Ένα πλάσμα αέρινο αλλά συνάμα τόσο γήινο και πεισματάρικο που δεν σου επέτρεπε να μην το προσέξεις. Η Ρόζα Εσκενάζυ ήρθε στη ζωή εκεί γύρω στα 1890, στην Κωνσταντινούπολη, άφησε το καλλιτεχνικό της αποτύπωμα και έφυγε στις 2 Δεκεμβρίου του 1980, στο σπίτι της στην Κηπούπολη του Περιστερίου, έχοντας στο πλευρό της τον (κατά 30 χρόνια νεότερο) σύντροφό της.
Πνεύμα ανήσυχο, η εβραιοπούλα σεφαραδίτικης καταγωγής, γεννήθηκε ως Σάρα Σκενάζι. Η οικογένειά της μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη όταν εκείνη ήταν περίπου 10 ετών.
Το 1910, εν μέσω σφοδρών αντιρρήσεων από τους γονείς της, η Σάρα γίνεται Ρόζα και ξεκινάει να χορεύει σε θέατρα και κέντρα διασκέδασης. Παράλληλα τραγουδά ελληνικά, αρμενικά, τουρκικά, εβραϊκά, αραβικά, γεντίζι, καστιλιάνικα και ιταλικά τραγούδια. Τα όμορφα μάτια της, το λεβέντικο ύφος της, εκείνο το εκρηκτικό κράμα της καταγωγής της γρήγορα την κάνει γνωστή στους κύκλους των μουσικών της προσφυγιάς.
Η Ρόζα έκανε τις πρώτες ηχογραφήσεις της το 1928-29, αφού την ανακάλυψε ο Παναγιώτης Τούντας, ιδιοκτήτης δισκογραφικής εταιρείας. Η φήμη της εξαπλώθηκε ταχύτατα. Τη δεκαετία του 1930 ηχογράφησε πάνω από 500 ρεμπέτικα, σμυρναίικα και δημοτικά τραγούδια.
Είχε την τύχη και είχαν την τιμή να συνεργαστούν μαζί της μεγάλοι συνθέτες της Σμύρνης και της Πόλης, μεταξύ άλλων και οι Ιωάννης Δραγάτσης, Σπύρος Περιστέρης, Κώστας Καρίπης, Ιάκωβος Μοντανάρης, Κώστας Σκαρβέλης, Γρηγόρης Ασίκης, Μανώλης Χρυσαφάκης και Βαγγέλης Παπάζογλου.
Τα τραγούδια της, η άψογη ερμηνεία της, το ύφος και το πάθος της έκαναν όλους να την λατρεύουν. Όσοι την γνώριζαν έλεγαν πως είχε όλους τους άνδρες στα πόδια της.
Ζούσε τη ζωή της με κάθε τρόπο. Τη δεκαετία του ’40 ταξίδεψε στα Βαλκάνια, την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή. Το 1943 μπήκε φυλακή, όταν κατάλαβαν πως έκρυβε Βρετανούς στρατιώτες στο σπίτι της.
Μετά τον πόλεμο έκανε περιοδείες στις ΗΠΑ και την Τουρκία. Τραγουδούσε μέχρι τα γεράματά της, ενώ της άρεσε να φοράει τα σαλβάρια που είχε από όταν ήταν νέα.
Το λεγόμενο «ρεμπέτικο του τεκέ», που υπηρέτησε, έσβησε με αφορμή ένα δικό της τραγούδι, το «Πρέζα όταν πιεις», που λογοκρίθηκε από τον Μεταξά. Με απόφασή του απαγορεύτηκαν όλα αυτά τα ρεμπέτικα.
Από τα τραγούδια της Ρόζας δημοφιλέστερα θεωρούνται τα «Δημητρούλα», «Τα κεριά τα σπαρματσέτα», «Ναυτάκι», «Χαρικλάκι», «Κάτω στα λεμονάδικα», «Μπαμπέσα», «Καναρίνι μου γλυκό», «Μπαμ και μπουμ», «Μη βιάζεσαι μικρή μου θα σ’ αρραβωνιαστώ», «Γύφτισσα», «Λιλή η σκανταλιάρα», «Σέρβικος πολίτικος», «Έλα φως μου», «Μού ‘χεις πάρει το μυαλό», «Αερόπλανο θα πάρω», «Πατρινιά», «Μαρικάκι μου».
Ένα από τα τραγούδια που έχουν ταυτιστεί με τη φωνή της, τη «Μισιρλού», το είχε χρησιμοποιήσει ο Κουέντιν Ταραντίνο στο Pulp Fiction.
Το τρέιλερ του ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε για τη ζωή της Ρόζας Εσκενάζυ
Το καναρίνι του Αιγαίου
Η Ρόζα, αυτό το μοιραίο πλάσμα, δεν έχει πάψει να συγκινεί στιγμή. Ούτε καν αυτούς που δεν μιλούν την γλώσσα μας. Ανάμεσά τους και ο Ρόι Σερ, ο Ισραηλινός σκηνοθέτης που το 2008 άρχισε να γυρίζει ένα ντοκιμαντέρ για την Εσκενάζυ.
Είχε ακούσει τα τραγούδια από την Χαντάς Παλ Γιαρντέν σε ένα νυχτερινό κέντρο της Ιερουσαλήμ.
Αν και δεν καταλάβαινε λέξη, η ιστορία της ζωής της ρεμπέτισσας που άκουσε από τη Γιαρντέν και ο ήχος από το «Σμυρναίικο μινόρε» ήταν αρκετά για να ανατριχιάσει και την επομένη να ψάξει ποια ήταν αυτή τη μαγική γυναίκα. Πράγμα καθόλου εύκολο, αφού οι αξιόπιστες πηγές ήταν ελάχιστες. Η μουσική της Ρόζας τού δείχνει τον δρόμο. Καταλαβαίνει πως στην περίπτωσή της η ζωή της ήταν τα τραγούδια της και ότι μέσω αυτών έπρεπε να πορευτεί.
Το ντοκιμαντέρ «Καναρίνι μου γλυκό» – Η ιστορία της Ρόζας Εσκενάζυ έκανε παγκόσμια πρεμιέρα το 2011 στο 13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, και τρία χρόνια μετά, δηλαδή τον Νοέμβριο του 2014 άρχισε να παίζεται στο Cineworld στο Λονδίνο.
Η μουσική παράσταση είναι μια αναφορά στη μουσική και τη ζωή της Ρόζας.
Περιλαμβάνει μουσικά, κινηματογραφικά και αφηγηματικά μέρη. Τα τραγούδια της παίζει το πολυεθνικό γκρουπ «Καναρίνι μου γλυκό», που αποτελείται από δώδεκα μουσικούς και δημιουργήθηκε κατά την παραγωγή του ντοκιμαντέρ. Βασικούς ρόλους παίζουν η Βρετανοκύπρια τραγουδίστρια και συνθέτρια Μάρθα Ντ. Λιούις, ο Ισραηλινός Τομέρ Κατζ και η Τουρκάλα Μεχτάπ Ντεμίρ.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι η Ρόζα, η πρώτη γυναίκα που τραγούδησε σε πάλκο, έζησε όπως ήθελε.
