Το ιστορικό ταξίδι απογόνων των Ελλήνων της Σάντας του Πόντου ξεκινάει. Τρεις εκκλησίες, αφιερωμένες στον Προφήτη Ηλία (στην Νέα Σάντα Κιλκίς, στη θρυλική Σάντα του Πόντου και στην Ιραγκά της Γεωργίας) αποτελούν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους απανταχού Σανταίους. Τρεις εκκλησίες πανομοιότυπες που ενώνουν προγόνους και απογόνους, χάρη σε κάποιους εμπνευσμένους ανθρώπους που κατάλαβαν ότι η αρχιτεκτονική ενός ναού, συμβόλου της πίστεως, είναι πολιτισμικό κεφάλαιο ικανό να κρατήσει τη μνήμη ζωντανή.
Η αφετηρία του ταξιδιού στη Σάντα και την Ιραγκά, ενόψει των 160 χρόνων του ελληνικού χωριού της Γεωργίας δεν είναι τυχαία η Νέα Σάντα Κιλκίς.
Η ομοιότητα των εκκλησιών στον ιστορικό Πόντο και στην Ιραγκά είχε εντυπωσιάσει τον εμπνευστή του ταξιδιού Ερωτόκριτο Σαββίδη, ο οποίος προχώρησε σε σχολαστική έρευνα. «Η ιδέα να επισκεφτούμε όλοι μαζί οι συγχωριανοί την Ιραγκά μού ήρθε πριν από έξι-επτά χρόνια, όταν επισκέφτηκα για πρώτη φορά τον Πόντο. Κατάλαβα την άμεση σχέση του χωριού μας με την συνοικία Πινατάντων στη Σάντα του Πόντου. Με αφορμή τα 160 χρόνια από την ίδρυση του χωριού Ιραγκά, αποφάσισα να εκπληρώσω το στόχο που είχα θέσει», είπε ο Ερωτόκριτος Σαββίδης στη συνέντευξή του στο pontosnews.gr.
Ο ναός του προφήτη Ηλία στην ενορία Πινατάντων της Σάντας
Ο πρώτος μεγάλος σταθμός για τους ταξιδιώτες είναι στις 30 Ιουλίου στη Σάντα του Πόντου, η οποία βρίσκεται ανάμεσα σε δύο οροσειρές που εκτείνονται από Βορρά προς Νότο. Η ενορία Πινατάντων βρισκόταν σε ύψος 1.650 μέτρων, ενώ η μεγαλύτερη κορυφή της ανατολικής οροσειράς Ζιαρέτ ή Αεζεράτς, όπως την ονόμαζαν οι Σανταίοι, ξεπερνάει τα 2.600 μέτρα, αναφέρει στο βιβλίο του Ιστορία και λαογραφία της Σάντας ο Στάθης Αθανασιάδης (Γεροστάθης).
Προετοιμασία για την υποδοχή των επισκεπτών στην Ιραγκά
Ο Ερωτόκριτος Σαββίδης επισκέφτηκε για πρώτη φορά την πατρίδα των προγόνων του, τον Πόντο, το 2007 και εντυπωσιάστηκε από την ομορφιά του τοπίου και την ατμόσφαιρα που δημιουργείται από τις πολλές βροχές και την ομίχλη. Το κλίμα της περιοχής είναι σκληρό. Καλοκαίρι στην ουσία δεν υπάρχει. Το ταξίδι εκείνο έγινε μαζί με τον Ιβάν Σαββίδη που ήθελε και αυτός να δει τη γη των προγόνων του.
Ο νεαρός απόγονος κατοίκων της περιοχής συγκέντρωσε στοιχεία για τα σπίτια των Ελλήνων που σώζονται μέχρι τις μέρες μας και γνώρισε τους σημερινούς κατοίκους της Σάντας, που έχουν ανεβεί στα παρχάρια της από την περιοχή των Σουρμένων. Μετά έφυγε, για να γυρίσει…
Επέστρεψε έναν χρόνο αργότερα μαζί με τη σύζυγό του Αναστασία. Η Αναστασία, με ρίζες από τον Καύκασο και το Καζακστάν, χάρη στην ποντιακή της καταγωγή και τις παρόμοιες καταβολές με την οικογένεια του άνδρα της, ερωτεύτηκε με το ίδιο πάθος αυτήν την ορεινή περιοχή. Στηρίζει μάλιστα αμέριστα τις προσπάθειες που γίνονται για να διατηρηθεί η άσβεστη σχέση των Ιραγκαλήδων με τον τόπο όπου αυτοί έζησαν για 160 χρόνια.
Με πατριωτικά συναισθήματα μεγαλώνουν και τα τρία παιδιά της οικογένειας Σαββίδη, ο Λεωνίδας, ο Αλέξανδρος και ο Μιθριδάτης.
Τα δυο μικρότερα αδελφάκια θα βαπτιστούν στις 2 Αυγούστου, ανήμερα της γιορτής του Προφήτη Ηλία με το παλαιό ημερολόγιο, το οποίο ακολουθεί η Εκκλησία της Γεωργίας, αλλά και ανήμερα του εορτασμού των 160 χρόνων από την ίδρυση του χωριού.
Στην εκδήλωση θα πάρουν μέρος γνωστοί μουσικοί και χορευτικά συγκροτήματα από την Ελλάδα και τη Γεωργία. Στο πλαίσιο της επίσκεψής τους, στις εισόδους του χωριού, που χωρίζεται σε Μεγάλη Ιραγκά ή Χαραμπά, Μικρή Ιραγκά ή Σέκετλη, Τζιγκρασένη ή Φτελέν, οι οργανωτές μετά τη σχετική άδεια των Αρχών σκοπεύουν να τοποθετήσουν πινακίδες με επιγραφές στα γεωργιανά, αγγλικά και ελληνικά. Δίπλα στους οργανωτές του ταξιδιού και των εκδηλώσεων βρίσκονται οι γεωργιανές Αρχές και η πρεσβεία της Γεωργίας στην Ελλάδα.
Ο Ερωτόκριτος Σαββίδης, όπως και οι συγχωριανοί του, νιώθουν περήφανοι για το γεγονός ότι στα τέλη του 19ου αιώνα οι πρόγονοί τους, δέκα οικογένειες των ιδρυτών του χωριού, αγόρασαν τα οικόπεδά τους από τον Ρώσο κόμη γεωργιανής καταγωγής Ζαχάριο Μπαράτοφ και δεν δέχτηκαν βοήθεια ως πρόσφυγες. Ένας από τους αγοραστές ήταν ο προπάππους του, Χαράλαμπος Σαββίδης.
Οι Σανταίοι ήταν εύποροι άνθρωποι και στη Σάντα είχαν δικό τους ασημένιο νόμισμα με την επιγραφή «Προφήτης Ηλίας».
Η ονομασία Ιραγκά προϋπήρχε της ίδρυσης του ελληνικού χωριού, και όπως λέει ο Ερωτόκριτος βασιζόμενος στις έρευνές του, μεταφράζεται από τα περσικά ως «απομεμακρυσμένος τόπος». Οι πρώτοι Σανταίοι εμφανίστηκαν εκεί το 1854 και ποτέ δεν δέχτηκαν στο χωριό τους κατοίκους με άλλη καταγωγή. Εξαίρεση αποτέλεσε η οικογένεια Χάτζιγεφ.
Οι Έλληνες κάτοικοι του χωριού Ιραγκά τη δεκαετία του ΄90
Ο Κωνσταντίνος Χατζίγεφ (Χατζίδης) ήταν από το ελληνικό χωριό Ίμερα της Τσάλκας με ρίζες από τη Γαλίαινα του Πόντου και ως αρχιτέκτονας έκτισε πολλά κτήρια στην Τιφλίδα. Μαζί του συνεργάστηκαν πολλοί Ιραγκαλήδες, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ήταν πετροκόποι.
Οι γνωστές οικογένειες της Ιραγκάς είναι των Παπουνίδη, Χουνουζίδη, Σαββίδη, Κοτίδη, Τσιρίδη, Τσιριπίδη, Πηλίδη, Παγιαννίδη, Χαρατσίδη, Τοπουζίδη. Από το 1911 προστέθηκαν και άλλα ονόματα – Πολιανίδης, Κογκολίδης, Ξιμιτίδης.
Η τελευταία οικογένεια που ήρθε στην Ιραγκά ήταν του Λαζαρίδη ή Πεχλεβανίδη.
Οι Σανταίοι, οι οποίοι απέμειναν στον Πόντο, πολέμησαν για μεγάλο διάστημα τους Τούρκους και οι τελευταίοι έφυγαν στην Ελλάδα το 1924. Οι Έλληνες του χωριού Ιραγκά δεν σκέφτηκαν ποτέ να το εγκαταλείψουν, όμως όπως και στη Σάντα για άλλους λόγους, η ιστορία άλλα αποφάσισε. Τη δεκαετία του 1990 οι Ιραγκαλήδες άρχισαν να εγκαταλείπουν μαζικά τα πατρικά τους σπίτια. Αναφερόμενος στα χρόνια της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης ο Ερωτόκριτος μίλησε για τους πρωτεργάτες του ελληνικού κοινωνικού κινήματος, Ηρακλή Παππουνίδη και Αχιλλέα Τσεπίδη, οι οποίοι κατάφεραν να διατηρήσουν τον πολιτισμό και τη γλώσσα που με τόσο ζήλο κράτησαν ανά τους αιώνες οι Πόντιοι της Γεωργίας.
Το χωριό Ιραγκά σήμερα
«Πολλοί έφυγαν από την Ιραγκά τη δεκαετία του 1990 και δεν κατάφεραν να γυρίσουν πίσω για να ανάψουν ένα κερί στους τάφους των παππούδων τους. Τώρα καταλαβαίνουμε ότι φεύγοντας χάσαμε τη βαθιά γνώση της μητρικής μας γλώσσας, των ποντιακών. Σήμερα γίνονται και μικτοί γάμοι, πράγμα ανεπίτρεπτο μέχρι και πριν από δύο-τρεις δεκαετίες.
»Εμείς οι ίδιοι φύγαμε από το χωριό στις 3:00 τη νύχτα, στις 14 Αυγούστου του 1991. Οι Γεωργιανοί φίλοι μάς ειδοποίησαν πως είναι θέμα ωρών να ξεκινήσει ο πόλεμος στην Αμπχαζία και οι δρόμοι θα κλείσουν. Ήμουν τότε δέκα χρονών, και μεγάλωνα με την προγιαγιά μου, την Ευθυμία Χουνουζίδου.
»Η γιαγιά αυτή ακόμα και στα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας έκρυβε τις εικόνες και προσπαθούσε να μεταφέρει στα παιδιά της τις ελληνικές ορθόδοξες αξίες.
»Μέχρι τώρα έχω καημό που δεν πρόλαβα να τη χαιρετήσω… Φύγαμε και πέθανε τέσσερα χρόνια αργότερα αβοήθητη. Η κατάσταση στη Γεωργία ήταν τότε εφιαλτική. Ο κόσμος πεινούσε» μας είπε ο Ερωτόκριτος βαθιά συγκινημένος και μη μπορώντας να συγκρατήσει τα δάκρυα του.
Ένας από τους τάφους των Ελλήνων που θάφτηκαν στο χωριό
Ο Ερωτόκριτος κατάφερε να επισκεφτεί τη Γεωργία, πρώτη φορά μετά το φευγιό, το 2003. Οι Έλληνες κάτοικοι του χωριού δεν ξεπερνούσαν τα πενήντα άτομα.
«Φεύγοντας από την Ιραγκά έβαλα στόχο να ξαναέρθω, για να φτιάξω το μνήμα στον τάφο της προγιαγιάς Ευθυμίας. Κατάφερα να το κάνω μετά από εννέα ολόκληρα χρόνια. Το 2012 πήρα μαζί μου στο ταξίδι και τον πατέρα μου Ιωάννη Σαββίδη. Και αυτός νοσταλγούσε αφάνταστα το χωριό μας. Μαζί μας στο οικογενειακό ταξίδι πήραμε και τον πρώτο μας γιο. Εκεί γιορτάσαμε και τα πρώτα του γενέθλια».
Ο πατέρας του Ερωτόκριτου, Ιωάννης Σαββίδης
Λίγο πριν πάρει το δρόμο του για το ταξίδι μνήμης και τιμής, ο Ερωτόκριτος Σαββίδης με ρίζες από την Σάντα, την οποία θεωρεί μητρόπολη του ποντιακού ελληνισμού, διατύπωσε λιτά το κίνητρό του γι’ αυτό το προσκύνημα.
«Οι προπάτορές μας έφυγαν από τον Πόντο για να διασώσουν την ορθόδοξη πίστη τους και την πανάρχαια γλώσσα. Εμείς κάνουμε το χρέος μας για να μη ξεχάσουν οι νέοι Έλληνες τις ρίζες τους».
Βασίλης Τσενκελίδης
- Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από τον Ερωτόκριτο Σαββίδη για τις ανάγκες του άρθρου.
