Ήταν 13 Ιουνίου του 1949 όταν οι Έλληνες του Πόντου πήραν για μια ακόμα φορά το δρόμο της αναγκαστικής προσφυγιάς. Αξιωματικοί και στρατιώτες των λεγόμενων «Εσωτερικών στρατευμάτων» της ΕΣΣΔ, που έλεγχαν το εσωτερικό της χώρας, ανέλαβαν τη φρούρηση των ανθρώπων που στέλνονταν στα βάθη της Ασίας. Οι Έλληνες που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους απροειδοποίητα πήραν μαζί τους στο μακρινό ταξίδι ό,τι μπορούσαν να κρατήσουν στα χέρια τους.
Πίσω τους έμειναν οι κόποι της ζωής που είχε χτιστεί με αίμα, μετά τη Γενοκτονία στον Πόντο. Μέσα σε μια νύχτα, 40.000 άτομα φορτώθηκαν στα βαγόνια για τη μεταφορά των ζώων και τα τρένα με τους σκλάβους του 20ού αιώνα κατευθύνθηκαν προς την Ασία.
Αιφνιδιασμένοι οι αυτόχθονες κάτοικοι του Εύξεινου Πόντου, βρήκαν παρηγοριά στην ελπίδα πως η νέα αυτή «περιπέτεια», μετά την Έξοδο από τον Πόντο, την αιματηρή επανάσταση των Μπολσεβίκων και τις σταλινικές διώξεις της δεκαετίας του 1930, θα λήξει λίγο-πολύ ομαλά, με τoν εκτοπισμό τους στην Ελλάδα.
Όταν όμως τα τρένα της ντροπής πέρασαν τον απέραντο ποταμό Βόλγα, η απελπισία τούς κυρίευσε – κυρίως τα γυναικόπαιδα και τους ηλικιωμένους. Οι Έλληνες άνδρες, σε ηλικία από 20 ως 50 χρονών, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους είχαν φυλακιστεί και εκτελεστεί από το καθεστώς του Στάλιν την τραγική περίοδο 1937-1938, στη διάρκεια της διαβόητης «Ελληνικής Επιχείρησης». Γύρω στους 24.000 Έλληνες φυλακίστηκαν εκείνη την περίοδο, και σε ποσοστό περίπου 90% εκτελέστηκαν.
Η πολιτική των εξοριών
Την περίοδο από το 1942 έως το 1949 εξορίστηκαν πάνω από 60.000 Έλληνες από τον Εύξεινο Πόντο προς τη Σιβηρία, το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν και άλλες περιοχές της Κεντρικής Ασίας. Από το 1920 έως το 1950 εκτοπίστηκαν από τις εστίες τους στην Σοβιετική Ένωση πάνω από 90.000 Έλληνες.
Ελληνική οικογένεια του Κράσνοντάρ (Ευθύμιος Συμεωνίδης και Αγριππίνα Τσεγγελίδη), 1937
Στην αρχή του 1942, με το πρόσχημα της επίθεσης των γερμανικών στρατευμάτων, εξορίστηκαν οι Έλληνες κάτοικοι της πόλης Κερτς στην Κριμαία (το αρχαίο Παντικάπαιον) και της περιφέρειας της πόλης Κρασνοντάρ (στον Βόρειο Καύκασο).
Το 1944 εξορίστηκαν οι Έλληνες κάτοικοι όλης της χερσονήσου της Κριμαίας (αρχαία Ταυρική). Το 1949, τέσσερα χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όταν οι Έλληνες ως μέρος του σοβιετικού πληθυσμού κόντευαν πια να γιατρέψουν τις μεταπολεμικές πληγές, το κακό ξαναμπήκε στα ελληνικά σπίτια. Σύμφωνα με τη διάταξη Νο 2214-856сс/29.05.1949, ξεκίνησε η βίαιη εξορία.
Η καταδίκη των σταλινικών διώξεων
Το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956 καταδίκασε τις παράνομες και απάνθρωπες πράξεις του Στάλιν και την προσωπολατρία του. Η φήμη των «εχθρών του λαού» και των «εχθρών λαών» αποκαταστάθηκε. Οι διώξεις ήταν αβάσιμες – όμως οι ζωές των αθώων θυμάτων του καθεστώτος χάθηκαν άδικα.
Επίσκεψη στον τάφο του Απόστολου Συμεωνίδη στο Καζακστάν το 1990
(πέθανε 34 ετών από τις κακουχίες, αφήνοντας τρία παιδιά)
Οι Έλληνες, σε μεγάλο ποσοστό ποντιακής καταγωγής, που κουβαλούσαν τις τραγικές μνήμες της Γενοκτονίας, θα έπρεπε για μια ακόμα φορά να ξεκινήσουν τη ζωή τους από την αρχή.
Από το 1987, με την πολιτική αλλαγή στη Σοβιετική Ένωση και την ισχυροποίηση του οργανωμένου ποντιακού χώρου στην Ελλάδα, ξεκίνησε η καμπάνια για την ανάδειξη της ιστορικής αλήθειας και άρχισαν να οργανώνονται εκδηλώσεις μνήμης για τα θύματα των σταλινικών διώξεων. Το 1997, στο Δ΄ Παγκόσμιο Συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού, και οι 560 σύνεδροι ψήφισαν ομόφωνα την αναγνώριση της 13ης Ιουνίου ως Ημέρας Μνήμης των Θυμάτων του Σταλινισμού.
Ελληνικό μαρτυρολόγιο
Πρωτοπόρος στη μελέτη των σταλινικών διώξεων εναντίον των Ελλήνων της ΕΣΣΔ είναι ο Ιβάν Τζουχά, ο οποίος σήμερα μένει στην πόλη Γκελεντζίκ της Νότιας Ρωσίας. Οι ρίζες του είναι από την περιοχή της Αζοφικής με την πλούσια ελληνική παράδοση. Μετά τις σπουδές του στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας Λομονόσοφ, ο Ιβάν Τζουχά έζησε στην πόλη Βόλογκντα, στον Βορρά της Ρωσίας, όπου εργάστηκε ως ειδικός των πολιτικών ζητημάτων στην εκπροσώπηση του Προέδρου της Ρωσίας.
Ιβάν Τζουχά
Ο Ιβάν Τζουχά το 2005 βραβεύτηκε για την υλοποίηση του προγράμματος «Ελληνικό μαρτυρολόγιο» από το Δήμο Θεσσαλονίκης για τη συμβολή του στην ανάπτυξη του ελληνισμού.
«Είμαι Έλληνας και το ελληνικό θέμα είναι το κυρίαρχο για μένα» δηλώνει ο Ιβάν Τζουχά.
- Το 2006 εκδόθηκε στη Ρωσία το βιβλίο του Ελληνική Επιχείρηση: Η ιστορία των διώξεων εναντίον των Ελλήνων της ΕΣΣΔ. Το επόμενο βιβλίο του είχε τίτλο Τα ειδικά τρένα πάνε στην Ανατολή (2008). Το 2009 εκδόθηκε το βιβλίο Γράφω με τα λόγια μου… Η ιστορία των διώξεων εναντίον των Ελλήνων της ΕΣΣΔ. Τα γράμματα από τα γκούλαγκ. Το τέταρτο βιβλίο του, που συμπληρώνει το «Ελληνικό μαρτυρολόγιο», φέρει τον τίτλο Πίσω ήταν ο Παρθενώνας και μπροστά το Μαγκαντάν, ο οποίος από μόνος του εξηγεί την τραγική μοίρα και την τραγική κατάληξη του ελληνισμού.
Ο συντάκτης του άρθρου Βασίλης Τσενκελίδης είναι ιστορικός και δημοσιογράφος.
