Με τη μακρά ιστορική σκιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια, οι συχνές αναφορές της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας για τους ισχυρούς δεσμούς με την περιοχή δεν προκαλούν καμία εντύπωση.
Μετά την ήττα και την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα Βαλκάνια έπαψαν να υπάρχουν ως χώρος ενδιαφέροντος για την Τουρκία.
Ο Κεμάλ περιορίστηκε στα όρια του τουρκικού κράτους, αποφεύγοντας οποιαδήποτε εμπλοκή στις πρώην οθωμανικές επαρχίες. Η πολιτική της Τουρκίας απέναντι στα Βαλκάνια αφορούσε θέματα διμερούς διπλωματίας και ζητήματα αντιμετώπισης της σοβιετικής απειλής σε συνεργασία με την Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία.
Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και η εμφάνιση των τουρκόφωνων χωρών στην κεντρική Ασία, σε συνδυασμό με την αποσύνθεση της Γιουγκοσλαβίας και τους πολέμους που ακολούθησαν, αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης στην Ευρασία. Η στήριξη της Τουρκίας τη δεκαετία του 1990 στους Βόσνιους μουσουλμάνους και τους αλβανόφωνους του Κοσσυφοπεδίου προκάλεσαν ανησυχίες στην Αθήνα και το Βελιγράδι για την εμπλοκή της Τουρκίας στα Βαλκάνια.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, επίσης, χρησιμοποιήθηκε ο όρος ισλαμικό τόξο για να περιγράψει μια σειρά εδαφών όπου κατοικούν μουσουλμάνοι στα Βαλκάνια. Τα εδάφη αυτά συνδέουν την Τουρκία, την Ελλάδα, τη Βουλγαρία, τα Σκόπια, το Κοσσυφοπέδιο, την Αλβανία, τη σερβική επαρχία Σαντζάκ και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Από ορισμένους αναλυτές η κίνηση αυτή ερμηνεύτηκε ως μια προσπάθεια αποκοπής του χερσαίου διαδρόμου Ελλάδας-Σερβίας.
Η βαλκανική πολιτική της Τουρκίας απέκτησε πιο ξεκάθαρη και συνεκτική μορφή με τον Νταβούτογλου, ο οποίος ως ακαδημαϊκός συνέγραψε το Στρατηγικό βάθος. Στο βιβλίο αυτό υποστηρίζει ότι η Τουρκία θα πρέπει για άλλη μια φορά να γίνει σημαντική δύναμη στην Ευρασία, κι αυτό θα επιτευχθεί με την αποκατάσταση της επιρροής στις πρώην οθωμανικές επαρχίες, συμπεριλαμβανομένων και των Βαλκανίων. Ο Νταβούτογλου αναφέρθηκε ειδικά στους Βαλκανικούς Πολέμους ως την απαρχή της κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τόνισε επίσης ότι η Τουρκία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την παρουσία της στα Βαλκάνια για την απόκτηση ευρωπαϊκών ερεισμάτων, και επιπλέον πως χωρίς μια ζώνη επιρροής και πολιτικής αμυντικής παραμέτρου στα Βαλκάνια, η Τουρκία δεν θα μπορούσε να ασκήσει αποτελεσματική πολιτική ούτε στη Μέση Ανατολή ούτε στην Ευρασία.
Μετά την οικονομική κρίση του 2008, όταν η ΕΕ και οι ΗΠΑ εστίασαν την προσοχή τους σε εσωτερικά κυρίως ζητήματα για την αντιμετώπισή της, η Τουρκία –της οποίας η οικονομία δεν υπέφερε– εκμεταλλεύθηκε την ευκαιρία καλύπτοντας το κενό με τη διπλωματία και την οικονομική υποστήριξη στα Βαλκάνια.
Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την επίσκεψη του Ερντογάν το 2013 στο Πρίζρεν του Κοσσυφοπεδίου δήλωσε: «Μην ξεχνάτε ότι η Τουρκία είναι το Κοσσυφοπέδιο και το Κοσσυφοπέδιο είναι η Τουρκία». Παρόμοια δήλωση έκανε και ο Νταβούτογλου το 2016 σε τζαμί στην Μπάνια Λούκα του σερβικού τμήματος της Βοσνίας: «Ήμασταν εδώ, είμαστε εδώ και θα είμαστε για πάντα».
Η τουρκική πολιτική στη Θράκη εμφανίζεται αναβαθμισμένη, καθώς κορυφαίοι πολιτικοί της τουρκικής πολιτικής σκηνής έχουν ισχυρούς δεσμούς, όπως ο νέος αναπληρωτής πρωθυπουργός Χακάν Τσαβούσογλου, ο οποίος πρόσφατα επισκέφθηκε την περιοχή όπου όχι μόνο έχει γεννηθεί, αλλά για μεγάλο διάστημα πρωτοστατούσε του γνωστού απολυτρωτικού «Συλλόγου αλληλοβοήθειας Τούρκων Δυτικής Θράκης» με έδρα την Τουρκία.
Στη Νότια Βουλγαρία το μουσουλμανικό κόμμα καταγράφει σταθερά και ικανοποιητικά αποτελέσματα.
Η Άγκυρα ανέπτυξε καλές σχέσεις συνεργασίας με τα Σκόπια για να υπονομεύσει την Ελλάδα και κυρίως γιατί αντιλήφθηκε την σημαντική γεωγραφική θέση της ΠΓΔΜ στην καρδιά των Βαλκανίων.
Τα Βαλκάνια φαίνεται να είναι η μόνη περιοχή όπου η τουρκική εξωτερική πολιτική είναι πετυχημένη. Στην Κεντρική Ασία και στον Καύκασο η Τουρκία συνάντησε τη ρωσική αντίσταση. Στη Μέση Ανατολή η σχέση της Τουρκίας με τους γείτονές της είναι γεμάτη εχθρότητα και καχυποψία, ακυρώνοντας το δόγμα Νταβούτογλου περί μηδενικών προβλημάτων.
Οι μεταναστευτικές ροές αυξάνουν συνεχώς τον αριθμό των μουσουλμάνων στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια γενικότερα, διευρύνοντας τις μελλοντικές δυνατότητες συμμαχιών της Τουρκίας, η οποία προσπάθησε επίσης να κατακτήσει τις ψυχές των μουσουλμανικών πληθυσμών στα Βαλκάνια με τη χρηματοδότηση σχολείων και τζαμιών, όπως το Namazgah στα Τίρανα, που αποτελεί το μεγαλύτερο τέμενος των Βαλκανίων.
Οι ιδιαίτερα καλές σχέσεις της Τουρκίας με την Αλβανία, και ιδιαίτερα με το καθεστώς Ράμα, υπογραμμίζουν και την υποστήριξή της στην ενοποίηση όλων των αλβανόφωνων των Βαλκανίων για την ικανοποίηση του αλβανικού εθνικισμού με τη δημιουργία της Μεγάλης Αλβανίας.
Η Τουρκία αποτελεί επίσης πρότυπο για βαλκανικές χώρες που βρίσκονται εκτός ΕΕ και ΝΑΤΟ.
Η αυξανόμενη τουρκική παρουσία στην περιοχή δεν περνά πλέον απαρατήρητη από τη Δύση, η οποία την κατηγορεί –όπως και τη Ρωσία– ότι προσπαθεί να περιορίσει την επιρροή της. Οι τουρκικές οικονομικές επενδύσεις στα Βαλκάνια σήμερα είναι πενιχρές σε σχέση με τις αντίστοιχες της ΕΕ.
Παρά τις παραπάνω επιτυχίες η Τουρκία κατηγορείται από τους χριστιανικούς λαούς ως ένας μεροληπτικός διαμεσολαβητής, που δίνει προτεραιότητα στους μουσουλμάνους. Δεδομένης της κληρονομιάς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Τουρκία πρέπει να περπατήσει πάνω στη λεπτή γραμμή της υποστήριξης των μουσουλμάνων και της αποξένωσης των χριστιανών. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Τουρκία στη Μέση Ανατολή δεν θα πάψουν εύκολα να βρίσκονται στην πρώτη της προτεραιότητα.
Οι χριστιανικές χώρες Ελλάδα, Σερβία και Βουλγαρία θα επιχειρούν από κοινού για την εξουδετέρωση της τουρκικής περιφερειακής απειλής. Στην προσπάθεια αυτή θα πρέπει να συμβάλει και η ΕΕ, αν θέλει να ανατρέψει την τουρκική διείσδυση στην Ευρώπη.
Γιώργος Μουρουζίδης
