Η Μέρα Mνήμης των θυμάτων των πολιτικών διώξεων είναι μια από τις σημαντικότερες ημερομηνίες στην ιστορία της σύγχρονης Ρωσίας. Κάθε χρόνο στις 30 Οκτωβρίου σε όλη την επικράτεια της Ρωσικής Ομοσπονδίας διοργανώνονται εκδηλώσεις μνήμης, κατατίθενται στεφάνια και λουλούδια στα μνημεία των θυμάτων των πολιτικών διώξεων, τελούνται μνημόσυνα και «μαθήματα της μνήμης» στα σχολεία.
Η ρωσική κοινωνία, ως συνέχεια της σοβιετικής κοινωνίας, με ποικίλους τρόπους προσπαθεί να τιμήσει τη μνήμη των άδικα καταπιεσμένων ανθρώπων την περίοδο των σταλινικών διώξεων.
Παρόμοιες εκδηλώσεις μνήμης οργανώνονται και στην Ουκρανία (κάθε τρίτη Κυριακή του Μαΐου) και στο Καζακστάν (την 31η Οκτωβρίου).
Η μνήμη των θυμάτων τη σοβιετική περίοδο
Για πρώτη φορά στις 30 Οκτωβρίου του 1974 οι πολιτικοί κρατούμενοι της σταλινικής περιόδου, που επιβίωσαν στα γκουλάγκ, αποφάσισαν να τιμήσουν τη μνήμη όλων των θυμάτων των πολιτικών διώξεων της σοβιετικής περιόδου. Εκείνη την εποχή η κίνηση αυτή δεν μπορούσε να βρει υποστηρικτές στον κρατικό μηχανισμό, παρά την καταδίκη της σταλινικής πολιτικής στο 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956.
Ύστερα από αυτή την πρωτοβουλία κάθε χρόνο στις 30 Οκτωβρίου οργανώνονταν οι απεργίες πείνας των πολιτικών κρατουμένων της ΕΣΣΔ. Από το 1987 στη Μόσχα, το Λένινγκραντ, το Λβοφ, την Τιφλίδα διοργανώνονταν τα σχετικά συλλαλητήρια. Στις 30 Οκτωβρίου 1989, τρεις χιλιάδες άτομα με τα αναμμένα κεριά στα χέρια σχημάτισαν «ζωντανή αλυσίδα» γύρω από το κεντρικό κτήριο της Κα Γκε Μπε στη Μόσχα. Όμως το συλλαλητήριο, που έπρεπε να οργανωθεί στην πλατεία του Πούσκιν, διαλύθηκε από την Aστυνομία. Ακόμα και η Σοβιετική Ένωση της Περεστρόικας δεν ήταν έτοιμη για δεχθεί τις ανθρώπινες ελευθερίες.
Οι θαρραλέες αποφάσεις πάρθηκαν λίγους μήνες πριν καταρρεύσει η ΕΣΣΔ. Στις 18 Οκτωβρίου του 1991 το Ανώτατο Σοβιέτ της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας πήρε απόφαση με το αριθμό 1763/1-1 «Για την διεξαγωγή της Ημέρας μνήμης των θυμάτων των πολιτικών διώξεων».
Η ημερομηνία 30 Οκτωβρίου έγινε επίσημη Ημέρα μνήμης.
Παρόμοιες αποφάσεις πάρθηκαν και στην Ουκρανία και το Καζακστάν. Στην Ουκρανία η Μέρα Μνήμης τιμάται κάθε τρίτη Κυριακή του Μαΐου. Στο Καζακστάν, την 31η Οκτωβρίου.
Οι Έλληνες και η Μέρα Μνήμης των πολιτικών διώξεων
Οι Έλληνες της πρώην ΕΣΣΔ ήταν πρωτοπόροι στην καταδίκη της πολιτικής των σταλινικών διώξεων. Η μνήμη των Ελλήνων των περιοχών από την Οδησσό και τη Μαριούπολη έως τον Καύκασο είναι βαθιά συνδεδεμένη με την τραγική περίοδο των σταλινικής περιόδου.
Η μεσαία τάξη των Ελλήνων όπως και άλλων λαών της ΕΣΣΔ είχε διωχθεί τη δεκαετία του 1920 και στην αρχή της δεκαετίας του 1930. Στο β΄ μισό της δεκαετίας 1930 ενοχοποιήθηκαν και οι απλοί φτωχοί πολίτες του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους. Στις 15 Δεκεμβρίου 1937 μετά το διάταγμα υπ’ αριθμ. 50215/11.10.1937 του λαϊκού κομισάριου Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΣΣΔ Νικολάι Γιεζόφ, άρχισαν να φυλακίζονται και να εκτελούνται χιλιάδες Έλληνες της Σοβιετικής Ένωσης.
Οι μαζικές φυλακίσεις και εκτελέσεις πήραν την επίσημη ονομασία «Ελληνική Επιχείρηση».
Περισσότερο από πολλούς άλλους στοχοποιήθηκαν οι Έλληνες της Μαριούπολης, του Ροστόφ επί του Ντον και της περιφέρειας Κρασνοντάρ (Κουμπάν). Καταργήθηκαν οι εθνικές ελληνικές περιοχές. Μια από αυτές ανθούσε στα σύνορα των σημερινών περιοχών Κριμσκ και Αμπίνσκ της περιφέρειας Κρασνοντάρ.
Η Ελληνική Εθνική Περιοχή, η οποία ιδρύθηκε από τις ίδιες τις σοβιετικές Αρχές, καταργήθηκε και όλοι οι εκπρόσωποι της ελληνικής διανόησης εκτελέστηκαν. Ο ανδρικός πληθυσμός των παραγωγικών ηλικιών εξοντώθηκε σχεδόν ολοσχερώς.
Τη δεκαετία του 1940 εξορίστηκαν μαζικά στην Ασία οι Έλληνες των παρευξείνιων περιοχών της ΕΣΣΔ. Το 1942 προς το εσωτερικό του Καυκάσου, στη Σιβηρία και στην Κιργιζία εξορίστηκαν οι Έλληνες της πόλης Κερτς (Κριμαία) και ένα μέρος των Ελλήνων της περιφέρειας Κρασνοντάρ. Το 1944 στο Ουζμπεκιστάν εξορίστηκαν οι Έλληνες της υπόλοιπης Κριμαίας. Το 1949 στο νότιο Καζακστάν εξορίστηκαν οι Έλληνες της Αντζαρίας, Αμπχαζίας και ο υπόλοιπος ελληνικός πληθυσμός της περιφέρειας Κρασνοντάρ.
Συνολικά την περίοδο των διώξεων και των εξοριών εκτελέστηκαν, φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν γύρω στους 90 χιλιάδες Έλληνες.
Στις 10 Σεπτεμβρίου 2011 στη πόλη Μαγκαντάν της Άπω Ανατολής από τους Έλληνες της Ρωσίας εγκαινιάστηκε το μνημείο, αφιερωμένο στους Έλληνες της ΕΣΣΔ, θύματα των σταλινικών διώξεων.
Ημέρα μνήμης στην περιφέρεια Κρασνοντάρ
Στις 30 Οκτωβρίου 2021 στο χωριό Μερτσάνσκογιε της περιοχής Κριμσκ από την τοπική ελληνική κοινότητα, διοργανώθηκε η εκδήλωση μνήμης μπροστά στο μνημείο που είναι αφιερωμένο στα θύματα των σταλινικών διώξεων.
Ο πρόεδρος της Εθνικοπολιτιστικής Αυτονομίας των Ελλήνων της περιοχής Κριμσκ Αλέξανδρος Μασιάδης μιλώντας στους παρευρισκόμενους είπε: «Όπως δείχνουν τα γεγονότα, που έχουν συμβεί κατά τη διάρκεια της τελευταίας εκατονταετίας, οι Έλληνες ήταν συνέχεια θύματα των διώξεων. Η Γενοκτονία, η έξοδος από τις πατρογονικές εστίες, οι σταλινικές διώξεις, ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, η μετεγκατάσταση στην ιστορική πατρίδα (Ελλάδα). Την κάθε μια από τις περιόδους αυτές ακολουθούσαν τραγωδίες.
»Μια από τις πιο μεγάλες τραγωδίες στη ζωή του λαού μας (των Ελλήνων της ΕΣΣΔ) ήταν οι διώξεις τις δεκαετίες 1930-1940. Οι Έλληνες πάντα ζούσαν με το κεφάλι ψηλά. Ήταν και είναι σκορπισμένοι σε διάφορες περιοχές. Η Ρωσία δέχτηκε τους Έλληνες σε μια δύσκολη για εμάς συγκυρία, ώμος και εδώ είχαμε υποστεί διωγμούς […] Αιώνια η μνήμη στους άδικα χαμένους συμπατριώτες μας».
Το μνημείο στο χωριό Μερτσάνσκογιε ήταν το πρώτο μνημείο των θυμάτων των πολιτικών διώξεων στην περιοχή. Ακόμα και σήμερα το Μερτσάνσκογιε είναι χωρίο με αμιγές ελληνικό πληθυσμό.
Την ίδια μέρα στις 30 Οκτωβρίου στη «Γωνία των εκτελέσεων» του Κοιμητηρίου των Αγίων Πάντων στο Κρασνοντάρ από τον μητροπολίτη του Εκατερινοντάρ και του Κουμπάν της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Γρηγόριο τελέστηκε μνημόσυνο στη μνήμη των θυμάτων των πολιτικών διώξεων.
Μαζί με τους εκπροσώπους των κοινωνικών και εθνικών οργανώσεων της πόλης στο μνημόσυνο παρευρέθηκαν τα μέλη της Εθνικοπολιτιστικής Αυτονομίας των Ελλήνων του Κρασνοντάρ «Ρωμιοσύνη».
Στο ίδιο σημείο του Κοιμητηρίου βρίσκεται και το Μνημείο, αφιερωμένο στους Έλληνες θύματα των σταλινικών διώξεων, το οποίο πρόσφατα ανακαινίστηκε.
Ο πρόεδρος της ελληνικής κοινωνικής οργάνωσης «Ρωμιοσύνη» Κώστας Κεσίδης στάθηκε δίπλα στους προέδρους των οργανώσεων της πολυεθνικής πόλης του Κρασνοντάρ τιμώντας τη μνήμη όπως των Ελλήνων έτσι των υπόλοιπων θυμάτων.
Η παρουσία των Ελλήνων στις εκδηλώσεις και η συμμετοχή τους στην κοινωνική ζωή της πόλης εκτιμάται ιδιαίτερα από τις Αρχές.
Βασίλης Τσενκελίδης, ιστορικός
*Τις φωτογραφίες που συνοδεύουν το άρθρο επέλεξε ο συντάκτης του, ιστορικός Βασίλης Τσενκελίδης.
