Μια πολύπαθη περιοχή στην εσχατιά της Ελλάδας, που η φύση την διαμόρφωσε έτσι που να μοιάζει αποκομμένη από την υπόλοιπη χώρα, μετά από διαδοχικές χρονιές αποτυχίας της παραγωγής ή και τιμών, βρίσκεται στα πρόθυρα της οικονομικής ασφυξίας – και για ένα μέρος του πληθυσμού του στα όρια της λιμοκτονίας. Οι χαμηλές τιμές διάθεσης της πιο φημισμένης πατάτας στην Ελλάδα διέψευσαν τις προσδοκίες των αγροτών της περιοχής, που ήλπιζαν φέτος λόγω του ικανοποιητικού επιπέδου της στρεμματικής απόδοσης να καλύψουν τις ζημιές προηγούμενων χρόνων και επιπλέον να θέσουν τη βάση για μια καλή νέα καλλιεργητική περίοδο.
Στο λεκανοπέδιο Νευροκοπίου 25-30 χιλ. στρέμματα αποδίδουν περίπου 80-100 χιλ. τόνους ετησίως. Το κόστος παραγωγής ανέρχεται στα 0,20-0,22 ευρώ, και η τρέχουσα τιμή πώλησης κυμαίνεται στα 0,15 ευρώ.
Για τη φετινή καλλιεργητική περίοδο οι ζημιές υπολογίζονται στα περίπου 4-5 εκατομμύρια ευρώ.
Το ζήτημα των τιμών αφορά το σύνολο της αγροτικής παραγωγικής διαδικασίας στη χώρα. Στο Νευροκόπι όμως η παράμετρος αυτή έχει βασική και καθοριστική σημασία, λόγω του γεγονότος της μονοδιάστατης-μονοκαλλιεργητικής οικονομικής δραστηριότητας της πατάτας, της έλλειψης δηλαδή συμπληρωματικών ή εναλλακτικών εσόδων των αγροτών της περιοχής.
Μια συνολική θεώρηση των τιμών, του εμπορίου, των κεφαλαίων, της διάθεσης, της μεταποίησης κτλ. της συνολικής παραγωγικής διαδικασίας της πατάτας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα, με την αξιοποίηση των στατιστικών στοιχείων του γραφείου της Eurostat της ΕΕ θα μας βοηθήσει στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για την αναστροφή τους κλίματος. Αποδεικνύεται πως οι Έλληνες πατατοκαλλιεργητές, τόσο στο Νευροκόπι όσο και στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας, δεν έχουν να ανταγωνιστούν τους ομόλογους τους στη χώρα, αλλά κυρίως αυτούς στην Ευρώπη και στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου.
Το 2015 στις 28 χώρες της ΕΕ παράχθηκαν συνολικά 53 εκατομμύρια τόνοι πατάτες. Πρώτη παραγωγός χώρα η Γερμανία, ενώ ακολουθούν η Γαλλία, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Αγγλία, κτλ.
Συνολικά καλλιεργήθηκαν 15.929.800 στρέμματα. Η μέση έκταση των αγροτεμαχίων καλλιέργειας πατάτας ήταν 8 στρέμματα, στη Δανία η μέση έκταση φτάνει τα 206 στρέμματα, ενώ η μικρότερη έκταση παρατηρείται στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία με 2 στρέμματα.
Πίνακας παραγωγής – καλλιεργούμενης έκτασης και στρεμματικής απόδοσης
Στην Ελλάδα καλλιεργήθηκαν 29.800 αγροτεμάχια, με μέση έκταση 6,2 στρ., δηλαδή συνολική επιφάνεια 185.300 στρέμματα, και παράχθηκαν 556.000 τόνοι πατάτες. Η ποσότητα αυτή της Ελλάδας αντιστοιχεί στο 1% της συνολικής παραγωγής της ΕΕ. Το 2015 καλλιεργήθηκαν επίσης 239.000 στρέμματα οργανικής πατάτας, από τα οποία 1.500 στρέμματα στην Ελλάδα. Πρώτη χώρα στην καλλιέργεια οργανικής πατάτας είναι η Γερμανία και ακολουθούν η Αυστρία, η Γαλλία, η Πολωνία, η Ολλανδία, κτλ.
Διάγραμμα καλλιεργούμενης έκτασης παραγωγής πατάτας στην ΕΕ, ανά χώρα
Η στρεμματική παραγωγή στην Ελλάδα κυμάνθηκε στους τρεις τόνους ανά στρέμμα και ήταν ελαφρώς χαμηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 3,5 τόνων.
Διάγραμμα στρεμματικής απόδοσης ανά χώρα
Οι τιμές πώλησης παραγωγού ποικίλουν ανάλογα με τη χώρα, τη χρονιά, τον τύπο της πατάτας κτλ. Τα στοιχεία πώλησης που δημοσιεύει η Eurostat και φαίνονται στον παρακάτω πίνακα δεν αντικατοπτρίζουν την ελληνική πραγματικότητα. Η ευθύνη της ανακρίβειας των στοιχείων αυτών προφανώς και βαραίνει το αρμόδιο ελληνικό υπουργείο, και είναι ενδεικτική της ανευθυνότητας με την οποία αντιμετωπίζεται ο αγροτικός κόσμος.
Από γενικές παρατηρήσεις και εμπειρικές διαπιστώσεις της αγοράς προκύπτει το συμπέρασμα ότι οι τιμές πώλησης παραγωγού στην Ελλάδα κυμαίνονταν τα προηγούμενα χρόνια στα επίπεδα του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ενώ την τρέχουσα περίοδο είναι πολύ χαμηλότερες.
Πίνακας τιμών πώλησης παραγωγού τις προηγούμενες χρονιές
Οι τιμές καταναλωτή επίσης διαφέρουν, και εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Στον παρακάτω πίνακα δεν αναφέρονται τιμές Ελλάδας. Από παρατηρήσεις της αγοράς εκτιμάται πως η τιμή καταναλωτή στην Ελλάδα κυμαίνεται στον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Πίνακας τιμών καταναλωτή
Η σύγκριση τιμών παραγωγού και καταναλωτή είναι απογοητευτική ως προς την οργάνωση και την ωμή κερδοσκοπία του εμπορίου στην Ελλάδα. Την τρέχουσα περίοδο στην Ελλάδα οι τιμές παραγωγού είναι 15 λεπτά και οι τιμές καταναλωτή μεγαλύτερες των 50-60 λεπτών. Το κύκλωμα του παρασιτικού εμπορίου στη χώρα, δηλαδή, εκμεταλλευόμενο και την αδυναμία των αγροτών να αναλάβουν την διαχείριση της διάθεσης της παραγωγής τους, καρπώνεται 40 λεπτά ανά κιλό πατάτας περίπου, κερδοσκοπεί και απομυζά δηλαδή τον κόπο του αγρότη.
Ευθύνες φέρουν σαφώς και οι ίδιοι οι αγρότες, καθώς δεν είναι δυνατόν ένας παραγωγός να διαθέτει π.χ. κεφάλαιο 100.000 ευρώ (μηχανήματα, σπόροι, λιπάσματα, φάρμακα, κτλ.) σε μια καλλιεργητική περίοδο, χωρίς να έχει διασφαλίσει την αυτοδιαχείριση της διάθεσης ή τα θεμιτά επίπεδα κέρδους της εμπορίας του προϊόντος του. Είναι επιβεβλημένο να τεθούν όρια και φραγμοί στην κατάσταση αυτή.
- Το εμπόριο πατάτας στο εσωτερικό της ΕΕ πραγματοποιείται κυρίως από την Ολλανδία, τη Γαλλία και τη Γερμανία.
- Το 2016 στο εσωτερικό της ΕΕ διακινήθηκαν 6 εκατ. τόνοι πατάτες (συμπεριλαμβανομένων και σπόρων).
- Επίσης έγιναν εισαγωγές 306.200 τόνων από χώρες εκτός ΕΕ (Αίγυπτος, Ισραήλ, κτλ.).
- Την ίδια χρονιά πραγματοποιήθηκαν εξαγωγές 1,4 εκ τόνων, κατά βάση σπόρων προοριζόμενων κυρίως για χώρες της Μεσογείου.
- Η αξία της παραγόμενης πατάτας στην ΕΕ ανήλθε στα 10 δισ. ευρώ.
- Στην Ελλάδα η αξία της εγχώριας παραγωγής ανήλθε στα 255 εκατ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 3,7 % της αξίας της συνολικής ελληνικής αγροτικής παραγωγής.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ως προς την εμπορικότητα παρουσιάζει ο τομέας της επεξεργασίας.
- Η αξία των προϊόντων της επεξεργασίας της πατάτας εκτιμάται στα 9,4 δισ., ποσό που αντιστοιχεί στο 1,1% της συνολικής αξίας του τομέα παραγωγής τροφίμων και ποτών στην ΕΕ.
- Η διαδικασία επεξεργασίας της πατάτας πραγματοποιείται κυρίως στην Ολλανδία, το Βέλγιο, την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία.
- Η βιομηχανοποίηση της επεξεργασίας έδωσε τη δυνατότητα προπαρασκευής και μεταποίησης της πατάτας σε διάφορα προϊόντα, όπως κατεψυγμένη ωμή ή μαγειρεμένη, σε ατμό ή σε βρασμό.
- Η Γερμανία είχε τη μερίδα του λέοντος της προπαρασκευασμένης πατάτας ή της μεταπράτησής της σε αλεύρι, φαγητό ή πατατάκια.
- Η Ολλανδία παράγει μεγάλες ποσότητες κατεψυγμένων chips, ενώ η Αγγλία διατηρεί τα πρωτεία στα crisps.
- Σημαντικό μερίδιο κατέχει και η μετατροπή της πατάτας σε άμυλο.
Η καλλιέργεια στις ανεπτυγμένες χώρες, η βιομηχανοποίηση της μεταποίησης, η παράκαμψη των μεσαζόντων, η συνεργασία-ομαδοποίηση για τη μείωση του μέσου κόστους παραγωγής, η ανάπτυξη της οργανικής καλλιέργειας και η χρήση της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας στην παραγωγή αλλά και στη διάθεση αποτελούν τον οδηγό στον φαύλο κύκλο του καθοδικού σπιράλ της υπερχρέωσης των αγροτών.
Κάθε σκέψη επανασύστασης και επαναλειτουργίας των συνεταιρισμών πρέπει να λάβει υπόψη τις αιτίες της συρρίκνωσής τους και να θέσει ιδιωτικοοικονομικά κίνητρα στα μέλη τους.
Άμεση επίσης είναι η ανάγκη διενέργειας αυστηρών και συστηματικών ελέγχων από τα αρμόδια Υπουργεία στη διακίνηση της πατάτας Νευροκοπίου, ώστε να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά το φαινόμενο των ελληνοποιήσεων. Κάθε κίνημα πατάτας ή κάθε άλλη σύγχρονη μορφή διάθεσης σε ομαδικό πλαίσιο μπορεί να ενεργοποιηθεί και να απογειωθεί με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων και των πλεονεκτημάτων που παρέχει το διαδίκτυο, για την απευθείας επικοινωνία παραγωγού-καταναλωτή στην εγχώρια αγορά, αλλά επιπλέον και την αναζήτηση μεγαλύτερων αγορών εκτός των συνόρων.
Είναι επιβεβλημένο για όλους τους φορείς –κράτος, αυτοδιοίκηση, σύλλογοι, πολίτες, κτλ.– να συνεργαστούν ώστε να τεθούν όρια και φραγμοί στην κατάσταση αυτή, προκειμένου να ανακάμψει η οικονομική αφυδάτωση και η πληθυσμιακή εκκένωση ή αλλοίωση της περιοχής.
Γεώργιος Μουρουζίδης
