Με απόφαση της διοικούσας επιτροπής του Προσκυνήματος «Παναγία Σουμελά» ανακηρύχθηκαν σε ευεργέτες και τους απενεμήθη ο χρυσός σταυρός τής Σουμελιώτισσας, για τη μεγάλη τους προσφορά στην Παναγία Σουμελά και στον ελληνισμό ευρύτερα.
Η οικογένεια του Ζώρα Μελισσανίδη είναι από τους μεγάλους χορηγούς του ιερού μοναστηριού και υπάρχει πεζόδρομος με το όνομα της συζύγου του, Βέρας Μελισσανίδου.
Τα περίβλεπτα μνημεία
Διάσπαρτος από μνημεία, προτομές ηρώων και μεγάλων μορφών του ποντιακού ελληνισμού είναι ο χώρος του ιερού μοναστηριού της Παναγίας Σουμελά.
Οι επισκέπτες τα προσεγγίζουν με τον δέοντα σεβασμό που αρμόζει στα πρόσωπα που τιμώνται, ενώ πολύ συχνή είναι η εικόνα γονείς να ενημερώνουν τα παιδιά τους για το βίο, τη δράση και την προσφορά τους στον ποντιακό ελληνισμό αλλά και στην Ελλάδα γενικότερα.
Είναι αυτονόητο ότι τα μνημεία (ταφικά ή άλλα) έχουν την τιμητική τους (τελούνται επιμνημόσυνες δεήσεις και κατατίθενται στεφάνια) κατά τον εορτασμό της Κοίμησης της Θεοτόκου κάθε Δεκαπενταύγουστο, καθώς και κατά τις εκδηλώσεις που διοργανώνουν κατά καιρούς φορείς και ποντιακά σωματεία.
Ξεχωρίζουν, μεταξύ άλλων, οι προτομές και τα ταφικά μνημεία του μητροπολίτη Χρύσανθου Φιλιππίδη, μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, του αείμνηστου υπουργού Λεωνίδα Ιασονίδη, του κομιστή της ιερής εικόνας της Παναγίας Σουμελά Αμβρόσιου Σουμελιώτη και των κτητόρων της μονής, Φίλωνα Κτενίδη και Παναγιώτη Τανιμανίδη.
Σε περίοπτη θέση βρίσκεται η προτομή του Πόντιου αρχηγού της Επανάστασης του 1821 όταν ξεκίνησε στη Μολδοβλαχία, και εθνομάρτυρα, Αλέξανδρου Υψηλάντη. Σε αυτό το μνημείο αποτίνουν φόρο τιμής ο εκάστοτε Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, ο εκάστοτε πρωθυπουργός αλλά και άλλοι πολιτειακοί άρχοντες, όταν επισκέπτονται το ιερό μοναστήρι.
Αρκετοί είναι εκείνοι που επισκέπτονται και το μεγαλοπρεπές μνημείο των Σανταίων, το οποίο αποτελεί φόρο τιμής στα σφαγιασθέντα αθώα θύματα της Επτακώμου Σάντας του Πόντου, όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην περιοχή τον Σεπτέμβριο του 1921.
Πρόκειται για το Μνημείο Ολοκαυτώματος της Σάντας, το οποίο αποτελεί κενοτάφιο για όλους όσοι έπεσαν στον Πόντο κατά την εισβολή των Τούρκων αλλά και για τους ηλικιωμένους, τις γυναίκες και τα μωρά που χάθηκαν στις εξορίες του Ερζερούμ και του Χονούζ και δεν θάφτηκαν ποτέ.
Τέλος, πολύ κοντά στην εκκλησία του μοναστηριού, αλλά κυρίως στο δάσος που «στεφανώνει» το ιερό καθίδρυμα, βρίσκεται μία σειρά από ξενώνες, τους περισσότερους από τους οποίους ανήγειραν ποντιακά σωματεία. Σε αυτούς μπορούν να βρουν καταφύγιο και λίγες ώρες ξεκούρασης προσκυνητές κατά την παρουσία τους στην Παναγία Σουμελά.
Αποστολή στο Βέρμιο: Ρωμανός Κοντογιαννίδης (ρεπορτάζ) – Φίλιππος Φασούλας (φωτογραφίες).
